از پاسارگاد كم نگفته‌اند؛ یكی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی كشورمان كه سابقه‌اش به بیش از 2500سال پیش می‌رسد؛ مجموعه‌ای از سازه‌ای باستانی به جا مانده از دوران هخامنشی.
سازه‌های ارزشمندی همانند آرامگاه كوروش بزرگ، پاسارگاد، باغ پادشاهی پاسارگاد، كاخ دروازه، پل، كاخ بارعام، كاخ اختصاصی، دو كوشك، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه كمبوجیه، ساختارهای دفاعی تل‌تخت، كاروانسرای مظفری، محوطه مقدس و تنگه بلاغی. مجموعه‌ای كه در كنار هم یكی از آثار جهانی شده كشورمان را ساخته‌اند و حالا زیر سایه فرونشست‌های متعددی كه در حواشی‌شان وجود دارد روزگار می‌گذرانند.
حكایت ناخوشایند فرونشست‌ها در این مكان تاریخی از قسمت شرقی شروع شد و حالا دامن غرب و جنوب تخت‌‌جمشید را گرفته است.
حمید اصغری‌منش، كارشناس حوزه آب درهمین رابطه به ما می‌گوید: فرونشست‌های تخت‌جمشید حاصل برداشت بی‌قاعده آب از سفره‌های زیرزمینی و كاشت محصولاتی همچون گندم بود و همین مساله باعث شد تا فروچاله‌های بزرگی در آنجا به‌وجود آید، البته به گفته مدیر جهانی تخت جمشید بارها با كامیون‌های بزرگ این فرو چاله‌ها پر شده است!
این همان مساله‌ای است كه نگرانی‌های زیادی را درباره سرنوشت مجموعه پاسارگاد در دل میراث‌دوستان كشورمان به وجود آورده است؛ موضوعی كه باعث می‌شود سراغ رئیس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری پاسارگاد برویم و از او درباره حفاری‌های انجام شده در اطراف پاسارگاد بپرسیم. البته محمد نصیری به ما می‌گوید: حفاری‌هایی در این منطقه رخ نداده و فقط یك پروانه مربوط به 20 تا 30 سال پیش است كه جدیداً مجوزی برای كف‌شكنی چاه گرفته است.
محمد نصیری در پاسخ به این سوال كه آیا این حفاری‌ها آسیبی به مجموعه پاسارگاد نمی‌زند می‌گوید: حفر چاه جدید در پاسارگاد ممنوع است، اما ممنوعیتی برای فعالیت آنهایی كه پروانه دارند، وجود ندارد.
دلیل این اتفاق هم به گفته او این است كه پاسارگاد یك دشت بزرگ است ؛ یك منطقه كشاورزی بزرگ كه نمی‌توان تمام زمین‌های كشاورزی را به خاطر حفظ آثار باستانی موجود در آن به زمین‌های بایر تبدیل كرد!
پاسارگاد روی یک سفره
با تمام این تفاسیر رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری پاسارگاد از وجود یك سفره زیرزمینی آب در دشت پاسارگاد خبر می‌دهد و می‌گوید: قبل از این بررسی‌هایی روی سفره‌های زیرزمینی پاسارگاد و تأثیر آن بر اماكن تاریخی انجام و مشخص شده در دشت پاسارگاد یك سفره زیر‌زمینی وجود دارد و حفر چاه‌ در منطقه پاسارگاد به نزدیكی یا دور بودن آن به محوطه وابسته نیست و این یعنی حفر چاه در دورترین منطقه همان تأثیری را بر مجموعه می‌گذارد كه حفر یك چاه در نزدیكی مجموعه حفاظت شده!
البته طبق شواهد موجود، چاه‌های حفر شده در این منطقه سطحی هستند و عمق آنها چندان زیاد نیست و حداكثر عمق چاه‌های پاسارگاد 60 متر است. نصیری در این‌باره هم می‌گوید: شواهدی مبنی بر این‌كه این چاه‌ها همانند دشت مرودشت روی آثار تاریخی تأثیرگذار باشد تاكنون به دست نیامده و همان‌گونه كه استحضار دارید در دشت مرودشت ترك‌های بسیار بزرگی وجود دارد كه چنین ترك‌هایی در دشت پاسارگاد مشاهده نشده است.
با این حال او پیشنهاد می‌دهد با توجه به این‌كه مساله آب در كشور یك مساله جدی است، بهتر است منابع آب و جهادكشاورزی، ساز و كارهای دیگری برای استفاده بهینه‌تر از آب در نظر بگیرند و از آبیاری غرقابی و سنتی در این منطقه دوری كنند.
نصیری با تأكید دوباره براین مساله كه این منطقه یك منطقه كشاورزی محور است، می‌گوید: البته باید به این موضوع توجه كنیم كه كشاورزی در زمان هخامنشیان هم رونق داشته است و این‌كه اینجا به عنوان پایتخت هخامنشیان انتخاب شده بحث آب و كشاورزی آن بوده است. رودخانه «سیوند» یا همان «پلوار» سبب شده بود تا در زمان هخامنشیان در بالادست، بندها و سدهایی ایجاد كنند تا آب را كنترل كرده و باعث سرسبزی این دیار شوند. در شرایط فعلی اما نیاز است تا آب كنترل شود و این‌كه بیاییم و به كشاورزان بگوییم شما اجازه استفاده از آب را ندارید راه حل درستی نیست چون نمی‌توانیم معیشت كشاورزان را با اختلال روبه‌رو كنیم.
تهدید علنی چاه‌های مجاز
و غیرمجاز
از تعداد چاه‌های موجود در منطقه پاسارگاد آمارهای مختلفی وجود دارد، ما صحت و سقم این آمار را از زبان رئیس اداره منابع آب شهرستان پاسارگاد می‌نویسیم. رضا روستا در این رابطه به ما می‌گوید: بیش از 1270 چاه در شهرستان پاسارگاد وجود دارد كه از این تعداد 1100 حلقه چاه كشاورزی، 50چاه شرب و صد چاه صنعتی است.
او البته در ادامه به آمار چاه‌های غیرمجاز منطقه هم اشاره می‌كند؛ آماری 384 تایی كه هنوز تعیین تكلیف نشده‌اند. ما در ادامه از رئیس منابع آب شهرستان پاسارگاد درباره عمق چاه‌های كشاورزی هم می‌پرسیم و او می‌گوید: عمق این چاه‌ها متفاوت است از 20 متر شروع می‌شود اما بعضی‌ها تا 50 یا 60 متر هم عمق دارند.
رئیس اداره منابع آب پاسارگاد درباره چاهی كه اخیرا چسبیده به محوطه پاسارگاد اقدام به كف‌شكنی كرده هم می‌گوید: قطعاً اگر كسی اقدام به كف‌شكنی در آن منطقه بكند باید مجوز داشته و بدون اجازه ما امكان انجام چنین كاری وجود ندارد. ضمن این‌كه كسانی كه اقدام به برداشت از چاه می‌كنند بر اساس آن چیزی كه در پروانه‌شان تعریف شده است مجاز به برداشت آب هستند و نه بیشتر!
از رئیس اداره منابع آب پاسارگاد در خصوص امكان لغو پروانه چاه‌هایی كه در كنار محوطه قرار دارند هم می‌پرسیم و او می‌گوید: متأسفانه در این رابطه بحث برداشت از چاه آب مطرح نیست، بلكه بیلان آب سفره‌های زیرزمینی منطقه مهم است كه به سوی منفی شدن پیش می‌روند! چراكه خشكسالی‌های چند ساله باعث شده تا ما با افت عجیب و غریب آب روبه‌رو شویم. درحالی كه اگر بارش باران به خودی خود انجام شود و ما با این كسری روبه‌رو نباشیم، هیچ اتفاق ناگواری برای سفره‌های زیرزمینی رخ نمی‌دهد.
او اما تاكید می‌كند كه در حال حاضر، دشت پاسارگاد از سال 1395 به عنوان دشت ممنوعه شناخته شده و هیچ مجوز جدیدی برای حفاری چاه در آن صادر نشده است و با توجه به همین موضوع می‌گوید: البته مدتی پیش بخشنامه‌ای برای ما ارسال شد و بر اساس آن بخشنامه حدود 20 درصد از دِبی آب مجوز پروانه‌ها كسر شده است، یعنی اگر یك چاه ده لیتر آب داشته باشد، دو لیتر به نفع سفره‌های زیر زمینی كم شده است.
فرونشست
غیرممكن نیست!
روستا درباره تهدید فرونشست‌هایی مثل منطقه مرودشت در پاسارگاد هم می‌گوید: خوشبختانه تا امروز گزارشی از فرونشست در پاسارگاد به ما ارائه نشده است، اما این دلیل نمی‌شود كه با قاطعیت بگوییم دیگر فرونشست رخ نخواهد داد و اگر قرار باشد دبی سفره‌های آب ما منفی باشد احتمال رخ دادن این مساله وجود دارد. هرچند ما سال گذشته بارندگی خوبی را داشتیم و از حد نرمال نیز بالاتر رفت و به حدود 450 میلی‌متر رسید و اگر امسال و حتی سال‌های بعد بارندگی از حد متوسط بالاتر رود امیدواریم كه شاهد فرونشست زمین نباشیم.
پاسارگاد در محاصره کشاورزان
یك پای قضیه حفر چاه‌ها در منطقه پاسارگاد، كشاورزانی هستند كه می‌گویند معاش‌شان بسته به زمین‌های كشاورزی است و دوام زمین‌های كشاورزی شان بسته به آب و حفر چاه. بهزاد هوشیار، مدیر جهاد كشاورزی شهرستان پاسارگاد در همین رابطه به ما می‌گوید: در شهرستان پاسارگاد نسبت به چاه‌های غیرمجاز به شدت حساسیت وجود دارد و در همین رابطه تا به حال چند چاه پر شده است و همین حساسیت سبب شده تا كشاورز نتواند آب كشاورزی یك چاه را در زمین كشاورزی دیگری استفاده كند.
او از كاشت گندم، جو، كلزا، گوجه‌فرنگی، خیار، كلم، کدو و تا حدودی برنج در این شهرستان خبر می‌دهد و می‌گوید: تاكنون بالای چهار هزار هكتار از اراضی زراعی شهرستان پاسارگاد به صورت آبیاری نوین در آمده‌اند. همچنین در محصولاتی مثل گوجه‌فرنگی، خیار سبز و كلم كشاورزان به صورت سالانه حدود 6000 هكتار را به شكل خود اجرایی در برنامه دارند كه بیش از آمار ارائه شده است. با وجود همه این توضیحات كه از زبان مسؤولان مختلف نوشتیم باید یادآور شویم بناهای تاریخی برای كشورها تكرار نخواهد شد و چه بسیار بناهایی كه بر اثر سوانح طبیعی از جمله سیل، زلزله، و فرونشست یا كینه افراد افرادی مثل داعش و طالبان فرو ریختند و حالا چیزی جز حسرت از آنها باقی نمانده است و امید است مسؤولان كشوری، استانی و شهرستانی با حساسیت بیشتری این مساله را دنبال كنند تا زمین زیر پای این مجموعه تاریخی 2500ساله ایرانی ناگهان خالی نشود!
پاسارگاد چرا جهانی شد؟
پاسارگاد در سال 1383، بر اساس چهار بند معیارهای فرهنگی در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسید:
معیار یك: پاسارگاد نخستین نشانه بارز معماری سلطنتی هخامنشی است.
معیار 2: پایتخت شاهنشاهی پاسارگاد را كوروش با مشاركت مردمان گوناگون امپراتوری كه بنا نهاده بود ساخت این حركت به صورت یك مرحله بنیادی در تحول هنر و معماری كلاسیك ایران درآمد.
معیار 3: محوطه باستان‌شناختی پاسارگاد با كاخ‌ها، باغ‌ها و آرامگاه كوروش بنیانگذار سلسله هخامنشی یادبودی استثنایی از تمدن هخامنشیان در ایران است.
معیار 4: مجموعه چهار باغی پادشاهی كه در پاسارگاد بنیان گذاشته شده به صورت نمونه‌ای مادر برای این‌گونه معماری و طرح‌ریزی در آسیای غربی درآمد.