درباره غدیرخم بیشتر بدانیم
جغرافیای یك تاریخ
قصه همان است كه بارها برایمان تعریف كرده‌اند، در كتاب‌های دینی نوشته‌اند و درباره‌اش اینجا و آنجا مطالعه كرده‌ایم اما قصه غدیر، آن هنگام كه كاروان‌ها متوقف شدند و حضرت رسول (ص)، دست علی را بالا برد و آن جمله معروف را به زبان جاری كرد كه هر كس من مولای اویم، علی مولای اوست، در مكانی رخ داده كه شاید درباره‌اش كمتر بدانیم؛ جایی سبز و زیبا، با خورشید تابان و درختان بلند، سایه‌سار خنك و بركه‌ای پر آب. غدیر خم در واقع جغرافیایی است كه نامش را به واقعه‌ای بزرگ در تاریخ اسلام هدیه كرده و ماندگار شده است. این جغرافیا را جست‌وجو كرده‌ایم و درباره این نوشته‌ایم كه چرا مراسم معرفی جانشین پیامبر دین اسلام آنجا برگزار شد و این‌كه چه روزگاری را سپری كرده و امروز چگونه جایی است.
غدیر خم كجاست؟
برای آشنایی با جغرافیای غدیر خم لازم است با معنی برخی واژه‌ها در زبان عربی آشنا شوید:
غدیر: بركه، آبگیر
میقات: به محل احرام بستن حج‌گزاران یا عمره‌گزاران گفته می‌شود. مسلمانانی كه در اطراف مكه زندگی نمی‌كنند، برای زیارت خانه خدا باید از یكی از پنج میقات، احرام ببندند و به سمت مكه حركت كنند.
وادی: سرزمین‌هایی كه در مسیر سیل قرار دارند و سیلاب‌ها با عبور از میان آنها به دریا می‌ریزند.
بنابراین غدیر خم نام یك بركه است؛ بركه‌ای در خم كه در 64 كیلومتری مكه و كمتر از 300 كیلومتر در مسیر مدینه قرار دارد. در وادی جُحفه كه یكی از میقات‌های پنجگانه است و حدودا در فاصله 200 كیلومتری شمال غربی مكه قرار دارد، بركه‌ای به نام خم شكل گرفته بود.
غدیرخم در چهار كیلومتری وادی جُحفه قرار دارد. در گذشته این بركه از شرق به غرب و به سمت دریای سرخ كشیده می‌شد و بین دو رشته‌كوه در شمال و جنوب واقع شده بود. وجود رشته كوه‌ها، درختان سَمُر و چشمه‌ای كه آبش به غدیر می‌ریزد، شرایطی فراهم كرده بود كه بركه در طول سال خشك نشود و بنابراین غدیرخم، مكان دلپذیری بود برای توقف و استراحت كاروانیان.
چرا غدیرخم انتخاب شد؟
سال دهم هجری بود و آخرین حج حضرت رسول (ص). در طول سال‌های اقامت در مدینه به جز سه سفر عمره، امكانی برای بجاآوردن حج برای رسول خدا نبود و به همین دلیل مراسم حج فرصت مناسبی بود برای مسلمانان كه همراه پیامبرشان باشند. آخرین حج اما برای پیامبر هم فرصت مغتنمی بود كه از همراهی مسلمانان بهره بگیرد و تكلیف بزرگش را به انجام برساند.
جاده منتهی به مدینه از چند منزلگاه می‌گذشت و به غدیر خم می‌رسید. در این منزلگاه‌ها، حج‌گزاران از شهرهای دور و نزدیك به هم می‌پیوستند و وقتی به غدیر خم می‌رسیدند، دیگر جمعیتی عظیم پدید آمده بود. از آنجا كه بعد از غدیرخم، جاده‌هایی بود كه هر كدام به سرزمینی ختم می‌شد و راه اهالی مصر، مدینه، عراق و شام را از هم جدا می‌كرد، بنابراین بیشترین جمعیت حج‌گزاران در غدیرخم حضور داشتند و این بهترین مكان بود برای معرفی جانشینی پیامبر.
كنار غدیرخم پنج درخت سُمر وجود داشت با شاخ و برگ انبوه و سایبان عالی برای مسافران خسته كه جمع شوند و به خطبه غدیر گوش بدهند.
هر چند مسلمانان آن روزگار، بیشتر از مدینه آمده بودند و به مدینه بازمی‌گشتند اما انتخاب غدیرخم كه در آینده می‌توانست مسیر مسلمانان از سراسر شبه‌جزیره باشد، سبب یاد و خاطره مراسمی بود كه در هجدهم ذی‌الحجه در آنجا انجام گرفت، زنده بماند و قبل از آن‌كه كاروان‌ها متفرق شوند، غدیر خم را زیارت كنند.
سرنوشت غدیر خم در مسیر تاریخ
بعد از واقعه غدیرخم، این مكان متبرك و در تاریخ ثبت شد، چرا كه بر سر راه حج‌گزاران قرار داشت و هرساله یادش زنده می‌شد. در مكانی كه رسول خدا(ص) نماز خوانده بود و خطبه غدیر را ایراد كرده بود، مسجدی ساخته شد به نام پیامبر و خیلی‌ها برای زیارت به این مكان می‌آمدند اما اولین بار خلیفه دوم اقدام به تخریب این مسجد كرد اما در زمان زمامداری امام علی (ع)، مسجد احیا شد ولی پس از شهادت ایشان یك بار دیگر و این بار به دستور معاویه، مسجد با خاك یكسان شد.
غدیرخم بعد از شهادت حضرت امیر می‌رفت كه برای همیشه فراموش شود اما محققان شیعی و حتی سنی، آن را دوباره جست‌وجو كردند و اجازه ندادند این جغرافیای مهم فراموش شود. به هر حال سرنوشت تمام آبادی‌های جهان این است كه در طول تاریخ به واسطه شرایط جغرافیایی یا سیاسی، نابود یا آباد شوند اما غدیرخم با همه تغییراتی كه در آن رخ داده، هنوز بی‌شباهت به دوران صدر اسلام نیست، چراكه آخرین مسجد ساخته شده در این منطقه آخرین بار شهریور سال 1386 توسط پیروان فرقه وهابیت در اقدامی شبانه از بین رفت و دوباره غدیرخم همان منزلگاهی شد كه روزگای بود.
غدیرخم امروز چگونه است؟
نه شهرها همان شهرهای قدیم هستند و نه آدم‌ها. سیستم حمل و نقل و جاده‌سازی هم تغییر كرده است. به همین دلیل ساده، جای تعجبی ندارد اگر امروز غدیر خم در محل عبور و مرور زائران بیت‌ا...الحرام و مسافران مدینه قرار نداشته باشد.
غم‌انگیز است كه غدیرخم حالا در گوشه‌ای دورافتاده قرار گرفته و گاهی برخی حج‌گزاران یا كاروان‌ها، راه كج می‌كنند به سویش و در كنار بركه به‌جا مانده از روزگار رسول خدا، در سایه‌سار درختان كهنسالش استراحتی می‌كنند و یاد و خاطره واقعه سرنوشت‌ساز غدیر را گرامی می‌دارند.
جای شادمانی دارد كه ساكنان شهر رابغ و روستای جحفه و خیلی‌های دیگر در شهرهای دور و نزدیك به خوبی محل دقیق غدیرخم را می‌دانند و مسافران و زائران غدیر را راهنمایی می‌كنند. اگر كسی میل به دیدن و زیارت غدیرخم را داشته باشد، راهش از همین شهر و روستایی كه نام بردیم، می‌گذرد. غدیرخم امروز در 26 كیلومتری شهر رابغ قرار دارد و هنوز مسلمانانی هستند كه به زیارتش می‌روند.
و هنوز بركه پابرجاست، چشمه‌اش می‌جوشد و آبش به بركه می‌ریزد. غدیرخم حالا با زمان رسول خدا فرق زیادی نكرده است.
برای آشنایی با جغرافیای غدیر خم لازم است با معنی برخی واژه‌ها در زبان عربی آشنا شوید:
غدیر: بركه، آبگیر
میقات: به محل احرام بستن حج‌گزاران یا عمره‌گزاران گفته می‌شود. مسلمانانی كه در اطراف مكه زندگی نمی‌كنند، برای زیارت خانه خدا باید از یكی از پنج میقات، احرام ببندند و به سمت مكه حركت كنند.
وادی: سرزمین‌هایی كه در مسیر سیل قرار دارند و سیلاب‌ها با عبور از میان آنها به دریا می‌ریزند.
بنابراین غدیر خم نام یك بركه است؛ بركه‌ای در خم كه در 64 كیلومتری مكه و كمتر از 300 كیلومتر در مسیر مدینه قرار دارد. در وادی جُحفه كه یكی از میقات‌های پنجگانه است و حدودا در فاصله 200 كیلومتری شمال غربی مكه قرار دارد، بركه‌ای به نام خم شكل گرفته بود.
غدیرخم در چهار كیلومتری وادی جُحفه قرار دارد. در گذشته این بركه از شرق به غرب و به سمت دریای سرخ كشیده می‌شد و بین دو رشته‌كوه در شمال و جنوب واقع شده بود. وجود رشته كوه‌ها، درختان سَمُر و چشمه‌ای كه آبش به غدیر می‌ریزد، شرایطی فراهم كرده بود كه بركه در طول سال خشك نشود و بنابراین غدیرخم، مكان دلپذیری بود برای توقف و استراحت كاروانیان.
چرا غدیرخم انتخاب شد؟
سال دهم هجری بود و آخرین حج حضرت رسول (ص). در طول سال‌های اقامت در مدینه به جز سه سفر عمره، امكانی برای بجاآوردن حج برای رسول خدا نبود و به همین دلیل مراسم حج فرصت مناسبی بود برای مسلمانان كه همراه پیامبرشان باشند. آخرین حج اما برای پیامبر هم فرصت مغتنمی بود كه از همراهی مسلمانان بهره بگیرد و تكلیف بزرگش را به انجام برساند.
جاده منتهی به مدینه از چند منزلگاه می‌گذشت و به غدیر خم می‌رسید. در این منزلگاه‌ها، حج‌گزاران از شهرهای دور و نزدیك به هم می‌پیوستند و وقتی به غدیر خم می‌رسیدند، دیگر جمعیتی عظیم پدید آمده بود. از آنجا كه بعد از غدیرخم، جاده‌هایی بود كه هر كدام به سرزمینی ختم می‌شد و راه اهالی مصر، مدینه، عراق و شام را از هم جدا می‌كرد، بنابراین بیشترین جمعیت حج‌گزاران در غدیرخم حضور داشتند و این بهترین مكان بود برای معرفی جانشینی پیامبر.
كنار غدیرخم پنج درخت سُمر وجود داشت با شاخ و برگ انبوه و سایبان عالی برای مسافران خسته كه جمع شوند و به خطبه غدیر گوش بدهند.
هر چند مسلمانان آن روزگار، بیشتر از مدینه آمده بودند و به مدینه بازمی‌گشتند اما انتخاب غدیرخم كه در آینده می‌توانست مسیر مسلمانان از سراسر شبه‌جزیره باشد، سبب یاد و خاطره مراسمی بود كه در هجدهم ذی‌الحجه در آنجا انجام گرفت، زنده بماند و قبل از آن‌كه كاروان‌ها متفرق شوند، غدیر خم را زیارت كنند.
سرنوشت غدیر خم در مسیر تاریخ
بعد از واقعه غدیرخم، این مكان متبرك و در تاریخ ثبت شد، چرا كه بر سر راه حج‌گزاران قرار داشت و هرساله یادش زنده می‌شد. در مكانی كه رسول خدا(ص) نماز خوانده بود و خطبه غدیر را ایراد كرده بود، مسجدی ساخته شد به نام پیامبر و خیلی‌ها برای زیارت به این مكان می‌آمدند اما اولین بار خلیفه دوم اقدام به تخریب این مسجد كرد اما در زمان زمامداری امام علی (ع)، مسجد احیا شد ولی پس از شهادت ایشان یك بار دیگر و این بار به دستور معاویه، مسجد با خاك یكسان شد.
غدیرخم بعد از شهادت حضرت امیر می‌رفت كه برای همیشه فراموش شود اما محققان شیعی و حتی سنی، آن را دوباره جست‌وجو كردند و اجازه ندادند این جغرافیای مهم فراموش شود. به هر حال سرنوشت تمام آبادی‌های جهان این است كه در طول تاریخ به واسطه شرایط جغرافیایی یا سیاسی، نابود یا آباد شوند اما غدیرخم با همه تغییراتی كه در آن رخ داده، هنوز بی‌شباهت به دوران صدر اسلام نیست، چراكه آخرین مسجد ساخته شده در این منطقه آخرین بار شهریور سال 1386 توسط پیروان فرقه وهابیت در اقدامی شبانه از بین رفت و دوباره غدیرخم همان منزلگاهی شد كه روزگای بود.
غدیرخم امروز چگونه است؟
نه شهرها همان شهرهای قدیم هستند و نه آدم‌ها. سیستم حمل و نقل و جاده‌سازی هم تغییر كرده است. به همین دلیل ساده، جای تعجبی ندارد اگر امروز غدیر خم در محل عبور و مرور زائران بیت‌ا...الحرام و مسافران مدینه قرار نداشته باشد.
غم‌انگیز است كه غدیرخم حالا در گوشه‌ای دورافتاده قرار گرفته و گاهی برخی حج‌گزاران یا كاروان‌ها، راه كج می‌كنند به سویش و در كنار بركه به‌جا مانده از روزگار رسول خدا، در سایه‌سار درختان كهنسالش استراحتی می‌كنند و یاد و خاطره واقعه سرنوشت‌ساز غدیر را گرامی می‌دارند.
جای شادمانی دارد كه ساكنان شهر رابغ و روستای جحفه و خیلی‌های دیگر در شهرهای دور و نزدیك به خوبی محل دقیق غدیرخم را می‌دانند و مسافران و زائران غدیر را راهنمایی می‌كنند. اگر كسی میل به دیدن و زیارت غدیرخم را داشته باشد، راهش از همین شهر و روستایی كه نام بردیم، می‌گذرد. غدیرخم امروز در 26 كیلومتری شهر رابغ قرار دارد و هنوز مسلمانانی هستند كه به زیارتش می‌روند.
و هنوز بركه پابرجاست، چشمه‌اش می‌جوشد و آبش به بركه می‌ریزد. غدیرخم حالا با زمان رسول خدا فرق زیادی نكرده است.
