قوش‌بازان عرب، پاییز و زمستان هر سال انتظار پرندگانی شكاری را می‌كشند كه در آسمان ایران به دام صیادان محلی افتاده‌اند
سلاطین آسمان در بند
فصل سرما كه از راه می‌رسد، تازه بساط صید پرندگان شكاری در برخی استان‌های غرب و جنوب‌غربی كشورمان داغ می‌شود. صیدی كه به‌خصوص در استان‌هایی مثل لرستان، خوزستان و بوشهر رواج دارد و همه ساله از اوایل پاییز تا اواسط زمستان، سودجویانی بی‌رحم پرندگان شكاری مهاجری را كه برای زمستان‌گذرانی به آسمان ایران پناه آورده‌اند، در دام خود گرفتار می‌كنند. این صیادان در سال‌های اخیر به ابتكارهای جدیدی برای صید پرندگان شكاری دست زده‌اند و روش‌هایی همچون شناطه را برای انجام این تخلف اختراع كرده‌اند. روشی كه جزئیات آن را یكی از صیادان پرندگان شكاری كه چندسالی است توبه كرده به ما توضیح می‌دهد و می‌گوید مشتری اصلی پرندگان شكاری برخی شیوخ حاشیه خلیج‌فارس هستند كه حاضرند چند صد میلیون تومان برای داشتن آنها خرج كنند. این قوش‌بازان ثروتمند عواملی نیز در كشورمان دارند كه پرندگان شكاری را از صیادان محلی می‌خرند و با استفاده از لنج به كشورهای عربی قاچاق می‌كنند.
دوره زنده‌گیری پرندگان شكاری كه در كشورمان به‌اصطلاح به «فصل بازگیری» مشهور شده است، در استان‌های سردسیری مثل لرستان كمی زودتر از شروع پاییز یعنی از اوایل شهریور آغاز می‌شود و تا انتهای آبان به پایان می‌رسد. اما بازه فصل بازگیری در استان‌های گرمسیر مثل خوزستان و بوشهر از شروع مهر تا میانه بهمن است. البته علاوه بر این مناطق، زنده‌گیری پرندگان شكاری در استان‌های دیگری مثل سمنان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، كرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان نیز رواج دارد. انواع شاهین از جمله بحری و بالابان جزو گونه‌های مختلف پرندگان شكاری هستند كه صیادان در فصل بازگیری در كمین آنها می‌نشینند. مشتری‌های آنها نیز بیشتر دلالانی هستند كه در استان‌های ساحلی جنوب فعالیت می‌كنند و پول‌های هنگفتی را از فروش این پرندگان به برخی شیوخ عرب كشورهای امارات، قطر و بحرین جیب می‌زنند. قوش‌بازان ثروتمند نیز این پرندگان شكاری را یا برای تفریح و سرگرمی خود می‌خواهند یا از آنها برای صید گونه‌های دیگری مثل هوبره استفاده می‌كنند.
صیدهای چند صد میلیونی
درآمد كلان صید و قاچاق پرندگان شكاری خیلی‌ها را در استان‌های لرستان، خوزستان و بوشهر وسوسه كرده و پای آنها را به این تجارت كثیف كشانده است. اما در این میان، افرادی نیز هستند كه بعد از چند سال زنده‌گیری و فروش پرندگان شكاری، عطای پول‌های سیاه حاصل از این كار را به لقای آن بخشیده‌اند؛ كسانی مثل احمد از اهالی لرستان كه می‌گوید چند سالی است توبه كرده و دست از بازگیری كشیده است.
با این حال، او برایمان تعریف می‌كند كه هنوز هم در استان لرستان افراد زیادی به زنده‌گیری پرندگان شكاری مشغولند. افرادی كه احمد از آنها به عنوان «كوخه‌بان» یاد می‌كند و تاكید دارد فعالیت گسترده این صیادان در سال‌های گذشته باعث تهدید نسل پرندگان شكاری شده است. هر كدام از گونه‌های این پرندگان در بازارهای غیررسمی قیمت‌های خاص خود را دارند. این قیمت‌ها نیز بسته به میزان استقبال قوش‌بازان عرب توسط قاچاقچیان ایرانی تعیین می‌شود. مثلا بحری پشت سیاه یا بالابان سفید كه مشتریان پر و پا قرصی دارد، حدود
500 میلیون تومان می‌ارزد. اما قیمت بالابان اژدر كه سری سفید و بدنی زرد رنگ دارد، بین 350 تا 400 میلیون تومان است. همچنین دلالان ایرانی بالابان سرخ و بالابان سبز را بین 300 تا 350 میلیون تومان می‌خرند و دیگر انواع شاهین نیز در بازار سیاه ایران بین 300 تا 400 میلیون تومان قیمت دارد. در این میان قرقی نیز كه جثه كوچك‌تری دارد، با قیمت‌هایی بین 250 تا 300 میلیون تومان بده بستان می‌شود. این قیمت‌ها نرخ روز خرید و فروش پرندگان شكاری در بازارهای غیررسمی است كه احمد از طریق صیادان محلی از آن مطلع شده است. او البته تاكید دارد وقتی قاچاقچیان این پرندگان را به كشورهای عربی می‌برند، آنها را به دو تا سه برابر این مبالغ می‌فروشند. این صیاد نادم همچنین شنیده است كه در سال‌های اخیر برخی قوش‌بازان عرب به پرورش و تكثیر پرندگان شكاری روی آورنده‌اند. به گونه‌ای كه این اعراب گونه‌های مختلف نر و ماده این پرندگان را از قاچاقچیان ایرانی می‌خرند و آنها را باهم جفت می‌اندازند.
از كوخه‌بانی تا شناطه
«كوخه‌بانی» كه عبارت است از حفر چاله در دل زمین و قرار دادن طعمه در چاله و خوابیدن شكارچی داخل آن، روش سنتی صیادان برای زنده‌گیری پرندگان شكاری است. اما در چند سال گذشته محیط‌بانان بیشتر مناطقی را كه صید این گونه‌های ارزشمند در آن رواج دارد، شناسایی كرده‌اند و هر سال كوخه‌های حفرشده به دست صیادان در این مناطق را پر می‌كنند. این اتفاق باعث شده صیادان در سال‌های اخیر دست به خلاقیت بزنند و روش تازه‌ای را برای زنده‌گیری پرندگان شكاری اختراع كنند. در این روش كه به شناطه مشهور است، كوخه‌بان‌ها رشته‌هایی دایره‌ای شكل را به كمك جلیقه‌هایی كوچك به پشت پرندگانی مثل كبوتر یا قمری به عنوان طعمه می‌بندند. آنها سپس سر دیگر این رشته‌ها را با استفاده از یك طناب به موتورسیلكت وصل می‌كنند و طعمه‌ها را در ارتفاع پنج تا ده متری رها می‌كنند تا در معرض دید پرندگان شكاری قرار گیرند. در این حالت وقتی پرنده شكاری به طعمه حمله می‌كند، به محض فروبردن چنگال‌هایش در بدن آن، رشته‌های دایره‌ای دور چنگال‌ها گره می‌خورد و صید مورد نظر به دام می‌افتد. آن‌طور كه احمد می‌گوید، كوخه‌بان‌ها بعد از زنده‌گیری پرندگان شكاری آنها را در سبدها یا قفس‌های مخصوصی قرار می‌دهند. بعد هم روی سر این پرندگان كلاه‌های مخصوصی می‌گذارند تا پرندگان اسیرشده جایی را نبینند. او البته این را هم توضیح می‌دهد كه در گذشته صیادان پلك پرندگان شكاری را تا زمان رسیدن به دست خریدار با نخ و سوزن می‌دوختند، اما چون این كار باعث زخم شدن چشم پرندگان و افت قیمت آنها می‌شد، چند سالی است كوخه‌بان‌ها از این كار دست كشیده‌اند. صیادان بعد از انجام همه این كارها، پرندگان شكاری را در كیف‌های ورزشی می‌گذارند، به نحوی كه هیچ صدایی از آنها به بیرون درز نمی‌كند. آنها سپس این پرندگان را با خودروهای شخصی و حتی در بعضی موارد با اتوبوس‌های بین شهری به دست دلالان ساحل‌نشین استان‌های خوزستان و بوشهر می‌رسانند. این دلالان نیز با استفاده از لنج، پرندگان شكاری را به شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج‌فارس قاچاق می‌كنند و در بازارهای سیاه این كشورها می‌فروشند.
به یاری مردم نیازمندیم
وسعت مرزهای دریایی جنوب كشور و وجود مبادی متعدد قاچاق در این مرزها باعث می‌شود هیچ‌گاه نتوان آماری دقیق از میزان قاچاق پرندگان شكاری به كشورهای عربی به دست آورد. از سویی، كمبود نیروها و پاسگاه‌های محیط‌بانی در استان‌های مبدا صید پرندگان شكاری و همچنین در استان‌های ساحلی جنوب موجب شده است كه نیروهای یگان حفاظت محیط‌زیست توان كافی را برای نظارت بر صید و قاچاق این پرندگان نداشته باشند. اتفاقی كه سبب شده است خرید و فروش پرندگان شكاری همچنان به صورت وسیع در سراسر كشور به‌خصوص در استان‌های غربی و جنوب‌غربی رواج داشته باشد. مهرداد فتحی بیرانوند، مدیركل حفاظت محیط‌زیست لرستان در گفت‌وگو با جام‌جم بروز تخلف در حوزه‌های زیست‌محیطی را امری اجتناب‌ناپذیر توصیف می‌كند، اما تاكید دارد با تشدید نظارت نیروهای محیط‌بانی در سال‌های گذشته وقوع تخلفاتی مثل زنده‌گیری پرندگان شكاری حداقل در استان تحت مدیریت او كمتر شده است. فتحی توضیح می‌دهد آنها در دو سال گذشته با همكاری نیروی انتظامی و یگان حفاظت محیط‌زیست كشور تعداد زیادی از باندهای فعال در این زمینه را متلاشی كرده‌اند. باندهایی كه به گفته او، ریشه بسیاری از آنها به استان‌های همجوار لرستان می‌رسد و اعضای آن هر سال در فصل بازگیری برای صید پرندگان شكاری به این استان پا می‌گذارند. مدیركل حفاظت محیط‌زیست لرستان همچنین آمار می‌دهد محیط‌بان‌های زیر نظر او در هشت ماه ابتدایی امسال توانسته‌اند 278 بهله پرنده شكاری زنده را از متخلفان كشف كنند. او تاكید دارد بسیاری از موارد كشف پرندگان قاچاق‌شده با كمك مردم و همیاران محیط‌زیست انجام می‌شود. فتحی در این زمینه یكی از موارد دستگیری دلالان را مثال می‌زند و می‌گوید: همین یك ماه پیش بود كه فردی متخلف می‌خواست با استفاده از یك اتوبوس بین شهری یك بهله طرلان را از استان ما به خوزستان انتقال دهد، اما وقتی یكی از مسافران اتوبوس متوجه حضور این پرنده در ساك مسافرتی آن متخلف شد، موضوع را به نیروهای محیط‌بانی گزارش داد و ماموران ما نیز خیلی سریع او را دستگیر كردند. اما با وجود همه تلاش‌های انجام‌شده برای دستگیری صیادان و دلالان پرندگان شكاری، مدیركل حفاظت محیط‌زیست لرستان اذعان دارد هنوز هم در برخی مناطق این استان صید این پرندگان دور از چشم نیروهای محیط‌بانی اتفاق می‌افتد. با این حال، او توضیح می‌دهد برای تقویت نظارت نیروهای محیط‌زیست بر همه مناطق استان لرستان شبكه‌ای سراسری را از همیاران محیط‌زیست در سطح استان تشكیل داده‌اند و مردم محلی را به یاری محیط‌بانان فراخوانده‌اند. فتحی تاكید دارد آنها روی كمك جوامع بومی برای دستگیری صیادان و دیگر متخلفان زیست‌محیطی حساب ویژه‌ای باز كرده‌اند و معتقد است با گسترش شبكه همیاران محیط‌زیست دیگر هیچ نقطه‌ای در سطح استان لرستان از دید نیروهای محیط‌بانی مخفی نمی‌ماند. درخواست از مردم برای گزارش تخلفات زیست‌محیطی كه از نظر مدیركل حفاظت محیط‌زیست لرستان راهكاری موثر برای كاهش وقوع این تخلفات تلقی می‌شود، ایده‌ای خوب به نظر می‌رسد، به شرط این كه در كنار این درخواست، آموزش‌های زیست‌محیطی نیز به جوامع محلی ارائه شود تا مردم توجیه شوند به چه دلیل باید به محض وقوع تخلفات زیست‌محیطی گزارش آن را به نیروهای حافظ محیط‌زیست ارائه دهند.
در موضوع خاص زنده‌گیری پرندگان شكاری نیز باید فواید زیست‌محیطی حضور این پرندگان در مناطق مختلف برای جوامع محلی روشن شود، زیرا بسیاری از مردم تا از منافع این موضوع آگاه نشوند، زیر بار لو دادن متخلفان
نخواهند رفت.
صیدهای چند صد میلیونی
درآمد كلان صید و قاچاق پرندگان شكاری خیلی‌ها را در استان‌های لرستان، خوزستان و بوشهر وسوسه كرده و پای آنها را به این تجارت كثیف كشانده است. اما در این میان، افرادی نیز هستند كه بعد از چند سال زنده‌گیری و فروش پرندگان شكاری، عطای پول‌های سیاه حاصل از این كار را به لقای آن بخشیده‌اند؛ كسانی مثل احمد از اهالی لرستان كه می‌گوید چند سالی است توبه كرده و دست از بازگیری كشیده است.
با این حال، او برایمان تعریف می‌كند كه هنوز هم در استان لرستان افراد زیادی به زنده‌گیری پرندگان شكاری مشغولند. افرادی كه احمد از آنها به عنوان «كوخه‌بان» یاد می‌كند و تاكید دارد فعالیت گسترده این صیادان در سال‌های گذشته باعث تهدید نسل پرندگان شكاری شده است. هر كدام از گونه‌های این پرندگان در بازارهای غیررسمی قیمت‌های خاص خود را دارند. این قیمت‌ها نیز بسته به میزان استقبال قوش‌بازان عرب توسط قاچاقچیان ایرانی تعیین می‌شود. مثلا بحری پشت سیاه یا بالابان سفید كه مشتریان پر و پا قرصی دارد، حدود
500 میلیون تومان می‌ارزد. اما قیمت بالابان اژدر كه سری سفید و بدنی زرد رنگ دارد، بین 350 تا 400 میلیون تومان است. همچنین دلالان ایرانی بالابان سرخ و بالابان سبز را بین 300 تا 350 میلیون تومان می‌خرند و دیگر انواع شاهین نیز در بازار سیاه ایران بین 300 تا 400 میلیون تومان قیمت دارد. در این میان قرقی نیز كه جثه كوچك‌تری دارد، با قیمت‌هایی بین 250 تا 300 میلیون تومان بده بستان می‌شود. این قیمت‌ها نرخ روز خرید و فروش پرندگان شكاری در بازارهای غیررسمی است كه احمد از طریق صیادان محلی از آن مطلع شده است. او البته تاكید دارد وقتی قاچاقچیان این پرندگان را به كشورهای عربی می‌برند، آنها را به دو تا سه برابر این مبالغ می‌فروشند. این صیاد نادم همچنین شنیده است كه در سال‌های اخیر برخی قوش‌بازان عرب به پرورش و تكثیر پرندگان شكاری روی آورنده‌اند. به گونه‌ای كه این اعراب گونه‌های مختلف نر و ماده این پرندگان را از قاچاقچیان ایرانی می‌خرند و آنها را باهم جفت می‌اندازند.
از كوخه‌بانی تا شناطه
«كوخه‌بانی» كه عبارت است از حفر چاله در دل زمین و قرار دادن طعمه در چاله و خوابیدن شكارچی داخل آن، روش سنتی صیادان برای زنده‌گیری پرندگان شكاری است. اما در چند سال گذشته محیط‌بانان بیشتر مناطقی را كه صید این گونه‌های ارزشمند در آن رواج دارد، شناسایی كرده‌اند و هر سال كوخه‌های حفرشده به دست صیادان در این مناطق را پر می‌كنند. این اتفاق باعث شده صیادان در سال‌های اخیر دست به خلاقیت بزنند و روش تازه‌ای را برای زنده‌گیری پرندگان شكاری اختراع كنند. در این روش كه به شناطه مشهور است، كوخه‌بان‌ها رشته‌هایی دایره‌ای شكل را به كمك جلیقه‌هایی كوچك به پشت پرندگانی مثل كبوتر یا قمری به عنوان طعمه می‌بندند. آنها سپس سر دیگر این رشته‌ها را با استفاده از یك طناب به موتورسیلكت وصل می‌كنند و طعمه‌ها را در ارتفاع پنج تا ده متری رها می‌كنند تا در معرض دید پرندگان شكاری قرار گیرند. در این حالت وقتی پرنده شكاری به طعمه حمله می‌كند، به محض فروبردن چنگال‌هایش در بدن آن، رشته‌های دایره‌ای دور چنگال‌ها گره می‌خورد و صید مورد نظر به دام می‌افتد. آن‌طور كه احمد می‌گوید، كوخه‌بان‌ها بعد از زنده‌گیری پرندگان شكاری آنها را در سبدها یا قفس‌های مخصوصی قرار می‌دهند. بعد هم روی سر این پرندگان كلاه‌های مخصوصی می‌گذارند تا پرندگان اسیرشده جایی را نبینند. او البته این را هم توضیح می‌دهد كه در گذشته صیادان پلك پرندگان شكاری را تا زمان رسیدن به دست خریدار با نخ و سوزن می‌دوختند، اما چون این كار باعث زخم شدن چشم پرندگان و افت قیمت آنها می‌شد، چند سالی است كوخه‌بان‌ها از این كار دست كشیده‌اند. صیادان بعد از انجام همه این كارها، پرندگان شكاری را در كیف‌های ورزشی می‌گذارند، به نحوی كه هیچ صدایی از آنها به بیرون درز نمی‌كند. آنها سپس این پرندگان را با خودروهای شخصی و حتی در بعضی موارد با اتوبوس‌های بین شهری به دست دلالان ساحل‌نشین استان‌های خوزستان و بوشهر می‌رسانند. این دلالان نیز با استفاده از لنج، پرندگان شكاری را به شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج‌فارس قاچاق می‌كنند و در بازارهای سیاه این كشورها می‌فروشند.
به یاری مردم نیازمندیم
وسعت مرزهای دریایی جنوب كشور و وجود مبادی متعدد قاچاق در این مرزها باعث می‌شود هیچ‌گاه نتوان آماری دقیق از میزان قاچاق پرندگان شكاری به كشورهای عربی به دست آورد. از سویی، كمبود نیروها و پاسگاه‌های محیط‌بانی در استان‌های مبدا صید پرندگان شكاری و همچنین در استان‌های ساحلی جنوب موجب شده است كه نیروهای یگان حفاظت محیط‌زیست توان كافی را برای نظارت بر صید و قاچاق این پرندگان نداشته باشند. اتفاقی كه سبب شده است خرید و فروش پرندگان شكاری همچنان به صورت وسیع در سراسر كشور به‌خصوص در استان‌های غربی و جنوب‌غربی رواج داشته باشد. مهرداد فتحی بیرانوند، مدیركل حفاظت محیط‌زیست لرستان در گفت‌وگو با جام‌جم بروز تخلف در حوزه‌های زیست‌محیطی را امری اجتناب‌ناپذیر توصیف می‌كند، اما تاكید دارد با تشدید نظارت نیروهای محیط‌بانی در سال‌های گذشته وقوع تخلفاتی مثل زنده‌گیری پرندگان شكاری حداقل در استان تحت مدیریت او كمتر شده است. فتحی توضیح می‌دهد آنها در دو سال گذشته با همكاری نیروی انتظامی و یگان حفاظت محیط‌زیست كشور تعداد زیادی از باندهای فعال در این زمینه را متلاشی كرده‌اند. باندهایی كه به گفته او، ریشه بسیاری از آنها به استان‌های همجوار لرستان می‌رسد و اعضای آن هر سال در فصل بازگیری برای صید پرندگان شكاری به این استان پا می‌گذارند. مدیركل حفاظت محیط‌زیست لرستان همچنین آمار می‌دهد محیط‌بان‌های زیر نظر او در هشت ماه ابتدایی امسال توانسته‌اند 278 بهله پرنده شكاری زنده را از متخلفان كشف كنند. او تاكید دارد بسیاری از موارد كشف پرندگان قاچاق‌شده با كمك مردم و همیاران محیط‌زیست انجام می‌شود. فتحی در این زمینه یكی از موارد دستگیری دلالان را مثال می‌زند و می‌گوید: همین یك ماه پیش بود كه فردی متخلف می‌خواست با استفاده از یك اتوبوس بین شهری یك بهله طرلان را از استان ما به خوزستان انتقال دهد، اما وقتی یكی از مسافران اتوبوس متوجه حضور این پرنده در ساك مسافرتی آن متخلف شد، موضوع را به نیروهای محیط‌بانی گزارش داد و ماموران ما نیز خیلی سریع او را دستگیر كردند. اما با وجود همه تلاش‌های انجام‌شده برای دستگیری صیادان و دلالان پرندگان شكاری، مدیركل حفاظت محیط‌زیست لرستان اذعان دارد هنوز هم در برخی مناطق این استان صید این پرندگان دور از چشم نیروهای محیط‌بانی اتفاق می‌افتد. با این حال، او توضیح می‌دهد برای تقویت نظارت نیروهای محیط‌زیست بر همه مناطق استان لرستان شبكه‌ای سراسری را از همیاران محیط‌زیست در سطح استان تشكیل داده‌اند و مردم محلی را به یاری محیط‌بانان فراخوانده‌اند. فتحی تاكید دارد آنها روی كمك جوامع بومی برای دستگیری صیادان و دیگر متخلفان زیست‌محیطی حساب ویژه‌ای باز كرده‌اند و معتقد است با گسترش شبكه همیاران محیط‌زیست دیگر هیچ نقطه‌ای در سطح استان لرستان از دید نیروهای محیط‌بانی مخفی نمی‌ماند. درخواست از مردم برای گزارش تخلفات زیست‌محیطی كه از نظر مدیركل حفاظت محیط‌زیست لرستان راهكاری موثر برای كاهش وقوع این تخلفات تلقی می‌شود، ایده‌ای خوب به نظر می‌رسد، به شرط این كه در كنار این درخواست، آموزش‌های زیست‌محیطی نیز به جوامع محلی ارائه شود تا مردم توجیه شوند به چه دلیل باید به محض وقوع تخلفات زیست‌محیطی گزارش آن را به نیروهای حافظ محیط‌زیست ارائه دهند.
در موضوع خاص زنده‌گیری پرندگان شكاری نیز باید فواید زیست‌محیطی حضور این پرندگان در مناطق مختلف برای جوامع محلی روشن شود، زیرا بسیاری از مردم تا از منافع این موضوع آگاه نشوند، زیر بار لو دادن متخلفان
نخواهند رفت.
