گزارشی از یك مسجد تاریخی در لاهیجان كه پیكر 4 بزرگ این شهر را در خود جای داده
4 پادشـاه در یک اقلیم!
امروز هم طبق روال هر یكشنبه، سراغ یكی دیگر از مساجد تاریخی و زیبای كشورمان می‌رویم. مسجدی كه البته نامش كمی غریب است و از همان بدو شنیدن مشتاق ترمان می‌كند درباره اش بیشتر بدانیم و پَر بكشیم به سوی دیار سرسبز لاهیجان برای دیدارش؛ دیدار مسجد چهارپادشاه... اما چرا چهارپادشاه؟! درحالی كه مساجد معمولا یا نام بزرگان دین را بر خود دارند، یا نام سازنده و واقف بر پیشانی‌شان می‌نشیند یا به نام شهری كه در آن هستند، معروف و شهره می‌شوند، حال آن‌كه این مسجد لاهیجانی كه از آثار دوران حكمرانی خاندان سادات كیا یا كیاییان در گیلان و مقارن با حكومت صفویان است، شهره به نام پادشاه‌هان است!... اگر تا پایان گزارش همراهی مان كنید، هم دلیل این نامگذاری را خواهید دانست و هم با یكی از آثار زیبای تاریخی و فضاهای معنوی و باصفای لاهیجان آشنا خواهید شد.
مسجد چهارپادشاه در اصل مدفن چهار نفر از بزرگان گیلان است؛ یك پادشاه و سه نفر از اولیای دین و از آنجا كه در گذشته بزرگان و عالمان دین را در گیلان به نام پادشاه می‌خواندند، بنابراین مسجد به نام
چهار پادشاه معروف شد. هرچه بود و هرچه هست، اقبالشان درخشید كه نامشان با نام خانه خدا ماندگار شد.
و اما اولین پادشاه، سید خوركیا از بزرگان دینی لاهیجان است كه سال 647 در بقعه‌ای در مجاورت مسجد دفن می‌شود.
44 سال پس از سید خوركیا، یكی دیگر از بزرگان دینی به نام سید‌علی كیا سال
791 قمری در بقعه‌ای دیگر در سمت چپ بقعه اول به خاك سپرده می‌شود. پس از آن نوبت به رضا كیا پسر سید‌علی می‌رسد كه بعد از ۳۸ سال كنار پدرش دفن می‌شود. چهارمین پادشاه كه یك شاه واقعی است، سید‌رضی كیا، حكمران گیلان است كه درست همان روز درگذشت رضا كیا، چشم از جهان فرو می‌بندد و در همان حجره دفن
می‌شود.
تزئینات ایرانی، معماری شمالی
مسجد صحنی تقریبا كوچك دارد كه تمام فضای جنوبی را گرفته و به شكل مربع است. در بخش شمالی، ایوانی بزرگ با شش ستون به ارتفاع ۸۰ سانتی‌متر با كاشیكاری دیده می‌شود كه این كاشی‌ها متعلق به دوره قاجاریه است. در حاشیه بالایی ایوان، اشعار ترجیع‌‌بند محتشم كاشانی به شكل گچبری به خط نستعلیق نوشته شده است.
دیوارها نیز دارای كاشیكاری‌های هفت رنگ با نقوش گل و مرغ هستند. در نقوش دیوارها از نمادهای مختص گیلان و نقوش دیواری و در نقوش كاشیكاری‌های ایوان نیز از نقوش گیاهی و جانوری الهام گرفته شده. روی دیوار ایوان اصلی نیز تصویری از یك مراسم مذهبی نقش بسته و مگر می‌شود مسجدی در خطه سرسبز شمال باشد و آثاری از معماری این خطه در آن نباشد؟! همین است كه مسجد چهارپادشاه هم مانند دیگر بناهای شمال كشور دارای بامی از سفال است و سردر بقعه‌ها نیز با آجر قرمز ساخته و روی آن گچ كشیده شده است.
صندوق‌های چوبی منبت‌كاری محافظ پادشاهان
بقعه یكی از این بزرگان، مربع شكل و سقف آن صاف و چوبی است و ضریحی چوبی و بزرگ وسط آن نصب شده. در بقعه دیگر، دو پادشاه به خاك سپرده شده‌اند و دو صندوق چوبی در وسط این اتاق مستطیلی در امتداد یكدیگر قرار دارد كه یك صندوق دارای منبت‌كاری بسیار ظریف و كتیبه‌هایی در وسط و
دور تا دور آن به خط كوفی است. در كنار این بقعه اتاقی قرار دارد كه به عنوان مسجد استفاده می‌شود.
صندوق‌های چوبی مقابر هر كدام به زیباترین شكل منبت‌كاری و گره چینی و مزین به آیات الهی هستند.
كتیبه‌های پیرامون صندوق‌ها متعلق به قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری است و تاریخ یكی از كتیبه‌ها ۱۰۱۵ هجری را نشان می‌دهد. در اطراف بقعه سید خوركیا نقاشی‌هایی از میدان رزم كربلا و سواران آن حادثه دیده می‌شود.
درهای قدیمی چشمنواز
به غیر از صندوق‌های چوبی، درهای قدیمی و چوبی این بقعه نیز بسیار دیدنی و زیباست. سازندگان درها و خوشنویسان آنها، هنرمندانی مانند علی نجارالتبریزی، عبدالكاتب جكی‌كرمانی، محمدبن داوود كیا و حسن‌بن علی الصالحی الجیلانی بوده‌اند. بر در بقعه، زنجیری با حلقه‌های بزرگ آهنی به شكل مثلث آویخته شده كه نشانه حصن است و اگر كسی از آن عبور كند و متحصن شود، در امان می‌ماند.
نقاشی‌های زیبا با مضامین كربلایی
سال 1284 تا 1290 شمسی در مسجد
چهار پادشاه دو قرآن قدیمی به‌دست آمد. یكی از این قرآن‌ها به خط كوفی است و دیگری تاریخ 883 هجری قمری دارد و كاتب یا بانی آن، شخصی است به نام خواجه نظام‌الدین بن شمس‌الدین مداحی نوذری. این قرآن توسط یكی از معمرین (پیران) محل نگهداری می‌شود. قرآن مذكور با خط نسخ جلی به
درازای 43 و پهنای 5/31 سانتی‌متر با ترجمه فارسی نوشته شده است .مسجد چهارپادشاه دارای نقاشی‌های بی‌نظیر و ارزشمندی است كه نمونه آن در دیگر مساجد دیده نشده. این نگارها بیشتر حاوی موضوعات مربوط به واقعه كربلا و شبیه پرده‌های شبیه‌خوانی است. این آثار توسط یكی از نقاشان بنام گیلانی یعنی استاد غلامحسین نقاش، سرآمد نقاشان دوره قاجار در استان تصویرگری شده است. سال 1311 خورشیدی، آثار این نقاش توسط پسرش مشهدی آقاجان بار دیگر مرمت شد.
آل‌كیا چه كسانی بودند؟
سلسله آل‌كیا یا سادات ملاطی، خاندانی
زیدی مذهب بودند كه همزمان با ابتدای حكومت صفویان در حدود سال 770 قمری در گیلان به قدرت رسیدند و تا زمان تصرف گیلان توسط شاه عباس اول، بر مصدر قدرت باقی ماندند. نسب خاندان آل‌كیا به علی بن حسین(ع) می‌رسد و پادشاهان این سلسله به نام كاركیا معروف بودند.
چهار پادشاه معروف شد. هرچه بود و هرچه هست، اقبالشان درخشید كه نامشان با نام خانه خدا ماندگار شد.
و اما اولین پادشاه، سید خوركیا از بزرگان دینی لاهیجان است كه سال 647 در بقعه‌ای در مجاورت مسجد دفن می‌شود.
44 سال پس از سید خوركیا، یكی دیگر از بزرگان دینی به نام سید‌علی كیا سال
791 قمری در بقعه‌ای دیگر در سمت چپ بقعه اول به خاك سپرده می‌شود. پس از آن نوبت به رضا كیا پسر سید‌علی می‌رسد كه بعد از ۳۸ سال كنار پدرش دفن می‌شود. چهارمین پادشاه كه یك شاه واقعی است، سید‌رضی كیا، حكمران گیلان است كه درست همان روز درگذشت رضا كیا، چشم از جهان فرو می‌بندد و در همان حجره دفن
می‌شود.
تزئینات ایرانی، معماری شمالی
مسجد صحنی تقریبا كوچك دارد كه تمام فضای جنوبی را گرفته و به شكل مربع است. در بخش شمالی، ایوانی بزرگ با شش ستون به ارتفاع ۸۰ سانتی‌متر با كاشیكاری دیده می‌شود كه این كاشی‌ها متعلق به دوره قاجاریه است. در حاشیه بالایی ایوان، اشعار ترجیع‌‌بند محتشم كاشانی به شكل گچبری به خط نستعلیق نوشته شده است.
دیوارها نیز دارای كاشیكاری‌های هفت رنگ با نقوش گل و مرغ هستند. در نقوش دیوارها از نمادهای مختص گیلان و نقوش دیواری و در نقوش كاشیكاری‌های ایوان نیز از نقوش گیاهی و جانوری الهام گرفته شده. روی دیوار ایوان اصلی نیز تصویری از یك مراسم مذهبی نقش بسته و مگر می‌شود مسجدی در خطه سرسبز شمال باشد و آثاری از معماری این خطه در آن نباشد؟! همین است كه مسجد چهارپادشاه هم مانند دیگر بناهای شمال كشور دارای بامی از سفال است و سردر بقعه‌ها نیز با آجر قرمز ساخته و روی آن گچ كشیده شده است.
صندوق‌های چوبی منبت‌كاری محافظ پادشاهان
بقعه یكی از این بزرگان، مربع شكل و سقف آن صاف و چوبی است و ضریحی چوبی و بزرگ وسط آن نصب شده. در بقعه دیگر، دو پادشاه به خاك سپرده شده‌اند و دو صندوق چوبی در وسط این اتاق مستطیلی در امتداد یكدیگر قرار دارد كه یك صندوق دارای منبت‌كاری بسیار ظریف و كتیبه‌هایی در وسط و
دور تا دور آن به خط كوفی است. در كنار این بقعه اتاقی قرار دارد كه به عنوان مسجد استفاده می‌شود.
صندوق‌های چوبی مقابر هر كدام به زیباترین شكل منبت‌كاری و گره چینی و مزین به آیات الهی هستند.
كتیبه‌های پیرامون صندوق‌ها متعلق به قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری است و تاریخ یكی از كتیبه‌ها ۱۰۱۵ هجری را نشان می‌دهد. در اطراف بقعه سید خوركیا نقاشی‌هایی از میدان رزم كربلا و سواران آن حادثه دیده می‌شود.
درهای قدیمی چشمنواز
به غیر از صندوق‌های چوبی، درهای قدیمی و چوبی این بقعه نیز بسیار دیدنی و زیباست. سازندگان درها و خوشنویسان آنها، هنرمندانی مانند علی نجارالتبریزی، عبدالكاتب جكی‌كرمانی، محمدبن داوود كیا و حسن‌بن علی الصالحی الجیلانی بوده‌اند. بر در بقعه، زنجیری با حلقه‌های بزرگ آهنی به شكل مثلث آویخته شده كه نشانه حصن است و اگر كسی از آن عبور كند و متحصن شود، در امان می‌ماند.
نقاشی‌های زیبا با مضامین كربلایی
سال 1284 تا 1290 شمسی در مسجد
چهار پادشاه دو قرآن قدیمی به‌دست آمد. یكی از این قرآن‌ها به خط كوفی است و دیگری تاریخ 883 هجری قمری دارد و كاتب یا بانی آن، شخصی است به نام خواجه نظام‌الدین بن شمس‌الدین مداحی نوذری. این قرآن توسط یكی از معمرین (پیران) محل نگهداری می‌شود. قرآن مذكور با خط نسخ جلی به
درازای 43 و پهنای 5/31 سانتی‌متر با ترجمه فارسی نوشته شده است .مسجد چهارپادشاه دارای نقاشی‌های بی‌نظیر و ارزشمندی است كه نمونه آن در دیگر مساجد دیده نشده. این نگارها بیشتر حاوی موضوعات مربوط به واقعه كربلا و شبیه پرده‌های شبیه‌خوانی است. این آثار توسط یكی از نقاشان بنام گیلانی یعنی استاد غلامحسین نقاش، سرآمد نقاشان دوره قاجار در استان تصویرگری شده است. سال 1311 خورشیدی، آثار این نقاش توسط پسرش مشهدی آقاجان بار دیگر مرمت شد.
آل‌كیا چه كسانی بودند؟
سلسله آل‌كیا یا سادات ملاطی، خاندانی
زیدی مذهب بودند كه همزمان با ابتدای حكومت صفویان در حدود سال 770 قمری در گیلان به قدرت رسیدند و تا زمان تصرف گیلان توسط شاه عباس اول، بر مصدر قدرت باقی ماندند. نسب خاندان آل‌كیا به علی بن حسین(ع) می‌رسد و پادشاهان این سلسله به نام كاركیا معروف بودند.
