قزاق قلدر

قزاق قلدر

خسرو معتضد توضیح می‌دهد رضاخان از ۱۲ سالگی وارد قزاقخانه شد. در آن موقع مدرسه افسری و مدرسه درجه‌داری و مدرسه برای قزاق‌ها داشتند كه بچه‌ها را از همان بچگی آموزش می‌دادند. او تعریف می‌كند: دایی رضاخان خیاط قزاقخانه و مواظب او بود. مخصوصا كه مادرش هم مرده بود و دایی‌اش متكفل او شده بود. قزاقخانه آدم‌هایی را كه مناسب می‌دید، استخدام می‌كرد. رضاخان بی‌سواد بود و از صفر شروع كرد و كم‌كم بالا آمد. در هرحال قبل از كودتا، كلرژه افسر رژیم سوسیال دموكرات روسیه بود كه در فاصله انقلاب مارس (سوسیال دموكراسی) و انقلاب اكتبر (انقلاب بلشویكی) به ایران آمد. انگلیسی‌ها می‌خواستند مانع نفوذ روسیه در ایران بشوند. بانك روس كه حقوق قزاق‌ها را می‌داد، تعطیل شده بود و انگلیسی‌ها به رضاخان گفتند كلرژه را بیرون كند چون آمده همه چیز را به هم بزند. رضاخان هم كه عاشق قزاقخانه بود، كلرژه را بیرون كرد! اگر رژیم تزاری بر سر كار بود، برای این كار حسابی به خدمت رضاخان می‌رسیدند، ولی چون رژیم تزاری به هم خورده بود، كلرژه را بیرون كرد و مورد توجه انگلیسی‌ها قرار گرفت. البته عامل اصلی كودتا نه آیرون ساید است نه كس دیگری.
 شخصی بود به نام اسمایس. به او سیمرغ می‌گفتند چون از همه جا خبر داشت. ماژور كیهان، معلم من در دبیرستان بود. او برایم تعریف كرده بود كه سیمرغ به ما گفت: این‌قدر دنبال آلمان رفتید و هیچ اتفاقی نیفتاد، بیایید به ما بپیوندید، انگلستان فاتح جنگ است و تمام قسمت‌هایی را كه از ایران جدا شده‌اند، از جمله عتبات، قفقاز، هرات و... را به ایران برمی‌گردانیم، چرا؟ چون دنیا دارد عوض می‌شود و بسیاری از كشورها استقلال پیدا كرده‌اند، از جمله لیتوانی، استونی، لهستان، چكسلواكی و... بنابراین ما مستعمرات را به شما برمی‌گردانیم. می‌گفت: ما عاشق این حرف‌ها شدیم و او بود كه به ما گفت: كودتا كنید و ژاندارم‌ها هم بودند كه در كودتا شركت داشتند!
آیرون ساید در كتاب «شاهراه فرماندهی» می‌گوید من دیدم رضاخان آدم بسیار مناسبی است.