به جای تاسف مدیریت کنیم
یادداشت: بهرام صلواتی مدیر رصدخانه مهاجرت ایران
مهاجرت بهخصوص مهاجرتهای بینالمللی بدل به امری بسیار متداول در جهان امروز شدهاست؛ چراکه تقریبا هیچ کشوری در جهان یافت نمیشود که با پدیده مهاجرت نیروی انسانی به خارج یا ورود به داخل کشور خود مواجه نباشد و همه کشورها با درجات مختلفی از این پدیده مواجه هستند. اما وجه تمایز کشورها در زمینه مهاجرت، نوع مواجهه آنها با موضوع و نحوه مدیریت آن است. واقعیت آن است که چنانچه برنامه و رویکرد منسجمی برای کنترل و مدیریت پدیده مهاجرت توسط نظامحکمرانی و جامعه (فرستنده و گیرنده) وجود نداشتهباشد، مهاجرت ورودی و خروجی هر دو تبدیل به بحران و چالش اساسی برای کشورها خواهد شد. با نگاه واقعبینانه به موضوع مهاجرت، متوجه خواهیم شد که کشوری همچون ایران که با انباشت سرمایههای عظیم انسانی مخصوصا در دو دهه اخیر روبهروست، بهطور طبیعی با پدیده خروج بخشی از این حجم نیروی انسانی انباشته مواجه بوده و خواهد بود؛ چرا که تا زمانی که ظرفیت جذب و بهکارگیری کامل این حجم از نیروی انسانی در داخل کشور مهیا نباشد، یا ما با هدررفت سرمایه انسانی در داخل روبهرو خواهیم شد یا بخشی بر اثر فشارهای اقتصادی و اجتماعی از کشور خارج خواهند شد. اما نکته حائز توجه این است که فارغ از کمیت و کیفیت خروج سرمایههای انسانی از کشور، جامعه و سیستم حکمرانی کشور چه ظرفیتسازی در زمینه مدیریت مهاجرت در کشور صورت دادهاست؟ متاسفانه پاسخ این سوال، خیلی روشن و دلگرمکننده نیست. در واقع رویکرد جامعه و نظامحکمرانی بیشتر برخاسته از احساس تاسف و خسران ناشی از خروج سرمایههای انسانی بودهاست تا اینکه یک رویکرد عملگرایانه منطبق بر واقعیات باشد. رویکرد انفعالی در زمینه مهاجرت در سیستم حکمرانی کشور با شدت بیشتری قابل مشاهدهاست. برای تایید این انفعال صرفا اشاره به این موارد کفایت میکند که ما متاسفانه در کشور هیچ نهاد تخصصی، مرکز آموزشی و پژوهشی، اندیشکده و هیچ ردیف بودجه ویژه مدیریت و حکمرانی مهاجرت در کشور نداریم.
نکته کلیدی این است که با در نظر گرفتن اهمیت و شدت روزافزون موضوع مهاجرت در کشور و دنیا، اول از همه ما نیازمند یک تغییر رویکرد اساسی در کشور نسبت به موضوع مهاجرت بهخصوص فاصله گرفتن از زاویه دید احساسی و خسرانی هستیم. دوم اینکه نیازمند شکل دادن نهادهای تخصصی در زمینه مدیریت مهاجرتهای خروجی-بازگشتی و همچنین تقویت برنامههای پشتیبان در این حوزه در کشور هستیم. در چنین شرایطی میتوان امیدوار بود که روزی بهجای تاسف زایدالوصف به مهاجرت سرمایههای انسانی کشور، شاهد بهرهمندی از ظرفیتها و مزایای مهاجرت در کشور همانند سایر کشورهای جهان باشیم.