حالا كه درست یك هفته از آتش‌سوزی ساختمان‌های ضلع شمال غربی میدان حسن‌آباد می‌گذرد، حالا كه دیگر نه اثری از دود است و نه شعله‌های داغ و سوزان، درست همین حالا كه دو گنبد از هشت گنبد قدیمی این میدان تخریب شده و گمانه‌زنی‌ها همچنان درباره علت آتش‌سوزی ادامه دارد، همین‌جا می‌توانیم دوباره پرونده این آتش‌سوزی را باز كنیم و چشم بچرخانیم دورتادور میدان و بنایی را تماشا كنیم كه پنجم اسفند 1376 در فهرست آثار ملی كشورمان به ثبت رسید و حالا بخشی از آن آسیب دیده است؛ آسیبی كه می‌توانست كمتر باشد اگر... پشت این اگر، ما می‌توانیم پیش شرط‌های زیادی ردیف كنیم، از مراقبت‌های اصولی و مورد نیاز بناهای تاریخی و حفظ ایمنی آنها مقابل عوامل منجر به آتش‌سوزی گرفته تا نحوه اطفای‌حریق و خاموش كردن آتش در اثر حوادث احتمالی... موضوعی كه می‌تواند دغدغه بزرگی برای همه میراث دوستان كشورمان باشد؛ آن هم وقتی، اسامی تعدادی از بناهای قدیمی و تاریخی در فهرست بزرگ‌ترین آتش‌سوزی‌های سال‌های اخیر كشورمان به چشم می‌خورد! بناهایی كه با سهل‌انگاری‌های موجود طعمه شعله‌های آتش می‌شوند و گذشته سرتاسر خاطره آنها در چشم برهم زدنی دود می‌شود و از بین می‌رود.
مهناز اشرفی، رئیس پژوهشكده ابنیه و بافت‌های فرهنگی-تاریخی پژوهشگاه میراث فرهنگی مسؤولی است كه به اهمیت این موضوع اشاره می‌كند و به ما می‌گوید: «در رابطه با بناهای تاریخی به لحاظ ضوابط و مقررات موجود و همچنین به لحاظ ارزشی كه این بنا دارد، چه از نظر كالبدی، چه از نظر اجتماعی و ارزش‌های ناملموس و... باید توجهات ویژه‌ای را در نظر گرفت و با احتیاط بیشتری با بنا برخورد كرد حتی در نحوه خاموش كردن آتش.»
رئیس پژوهشكده ابنیه و بافت‌های فرهنگی-تاریخی پژوهشگاه میراث با تاكید بر ضرورت اقدامات پیشگیرانه در برابر حوادث احتمالی می‌گوید: «در این رابطه بهتر است بین آتش‌نشانی و سازمان میراث فرهنگی درباره این موضوع تعامل و هماهنگی وجود داشته باشد و در همین زمینه آمادگی‌هایی از قبل در هر دو نهاد وجود داشته باشد.»
 اشرفی ادامه می‌دهد: «در رابطه با اطفای حریق، آتش‌نشان‌ها یك‌سری كدها و ضوابط مشخص دارند ولی وقتی پای یك بنای تاریخی به میان می‌آید، حساسیت‌ها بیشتر و ضوابطی مطرح می‌شود كه با اطفای حریق بناهای دیگر متفاوت است. به همین دلیل باید با هماهنگی‌ها و پیش‌بینی‌هایی كه از قبل باید انجام شود درباره چند و چون این موارد و ضوابط و خط قرمزهایی كه در رابطه با بناهای تاریخی وجود دارد به این مساله پرداخته شود.»
اینجا آب مایه حیات نیست!
رئیس پژوهشكده ابنیه و بافت‌های فرهنگی-تاریخی پژوهشگاه میراث فرهنگی، با اشاره به مساله مهم خاموش كردن حریق با آب می‌گوید: «یكی از روش‌های معمول و سنتی برای اطفای حریق استفاده از آب است ولی ما باید ببینیم آیا این آب در مهار آتش بناهای تاریخی هم موثر است یا بیشتر به آن آسیب می‌رساند؟! مخصوصا وقتی كه می‌بینیم حتی خطی كه شدت آب روی آجر یك بنای تاریخی می‌اندازد، دیگر هیچ‌وقت قابل جبران نیست.»
 اشرفی با تاكید بر این‌كه آتش‌نشان‌ها از نحوه اطفای حریق یك بنای تاریخی اطلاعاتی ندارند و به اهمیت و ارزش قسمت‌های مختلف بنا آگاه نیستند و در نتیجه نمی‌دانند بهتر است از كدام قسمت عملیات مهار را شروع كنند، می‌گوید: «مسلما اولویت‌هایی كه برای اطفای حریق یك بنای تاریخی وجود دارد با اولویت‌های یك بنای معمولی یكی نیست و از تجهیزات مورد استفاده گرفته تا پلان مدیریت عملیات، همه چیز متفاوت است و این موضوع فقط با تعامل بین میراث فرهنگی و آتش‌نشانی امكان‌پذیر است.» این تعامل اما به نظر می‌رسد حلقه گمشده‌ای است كه در بیشتر حوادث مشابه از راه می‌رسد و در نهایت بیشترین آسیب را به بنای تاریخی می‌زند.
گلایه میراث از تجهیزات نامناسب آتش‌نشانی
از شامگاه چهارشنبه كه آتش از دیوارهای طبقه دوم ساختمان حسن آباد بالارفت و خودش را به سقف رساند، از همان زمانی كه ماشین‌های آتش‌نشانی یكی پشت دیگری آژیركشان از راه رسیدند و با سنتی‌ترین شیوه یعنی استفاده از آب شروع به مهار آتش كردند، حرف و حدیث‌ها درباره نحوه اطفای حریق بناهای تاریخی شروع شد؛ حرف و حدیث‌هایی كه سررشته‌شان به خسارت‌های احتمالی ای می‌رسید كه نحوه اطفای حریق می‌توانست به بنا وارد كند؛ محسن شیخ‌الاسلامی، معاون میراث فرهنگی استان تهران یكی از افرادی است كه درست فردای روز آتش‌سوزی، نسبت به این موضوع ابراز نگرانی كرد و با اشاره به زحمات زیادی كه نیروهای آتش‌نشانی برای مهار حریق كشیدند، به این نكته اشاره كرد كه از حجم بسیار زیاد آب برای خاموش‌كردن آتش استفاده شده كه همین حجم آب، در برخی نقاط بنا سبب آسیب‌دیدگی سقف طبقه پایین شده است.
شیخ‌الاسلامی در توضیح بیشتر به جام‌جم می‌گوید: «واقعیتش این است كه در تجربه میدان حسن‌آباد من این تعامل بین میراث و آتش‌نشانی را ندیدم، من خودم از ساعت 10 شب در صحنه آتش‌سوزی حاضر بودم، اما این‌قدر فضا شلوغ بود، اینقدر اضطراب و استرس سانحه زیاد بود كه همه تلاش‌ها فقط در این جهت بود كه آتش زودتر اطفا شود.
متاسفانه در اطفای حریق هم این‌قدر ازآب استفاده كردند كه خود این موضوع یكی از عوامل تخریب بیشتر بنا شد، گرچه كه چاره‌ای هم نبود و آتش باید مهار می‌شد، اما آن چیزی كه در صحنه شاهد بودم این است كه امكانات سیستم آتش‌نشانی مملكت در حدی نیست كه پاسخگوی اطفای حریق بناهای تاریخی باشد؛ البته این موضوع در تخصص من نیست، اما به نظر می‌رسد اگر در همین میدان حسن‌آباد، بخش عمده آتش اول در طبقه اول بود، یعنی جایی كه هم خرك‌های چوبی داشت و هم مواد آلی اشتعال‌زا، آتش را در همین قسمت با سیستمی غیر از آب مهار می‌كردند، یا حداقل از حجم كمتری از آب استفاده می‌شد، سقف پایین نمی‌آمد و باعث نمی‌شد طبقه پایین هم تخریب شود.
 با این حال من شاهد زحمت دوستان آتش‌نشانی بودم و زحمت‌شان را زائل نمی‌كنم، اما باز هم می‌گویم امكانات ما برای چنین حادثه‌هایی كم است و قاعدتا آتش‌نشانی می‌تواند به جای آب با كف یا فوم یا هرچیزی كه باعث شود اكسیژن كمتری به آتش برسد، آن را مهار كند.»
شیخ الاسلامی با تاكید بر ضرورت به‌وجود آمدن تعامل بیشتر می‌گوید: «فكر می‌كنم این قضیه باید در سطح سازمان میراث فرهنگی و در بخش ستادی انجام شود، چراكه سیاستگذاری درباره نوع مواجهه با حادثه در ابنیه تاریخی، یك كار ستادی است و مسؤولان آتش‌نشانی و میراث درحد كلان در باره این موضوع باید با هم تعامل داشته باشند و نظری مشترك درباره سیستم‌های اطفای حریق برسند.»