نگاه جام‌جم به بازیگرانی كه نقش شاه مخلوع ایران را بازی كرده‌اند
یک شاه در 9 تصویر
رضاشاه جزو افرادی است كه در تاریخ معاصر این سرزمین نامش فراوان به گوش می‌خورد. بنیانگذار سلسله پهلوی است كه تا پیش از كودتا و پایان‌دادن به سلطنت و پادشاهی قاجار، میرپنج خوانده می‌شد و به ناگاه با حمایت انگلستان به شاه ایران بدل شد. امروزسالگرد رفتن رضاخان از تاج و تختی است كه با حمایت انگلستان آن را تصاحب كرده بود و در نهایت با اجبار انگلستان هم از سلطنت خلع شد. زندگی او فراز و نشیب‌های زیادی را به دنبال داشت و تصمیمات او در دوران سلطنت‌اش برای سرزمین ایران منجر به اتفاقات تلخ شد. همین اتفاقات دستمایه ساخت چند اثر تاریخی شده است و نویسندگان و كارگردانان دست روی این بخش از تاریخ ایران گذاشته‌اند و نتیجه آن تا به امروز چند سریال تلویزیونی است كه مخاطبان در این آثار تاریخی توانستند با بخشی از تاریخ پهلوی اول بیشتر آشنا شوند. این نقش را 9 بازیگر به تصویر كشیده‌اند و به سهم خودشان سعی كردند تا هر چه بهتر این نقش را بازی كنند تا برای مخاطبان باورپذیر باشند. به همین بهانه نگاهی به بازی آنها انداخته‌ایم. همچنین با سعید راد بازیگر نقش رضاشاه در سریال در چشم باد به كارگردانی مسعود جعفری جوزانی و شهرام خلج طراح گریم نقش رضاشاه در سریال‌های معمای شاه و عمارت فرنگی به گفت‌وگو نشسته ایم.
مروری بر رضاخان‌های نمایشی
زنده‌یاد داوود رشیدی: نخستین بازیگری است كه در فیلم سینمایی «كمال‌الملك» به نویسندگی و كارگردانی زنده‌یاد علی حاتمی، نقش رضاشاه را بازی كرد. داوود رشیدی در چند نمای كوتاه در این فیلم سینمایی حضور داشت و تلاش كرد تصویری كه از این شخصیت ارائه می‌كند، برای مخاطبان كاملا باورپذیر باشد. رشیدی دیالوگ‌هایش را محكم می‌گفت تا خودرأی‌بودن رضاشاه را به زیبایی به تصویر بكشد. چهره‌پردازی جلال‌الدین معیریان و دیالوگ‌های زنده‌یاد علی حاتمی هم این تلاش را برای به تصویركشیدن چهره‌ای واقعی از رضاشاه تكمیل كرد. مرحوم ایرج ناظریان به جای او حرف زده بود.
شهروز ملك‌آرایی: این دوبلور- كه بیشتر در عرصه دوبله فعال است تا بازیگری- در فیلم سینمایی میرزا كوچك‌خان به كارگردانی مرحوم امیر قویدل نقش رضاخان را بازی كرد. این كارگردان انتخاب درستی برای این نقش داشت، زیرا ملك‌آرایی به لحاظ فیزیك كاملا برای این نقش تطابق داشت، اما بازی خوبی ارائه نكرده بود كه البته نمی‌شود به او خرده گرفت، زیرا او دوبلور بسیار خوبی بود تا این‌كه بازیگر خوبی باشد.
دانیال حكیمی: این بازیگر در مجموعه تلویزیونی «مرغ حق» كه سال 65 به كارگردانی حسین مختاری و مسعود فروتن از شبكه یك پخش شده بود، نقش رضا شاه را بازی می‌كرد. البته در آن سال‌ها حكیمی بسیار جوان بود و در كنار بازیگران حرفه‌ای همچون زنده‌یاد هادی اسلامی كه نقش مدرس را بازی می‌كرد، حضور داشت و به اندازه دانش خودش سعی كرد این نقش را بازی كند، اما از آنجا كه جوان بود و قد و قامت‌اش نیز به رضاشاه نمی‌خورد، نتوانست برای مخاطب نقش را باورپذیر كند.
هوشنگ توكلی: این بازیگر در تله‌تئاتر مدرس كه سال 66 از شبكه یك روانه آنتن شد در نقش رضاشاه ظاهر شد. البته توكلی، نویسندگی و كارگردانی این تله‌تئاتر را به عهده داشت و در كنار این كارها، این نقش را هم بازی كرد. البته از آنجا كه فیزیك او خیلی هماهنگی با رضاشاه نداشت، نتوانست در كنار زنده‌یاد خسرو شكیبایی كه نقش مدرس را ایفا می‌كرد، بازی قابل قبولی داشته باشد، اما اثر بسیار قوی بود.
یك ناشناس: فراموش‌خانه یا فراماسونری نام یك مجموعه تلویزیونی ایرانی به كارگردانی سیدعبدالرضا نواب صفوی است كه سال ۷۰ تولید و از شبكه یك سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد. نقش رضاشاه را در این سریال یك نابازیگر بازی كرد كه اطلاعاتی از او نیست.
سیاوش طهمورث: این بازیگر در تله‌فیلم «كودتای سیاه» ساخته محمدرضا ورزی نقش رضاشاه را بازی كرده بود. این تله‌فیلم سال 82 تولید شد. در این فیلم هم طهمورث انتخاب خوبی بود و توانست با قدرت نقش رضاشاه را بازی كند. در این اثر ورزی برای این‌كه بخواهد طهمورث را به لحاظ قد همچون رضاشاه دربیاورد كه برای مردم باورپذیر باشد، چكمه‌اش را پاشنه بلند دادند و در جلوه‌های ویژه این مساله را درست كردند تا به این صورت هم باورپذیر باشد.
سعید راد: او در سریال تلویزیونی «در چشم باد» به نویسندگی و كارگردانی مسعود جعفری جوزانی نقش رضاشاه را بازی كرد. او توانست با بازی در این نقش، نام خود را در فهرست بازیگران نقش‌های متفاوت تلویزیون ثبت كند. او بسیار محكم این نقش را بازی كرده بود، حتی در زمان پخش مورد توجه مخاطبان و منتقدان قرار گرفته بود و برخی منتقدان در همان مقطع زمانی و بعد از آن در مقالاتی كه منتشر كردند، تاكید داشتند كه راد بهتر از همه نقش رضاشاه را بازی كرده است. راه رفتن، بیان و حركات او در سریال در چشم باد كاملا شبیه رضاشاه بود و سعی كرد خصلت‌های قلدرمآبانه و زورگویی رضاخان را با حركات درست در بازی به نمایش آورد.
احمد نجفی: این بازیگر در یكی از سریال‌های محمدرضا ورزی به نام «عمارت فرنگی» نقش رضاشاه را بازی كرد. گرچه آناتومی صورت او خیلی شباهت به رضاشاه نداشت، اما با گریم این اتفاق افتاد و توانست بازی قابل قبولی ارائه بدهد. ورزی در این سریال روایتگر بخشی از زندگی رضاشاه بود. داستان این سریال با امضای قرارداد 1919 آغاز می‌شود كه وثوق‌الدوله آن را به سرانجام رساند، اما شهید مدرس به شدت با آن مخالف بود و این مخالفت باعث به وجود آمدن موجی از اعتراض‌هایی شد كه وثوق‌الدوله را وادار به لغو قرارداد كرد.
جعفر دهقان: این بازیگر با بازی در نقش رضاشاه در سریال «معمای شاه» چهارمین بازیگری است كه نقش این شخصیت تاریخی را در فیلم یا سریالی ایرانی ایفا كرد. البته او چند بار تست گریم شد تا چهره‌اش شبیه رضاشاه شد. او گریم بسیار سنگینی داشت، اما تلاش كرد متواضعانه این كار به سرانجام برسد. بازی او هم توانست رتبه خوبی از مردم بگیرد.
با توجه به ویژگی‌هایی كه رضاشاه در رفتار و كردار و حتی راه رفتن داشت، برای نزدیك‌ترشدن به این نقش و این‌كه بتوانید دیكتاتور بودن او را به خوبی در بازی‌تان نشان بدهید، در این زمینه مطالعات بسیاری داشتید یا فیلمنامه كامل بود؟
وقتی آقای جوزانی این نقش را به من پیشنهاد كرد حدود چهار پنج جلسه‌ای در دفترشان با هم در این باره صحبت كردیم تا بگوید از من برای بازی در این نقش چه می‌خواهد. البته من نمی‌خواستم كه این نقش را بازی كنم.
چرا؟
به دلیل حساسیت‌هایی كه اینگونه نقش‌ها دارند، بازی‌كردن‌شان خیلی مسوولیت دارد. چون به هر حال نمی‌توان در این نوع آثار همه وقایع را به تصویر كشید. چون وقتی می‌خواهی به زندگی شخصیت‌های تاریخی ورود كنی، مسوولیت سنگینی را برعهده می‌گیری. بنابراین من هم از ابتدا فكر می‌كردم قرار است زندگی رضاشاه را به صورت كامل بسازند و من هم آن نقش را بازی كنم. اما آقای جوزانی برای من توضیح داد كه داستان سریال در چشم باد از زمان ورود متفقین به ایران و قیام میرزا كوچك‌خان تا فتح خرمشهر است. به همین دلیل پذیرفتم كه این نقش را بازی كنم. به من تعدادی هم كتاب معرفی كرد و گفت كه با خواندن این كتاب‌ها به كاراكتری كه مدنظر من است، می‌رسی كه من هم آن كتاب‌ها را مطالعه كردم. در طول كار هم خیلی با هم در این باره صحبت می‌كردیم و مطالعه و كمك‌های ایشان باعث شد بتوانم به این كاراكتر نزدیك شوم.
فیلم‌های مستندی هم كه از آن مقطع تاریخ در دسترس بود را هم دیدید تا بتوانید كاملا در قالب این شخصیت قرار بگیرید؟
من بیشتر عكس دیدم و خاطرات فروغی و چند نفر دیگر را در این زمینه مطالعه كردم تا جنس عصبانیت این شخص زمانی كه خبرهای بد می‌شنید را بتوانم به خوبی دربیاورم.
از آنجا كه رضاشاه اهل شمال ایران بود، برای لحن و گویش و بیان این شخص چه كردید؟
ما اصلا روی لهجه كار نكردیم. فیلم‌هایی هم كه من از آن دوران دیدم، صامت بود.
با وجود این‌كه به بازی در چنین نقشی علاقه‌مند نبودید، وقتی به عنوان مخاطب سریال را دیدید، از نتیجه كار راضی بودید؟
دقیقا. چون اطمینان داشتم چیزی كه مدنظر كارگردان بود را می‌توانستم اجرا كنم. بیشتر روی فیزیك بدنم برای این شخصیت كار می‌كردم. چون می‌دانید كه برخی از بازیگران فیزیكی هستند و بعضی بازیگر صدا.
بعد از آن كار دوباره به شما بازی در این نقش در سریال دیگری پیشنهاد شد؟
بله اما نپذیرفتم. البته بازی یكی دیگر از شخصیت‌های تاریخی هم به من پیشنهاد شد كه به همان دلیلی كه پیش از این گفتم قبول نكردم.
آقای بینی‌ساز!
شهرام خلج، طراحی گریم بسیاری از آثار سینمایی و تلویزیونی از كارهای تاریخی گرفته تا دفاع مقدس، ملودرام و... را به عهده داشته است. محمدرضا ورزی طراحی گریم دو سریال تاریخی‌اش به نام‌های عمارت فرنگی و معمای شاه را به او سپرد. به همین دلیل خلج باید شخصیت‌های مختلف تاریخی را در این دو اثر با گریم‌های متفاوت به باورهای مردم نزدیك می‌كرد. او درباره گریم احمد نجفی و جعفر دهقان در این دو اثر تلویزیونی می‌گوید:
به یاد دارم زمانی كه محمدرضا ورزی، احمد نجفی را برای نقش رضاشاه در سریال عمارت فرنگی انتخاب كرد، به لحاظ فیزیك و قد بسیار نزدیك به این شخصیت بود، اما باید بیشتر روی آناتومی صورت‌اش كار می‌كردیم تا نزدیك به رضاشاه شود. كار سخت، اما شدنی بود و بعد از چند بار تست‌زدن این كار انجام شد. همچنین برای او قطعه بینی را ساختیم تا بیشتر شبیه به رضاشاه شود؛ البته گریم سریال‌های تاریخی -چه گذشته و چه معاصر- زمانبر است و طراح گریم باید نهایت دقت را انجام بدهد. همچنین طراحی گریم سریال معمای شاه را به عهده داشتم. در این سریال محمدرضا ورزی، جعفر دهقان را برای نقش رضاشاه انتخاب كرد. جثه‌اش كم و بیش می‌خورد و باید چهره‌اش را شبیه می‌كردیم. همان مسیری كه برای عمارت فرنگی پیش گرفتیم برای این سریال هم انجام دادیم. برای دهقان هم چند بار تست زدیم تا او را شبیه رضاشاه كنیم. برای او هم قطعه بینی را ساختیم. همچنین سر دهقان را تراشیدیم. گرچه برای دهقان سخت بود، اما بسیار متواضعانه برخورد كرد تا گریم شود. هر روزی كه دهقان می‌خواست جلوی دوربین حاضر شود، گریمش دو ساعت تا دو ساعت و 30 دقیقه زمان می‌برد. در مجموع برای درآوردن گریم این دو بازیگر ،فیلم‌های زیادی دیدم و فقط به عكس اكتفا نكردم.
محمدرضا ورزی از انتخاب بازیگر برای این نقش می‌گوید
بازیگران را مهندسی‌شده انتخاب می‌كنم
محمدرضا ورزی، كارگردانی است كه شبیه‌سازی شخصیت‌های تاریخی در سریال‌ها و فیلم‌هایی كه تاكنون ساخته، برایش بسیار حائز اهمیت است. از آنجا كه اغلب آثار این كارگردان به تصویركشیدن بخش‌هایی از تاریخ معاصر بوده، همواره یكی از كاراكترهای اصلی‌اش در فیلمنامه شخصیت رضاشاه بوده. جام‌جم در این خصوص با وی گفت‌‌وگویی داشته كه می‌خوانید:
شما در دو سریال «عمارت فرنگی» و «معمای شاه» از دو بازیگر برای ایفای این نقش استفاده كردید. درباره ویژگی‌هایی كه برای انتخاب بازیگر این نقش مدنظر داشتید، بگویید. به این دلیل كه فكر می‌كنم احمد نجفی به واسطه قد و فیزیك بدنی‌اش بیشتر به رضاشاه شباهت داشت، اما چهره جعفر دهقان به این كاراكتر نزدیك‌تر بود.
بخشی به چهره و فیزیك بازیگر برمی‌گردد كه چقدر به شخصیت نزدیك باشد، بخشی دیگر هم به توانمندی بازیگر و این‌كه روی كار تسلط داشته باشد. چون به هر حال نقش سختی است. در سال‌های دور هم بعضی از بازیگران این نقش را تجربه كرده بودند و من همه آن فیلم‌ها و سریال‌ها را دیده بودم. اتفاقا غیر از این دو نفر كه نام بردید، در سینمایی «كودتای سیاه» سیاوش طهمورث این نقش را بازی كرد.
خودتان از بازی كدام‌یك راضی‌تر بودید و به نظرتان توانسته بودند این شخصیت را بهتر و باورپذیرتر بازی كنند؟
دوران سلطنت رضاشاه را با بازی جعفر دهقان بیشتر دوست داشتم. دوران سردار سپه بدون رضاشاه را هم با بازی احمد نجفی بیشتر دوست داشتم. چون دو دوره از زندگی این شخصیت را تاكنون به تصویر كشیده‌ام؛ دوران سردار سپه و دوران سلطنت كه هر دو بازیگر توانستند به خوبی بازی كنند. رضاشاه در دوران سلطنت علی‌رغم این‌كه خشونت را در وجود خودش حفظ كرده بوده، اما تغییر روحیه هم تا حدودی داشت. بنابراین باید بازیگری این نقش را ایفا می‌كرد كه این تغییر روحیه در بازی اش
احساس شود.
در كنار این‌كه به بازیگرهای‌تان فیلم و كتاب معرفی می‌كردید تا بتوانند بیشتر به نقش نزدیك شوند، خودتان چقدر درباره این شخصیت برای این‌كه بهتر بازیگران را راهنمایی كنید، مطالعه داشتید؟
در این زمینه فیلم خیلی كم داریم. اما به دلیل این‌كه من در این زمینه خیلی مطالعه دارم و مسلط هستم و با تمام زوایای شخصیت و صورت و به لحاظ عملكرد سیاسی با این كاراكتر آشنایی دارم، خیلی مهندسی‌شده بازیگر انتخاب كرده و در این باره خیلی با بازیگر صحبت می‌كنم.
زنده‌یاد داوود رشیدی: نخستین بازیگری است كه در فیلم سینمایی «كمال‌الملك» به نویسندگی و كارگردانی زنده‌یاد علی حاتمی، نقش رضاشاه را بازی كرد. داوود رشیدی در چند نمای كوتاه در این فیلم سینمایی حضور داشت و تلاش كرد تصویری كه از این شخصیت ارائه می‌كند، برای مخاطبان كاملا باورپذیر باشد. رشیدی دیالوگ‌هایش را محكم می‌گفت تا خودرأی‌بودن رضاشاه را به زیبایی به تصویر بكشد. چهره‌پردازی جلال‌الدین معیریان و دیالوگ‌های زنده‌یاد علی حاتمی هم این تلاش را برای به تصویركشیدن چهره‌ای واقعی از رضاشاه تكمیل كرد. مرحوم ایرج ناظریان به جای او حرف زده بود.
شهروز ملك‌آرایی: این دوبلور- كه بیشتر در عرصه دوبله فعال است تا بازیگری- در فیلم سینمایی میرزا كوچك‌خان به كارگردانی مرحوم امیر قویدل نقش رضاخان را بازی كرد. این كارگردان انتخاب درستی برای این نقش داشت، زیرا ملك‌آرایی به لحاظ فیزیك كاملا برای این نقش تطابق داشت، اما بازی خوبی ارائه نكرده بود كه البته نمی‌شود به او خرده گرفت، زیرا او دوبلور بسیار خوبی بود تا این‌كه بازیگر خوبی باشد.
دانیال حكیمی: این بازیگر در مجموعه تلویزیونی «مرغ حق» كه سال 65 به كارگردانی حسین مختاری و مسعود فروتن از شبكه یك پخش شده بود، نقش رضا شاه را بازی می‌كرد. البته در آن سال‌ها حكیمی بسیار جوان بود و در كنار بازیگران حرفه‌ای همچون زنده‌یاد هادی اسلامی كه نقش مدرس را بازی می‌كرد، حضور داشت و به اندازه دانش خودش سعی كرد این نقش را بازی كند، اما از آنجا كه جوان بود و قد و قامت‌اش نیز به رضاشاه نمی‌خورد، نتوانست برای مخاطب نقش را باورپذیر كند.
هوشنگ توكلی: این بازیگر در تله‌تئاتر مدرس كه سال 66 از شبكه یك روانه آنتن شد در نقش رضاشاه ظاهر شد. البته توكلی، نویسندگی و كارگردانی این تله‌تئاتر را به عهده داشت و در كنار این كارها، این نقش را هم بازی كرد. البته از آنجا كه فیزیك او خیلی هماهنگی با رضاشاه نداشت، نتوانست در كنار زنده‌یاد خسرو شكیبایی كه نقش مدرس را ایفا می‌كرد، بازی قابل قبولی داشته باشد، اما اثر بسیار قوی بود.
یك ناشناس: فراموش‌خانه یا فراماسونری نام یك مجموعه تلویزیونی ایرانی به كارگردانی سیدعبدالرضا نواب صفوی است كه سال ۷۰ تولید و از شبكه یك سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد. نقش رضاشاه را در این سریال یك نابازیگر بازی كرد كه اطلاعاتی از او نیست.
سیاوش طهمورث: این بازیگر در تله‌فیلم «كودتای سیاه» ساخته محمدرضا ورزی نقش رضاشاه را بازی كرده بود. این تله‌فیلم سال 82 تولید شد. در این فیلم هم طهمورث انتخاب خوبی بود و توانست با قدرت نقش رضاشاه را بازی كند. در این اثر ورزی برای این‌كه بخواهد طهمورث را به لحاظ قد همچون رضاشاه دربیاورد كه برای مردم باورپذیر باشد، چكمه‌اش را پاشنه بلند دادند و در جلوه‌های ویژه این مساله را درست كردند تا به این صورت هم باورپذیر باشد.
سعید راد: او در سریال تلویزیونی «در چشم باد» به نویسندگی و كارگردانی مسعود جعفری جوزانی نقش رضاشاه را بازی كرد. او توانست با بازی در این نقش، نام خود را در فهرست بازیگران نقش‌های متفاوت تلویزیون ثبت كند. او بسیار محكم این نقش را بازی كرده بود، حتی در زمان پخش مورد توجه مخاطبان و منتقدان قرار گرفته بود و برخی منتقدان در همان مقطع زمانی و بعد از آن در مقالاتی كه منتشر كردند، تاكید داشتند كه راد بهتر از همه نقش رضاشاه را بازی كرده است. راه رفتن، بیان و حركات او در سریال در چشم باد كاملا شبیه رضاشاه بود و سعی كرد خصلت‌های قلدرمآبانه و زورگویی رضاخان را با حركات درست در بازی به نمایش آورد.
احمد نجفی: این بازیگر در یكی از سریال‌های محمدرضا ورزی به نام «عمارت فرنگی» نقش رضاشاه را بازی كرد. گرچه آناتومی صورت او خیلی شباهت به رضاشاه نداشت، اما با گریم این اتفاق افتاد و توانست بازی قابل قبولی ارائه بدهد. ورزی در این سریال روایتگر بخشی از زندگی رضاشاه بود. داستان این سریال با امضای قرارداد 1919 آغاز می‌شود كه وثوق‌الدوله آن را به سرانجام رساند، اما شهید مدرس به شدت با آن مخالف بود و این مخالفت باعث به وجود آمدن موجی از اعتراض‌هایی شد كه وثوق‌الدوله را وادار به لغو قرارداد كرد.
جعفر دهقان: این بازیگر با بازی در نقش رضاشاه در سریال «معمای شاه» چهارمین بازیگری است كه نقش این شخصیت تاریخی را در فیلم یا سریالی ایرانی ایفا كرد. البته او چند بار تست گریم شد تا چهره‌اش شبیه رضاشاه شد. او گریم بسیار سنگینی داشت، اما تلاش كرد متواضعانه این كار به سرانجام برسد. بازی او هم توانست رتبه خوبی از مردم بگیرد.
گفت‌وگو با سعید راد درباره ایفای نقش رضا خان در سریال «در چشم باد»
عصبانیت به سبک رضا شاه
تاكنون بازیگران بسیاری ایفاگر نقش رضاشاه در فیلم‌ها و سریال‌ها بوده‌اند. اما سعید راد در سریال «در چشم باد» توانست به قدری خوب بازی كند كه برای مخاطب باورپذیر باشد. وی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره تجربه بازی در قالب این نقش گفت كه در ادامه می‌خوانید:عصبانیت به سبک رضا شاه
با توجه به ویژگی‌هایی كه رضاشاه در رفتار و كردار و حتی راه رفتن داشت، برای نزدیك‌ترشدن به این نقش و این‌كه بتوانید دیكتاتور بودن او را به خوبی در بازی‌تان نشان بدهید، در این زمینه مطالعات بسیاری داشتید یا فیلمنامه كامل بود؟
وقتی آقای جوزانی این نقش را به من پیشنهاد كرد حدود چهار پنج جلسه‌ای در دفترشان با هم در این باره صحبت كردیم تا بگوید از من برای بازی در این نقش چه می‌خواهد. البته من نمی‌خواستم كه این نقش را بازی كنم.
چرا؟
به دلیل حساسیت‌هایی كه اینگونه نقش‌ها دارند، بازی‌كردن‌شان خیلی مسوولیت دارد. چون به هر حال نمی‌توان در این نوع آثار همه وقایع را به تصویر كشید. چون وقتی می‌خواهی به زندگی شخصیت‌های تاریخی ورود كنی، مسوولیت سنگینی را برعهده می‌گیری. بنابراین من هم از ابتدا فكر می‌كردم قرار است زندگی رضاشاه را به صورت كامل بسازند و من هم آن نقش را بازی كنم. اما آقای جوزانی برای من توضیح داد كه داستان سریال در چشم باد از زمان ورود متفقین به ایران و قیام میرزا كوچك‌خان تا فتح خرمشهر است. به همین دلیل پذیرفتم كه این نقش را بازی كنم. به من تعدادی هم كتاب معرفی كرد و گفت كه با خواندن این كتاب‌ها به كاراكتری كه مدنظر من است، می‌رسی كه من هم آن كتاب‌ها را مطالعه كردم. در طول كار هم خیلی با هم در این باره صحبت می‌كردیم و مطالعه و كمك‌های ایشان باعث شد بتوانم به این كاراكتر نزدیك شوم.
فیلم‌های مستندی هم كه از آن مقطع تاریخ در دسترس بود را هم دیدید تا بتوانید كاملا در قالب این شخصیت قرار بگیرید؟
من بیشتر عكس دیدم و خاطرات فروغی و چند نفر دیگر را در این زمینه مطالعه كردم تا جنس عصبانیت این شخص زمانی كه خبرهای بد می‌شنید را بتوانم به خوبی دربیاورم.
از آنجا كه رضاشاه اهل شمال ایران بود، برای لحن و گویش و بیان این شخص چه كردید؟
ما اصلا روی لهجه كار نكردیم. فیلم‌هایی هم كه من از آن دوران دیدم، صامت بود.
با وجود این‌كه به بازی در چنین نقشی علاقه‌مند نبودید، وقتی به عنوان مخاطب سریال را دیدید، از نتیجه كار راضی بودید؟
دقیقا. چون اطمینان داشتم چیزی كه مدنظر كارگردان بود را می‌توانستم اجرا كنم. بیشتر روی فیزیك بدنم برای این شخصیت كار می‌كردم. چون می‌دانید كه برخی از بازیگران فیزیكی هستند و بعضی بازیگر صدا.
بعد از آن كار دوباره به شما بازی در این نقش در سریال دیگری پیشنهاد شد؟
بله اما نپذیرفتم. البته بازی یكی دیگر از شخصیت‌های تاریخی هم به من پیشنهاد شد كه به همان دلیلی كه پیش از این گفتم قبول نكردم.
آقای بینی‌ساز!
شهرام خلج، طراحی گریم بسیاری از آثار سینمایی و تلویزیونی از كارهای تاریخی گرفته تا دفاع مقدس، ملودرام و... را به عهده داشته است. محمدرضا ورزی طراحی گریم دو سریال تاریخی‌اش به نام‌های عمارت فرنگی و معمای شاه را به او سپرد. به همین دلیل خلج باید شخصیت‌های مختلف تاریخی را در این دو اثر با گریم‌های متفاوت به باورهای مردم نزدیك می‌كرد. او درباره گریم احمد نجفی و جعفر دهقان در این دو اثر تلویزیونی می‌گوید:
به یاد دارم زمانی كه محمدرضا ورزی، احمد نجفی را برای نقش رضاشاه در سریال عمارت فرنگی انتخاب كرد، به لحاظ فیزیك و قد بسیار نزدیك به این شخصیت بود، اما باید بیشتر روی آناتومی صورت‌اش كار می‌كردیم تا نزدیك به رضاشاه شود. كار سخت، اما شدنی بود و بعد از چند بار تست‌زدن این كار انجام شد. همچنین برای او قطعه بینی را ساختیم تا بیشتر شبیه به رضاشاه شود؛ البته گریم سریال‌های تاریخی -چه گذشته و چه معاصر- زمانبر است و طراح گریم باید نهایت دقت را انجام بدهد. همچنین طراحی گریم سریال معمای شاه را به عهده داشتم. در این سریال محمدرضا ورزی، جعفر دهقان را برای نقش رضاشاه انتخاب كرد. جثه‌اش كم و بیش می‌خورد و باید چهره‌اش را شبیه می‌كردیم. همان مسیری كه برای عمارت فرنگی پیش گرفتیم برای این سریال هم انجام دادیم. برای دهقان هم چند بار تست زدیم تا او را شبیه رضاشاه كنیم. برای او هم قطعه بینی را ساختیم. همچنین سر دهقان را تراشیدیم. گرچه برای دهقان سخت بود، اما بسیار متواضعانه برخورد كرد تا گریم شود. هر روزی كه دهقان می‌خواست جلوی دوربین حاضر شود، گریمش دو ساعت تا دو ساعت و 30 دقیقه زمان می‌برد. در مجموع برای درآوردن گریم این دو بازیگر ،فیلم‌های زیادی دیدم و فقط به عكس اكتفا نكردم.
محمدرضا ورزی از انتخاب بازیگر برای این نقش می‌گوید
بازیگران را مهندسی‌شده انتخاب می‌كنم
شما در دو سریال «عمارت فرنگی» و «معمای شاه» از دو بازیگر برای ایفای این نقش استفاده كردید. درباره ویژگی‌هایی كه برای انتخاب بازیگر این نقش مدنظر داشتید، بگویید. به این دلیل كه فكر می‌كنم احمد نجفی به واسطه قد و فیزیك بدنی‌اش بیشتر به رضاشاه شباهت داشت، اما چهره جعفر دهقان به این كاراكتر نزدیك‌تر بود.
بخشی به چهره و فیزیك بازیگر برمی‌گردد كه چقدر به شخصیت نزدیك باشد، بخشی دیگر هم به توانمندی بازیگر و این‌كه روی كار تسلط داشته باشد. چون به هر حال نقش سختی است. در سال‌های دور هم بعضی از بازیگران این نقش را تجربه كرده بودند و من همه آن فیلم‌ها و سریال‌ها را دیده بودم. اتفاقا غیر از این دو نفر كه نام بردید، در سینمایی «كودتای سیاه» سیاوش طهمورث این نقش را بازی كرد.
خودتان از بازی كدام‌یك راضی‌تر بودید و به نظرتان توانسته بودند این شخصیت را بهتر و باورپذیرتر بازی كنند؟
دوران سلطنت رضاشاه را با بازی جعفر دهقان بیشتر دوست داشتم. دوران سردار سپه بدون رضاشاه را هم با بازی احمد نجفی بیشتر دوست داشتم. چون دو دوره از زندگی این شخصیت را تاكنون به تصویر كشیده‌ام؛ دوران سردار سپه و دوران سلطنت كه هر دو بازیگر توانستند به خوبی بازی كنند. رضاشاه در دوران سلطنت علی‌رغم این‌كه خشونت را در وجود خودش حفظ كرده بوده، اما تغییر روحیه هم تا حدودی داشت. بنابراین باید بازیگری این نقش را ایفا می‌كرد كه این تغییر روحیه در بازی اش
احساس شود.
در كنار این‌كه به بازیگرهای‌تان فیلم و كتاب معرفی می‌كردید تا بتوانند بیشتر به نقش نزدیك شوند، خودتان چقدر درباره این شخصیت برای این‌كه بهتر بازیگران را راهنمایی كنید، مطالعه داشتید؟
در این زمینه فیلم خیلی كم داریم. اما به دلیل این‌كه من در این زمینه خیلی مطالعه دارم و مسلط هستم و با تمام زوایای شخصیت و صورت و به لحاظ عملكرد سیاسی با این كاراكتر آشنایی دارم، خیلی مهندسی‌شده بازیگر انتخاب كرده و در این باره خیلی با بازیگر صحبت می‌كنم.
