ماجرا چیست؟
پیمان سنندجی، مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی شهر تهران در گفت‌وگویش با فارس درباره تأثیر گرانی بنزین بر تعداد مسافران اتوبوس اعلام كرده است در حال حاضر آمار دقیقی در این زمینه مشخص نشده و در حال بررسی این موضوع هستیم، ولی با توجه به شرایط موجود راهكارهای زیادی پیش‌بینی شده است. یكی از این راهكارها امكان خرید صندلی برای مسیرهای خاص توسط مسافر است كه این سیستم DRT نام دارد.
نكته اول در جملات او برای پیاده‌سازی چنین سیاستی در همین گفته آشكار می‌شود این‌كه این سیاست به این دلیل اتخاذ شده است كه «آماری از تأثیر گرانی بنزین بر تعداد مسافران اتوبوس» مشخص شود! او برای فهم بیشتر موضوع مصداق‌هایی هم دارد. آن‌طور كه سنندجی می‌گوید به طور مثال مسیر میدان ونك به آزادی در ساعات پیك ترافیك مسافران زیادی دارد، ولی در ساعات غیرپیك تعداد مسافران به شدت كاهش می‌یابد. بر همین اساس، می‌توانیم برای دو ساعتی كه اوج ترافیك است، فروش ساعتی صندلی‌های اتوبوس را انجام دهیم. به طور مثال مسافرین می‌توانند از ساعات 7 تا 7 و 10 دقیقه یك صندلی برای خود خریداری كنند.
از خلال حرف‌های مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی شهر تهران می‌توان متوجه شد كه سامانه‌ای نیز در این زمینه تهیه شده و احتمالا در همین آذرماه هم راه‌اندازی می‌شود و البته كه نرخ بلیت این صندلی‌ها هم كمی بیشتر از اتوبوس‌های معمولی است.
استدلال او برای چنین تصمیمی این است كه خرید صندلی و رزرو آن سبب می‌شود تا متوجه شوند میزان تقاضا در یك مسیر چه تعداد است و بر همان اساس اتوبوس به تعداد مناسب در زمان خاص پیش‌بینی شود. همچنین این موضوع سبب می‌شود كه رانندگان اتوبوس مجبور نباشند با سرفاصله كوتاه یا مسافران اندك تردد كنند.
برای مسیر نیایش ـ جنت آباد و ونك ـ آزادی در ساعات خاص كه مسافران زیادی دارند، فروش صندلی‌های اتوبوس به صورت پایلوت آغاز می‌شود و مسافران می‌توانند به صورت اینترنتی مشابه اتوبوس‌های بین‌شهری صندلی رزرو كنند.
خوب است اما اولویت ندارد
واكنش‌های ابتدایی شهروندان به اجرای چنین سیاستی آغشته به عصبانیت است! این را می‌شود از گفته‌های آنها در شبكه‌های اجتماعی به خوبی متوجه شد، اما برخی از كارشناسان حمل و نقل شهری در این میانه معتقدند چنین طرحی شاید بتواند كمك‌كننده باشد اما فعلا اولویتی ندارد. یكی از این افراد جعفر تشكری هاشمی، معاون پیشین حمل و نقل شهرداری تهران است. او در این رابطه به جام‌جم می‌گوید:‌ «برای یك‌سری سفرها با بعد مسافتی طولانی مثل تهران-كرج شاید ایده خوب و كارآمدی در صرفه‌جویی زمان برای مسافران باشد اما اگر این سیاست قرار باشد برای سفرهای درون‌شهری و كوتاه اجرا شود از آنجا كه همین حالا هم ناوگان حمل و نقل شهری ضعیف است چنین سیاستی اولویت ندارد. به عنوان مثال در حال حاضر بدیهی است كه تجهیز ناوگان حمل و نقل اولویت بیشتری نسبت به چنین طرحی دارد.»
به باور او اجرای مثبت طرح تاكسی‌های آنلاین و پذیرش عمومی آن توسط شهروندان نشان می‌دهد با حوصله و البته ارائه خدمات مناسب می‌توان چنین طرح‌هایی را پیاده كرد و حتی آن را به اجرای اتوبوس‌های آنلاین تعمیم داد اما این طرح در شرایط كنونی خلآیی را برای مسافران شهری پر نمی‌كند.
معاون پیشین حمل و نقل شهرداری تهران می‌گوید: «در حال حاضر با توجه به افزایش قیمت سوخت و اقبال بیشتر به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی باید به فكر تجهیز و نوسازی این ناوگان بود؛ ضمن این‌كه اجرای چنین طرحی مستلزم این است كه در ابتدا دامنه فعالیت آن مشخص شود و بعد از آن هم امكاناتی برای اجرای بهینه آن فراهم باشد.»
این سیاست عمومی نیست
افزایش استقبال از ناوگان حمل و نقل عمومی بعد از افزایش قیمت سوخت نیاز به سنجه و عیار پیچیده‌ای ندارد و طبیعی است كه چنین استقبالی شكل می‌گرفت اما این اتفاق می‌تواند یك موج روانی برای استفاده از حمل و نقل عمومی باشد و بعد از مدتی اگر این ناوگان چند خصیصه مهم را نداشته باشد از حجم استفاده آن كم خواهد شد و مردم دوباره به سمت استفاده از خودروهای شخصی‌شان خواهند رفت. این را ‌كه چه ارتباطی بین تعداد آمار مسافران اتوبوس‌های شهری بعد از گرانی سوخت و اجرای چنین طرحی وجود دارد، بر اساس گفته‌های مدیرعامل اتوبوسرانی شهر تهران این‌طور می‌توان متوجه شد كه احتمالا وقتی رزرو یك مسیر بیشتر باشد دركی از تعداد مسافران آن مسیر به دست می‌آید. اما علیرضا اسماعیلی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم انتظامی و استاد دانشگاه تهران می‌گوید: «شاید تعداد قابل توجهی از افراد امكان رزرو اینترنتی را نداشته باشند و از همان مسیر روزانه‌شان برای استفاده از اتوبوس جا بمانند.»
این استاد دانشگاه به جام‌جم می‌گوید: «اگر عینك خوشبینی هم برای اجرای این تصمیم به چشم بزنیم، می‌بینیم همچنان مشكلاتی در اجرای این طرح وجود دارد، ضمن این‌كه نباید از ایجاد تنش‌های احتمالی در اجرای چنین طرحی هم چشم‌پ‍وشی كنیم، شاید این طرح در ظاهر ایده‌ای مترقی جلوه كند، اما باید بستر مناسبی برای اجرای آن وجود داشته باشد. بستر مورد اشاره نه صرفا تبعات اجتماعی و تنش‌های شخصی كه به عنوان مثال استفاده تعداد بالای مردم ایران برای بهره گرفتن از چنین خدماتی در اینترنت است،‌ در حالی كه ممكن است حتی با اتصال اینترنت بسیاری از افراد امكان رزرو اینترنتی به چنین شكلی را نداشته باشند.»
حتی اگر متصور بشویم كه در پایلوت اجرای چنین طرحی به صورت تركیبی این اتفاق می‌افتد، به این مفهوم كه تنها تعدادی از صندلی‌ها قابلیت رزرو خواهند داشت باز هم این مورد با روح اصلی استدلال اجرای چنینی سیاستی كه همان فهم تعداد آماری افراد برای استفاده از اتوبوس است تناقض پیدا می‌كند.
علیرضا اسماعیلی هم معتقد است نفس كلی چنین تصمیمی خوب است، چرا كه بالاخره ما هم باید آرام آرام به سمت چنین ایده‌هایی در حمل و نقل عمومی برویم، اما از صحبت‌های مدیرعامل اتوبوسرانی تهران نمی‌توان متوجه شد كه برای پیرمرد یا كارگر ساده‌ای كه هر روز از این ناوگان استفاده می‌كند چه راهكاری پیش بینی شده است،‌ چرا كه استفاده از حمل و نقل عمومی مثل رزرو یك كنسرت یا بازی فوتبال نیست كه در سال یكی دو بار باشد و این استفاده هر روزه است. حداقل در حرف‌های ابتدایی مدیرعامل اتوبوسرانی جایگزینی برای چنین مشكلاتی به میان نیامده است.