مرگ پلاستیكی
از همان زمانی كه پلاستیك به بازار آمد، با این كه به دنیای ما شكل و شمایل دیگری داد و بسیاری از غیرممكن‌ها با پلاستیك ممكن شدند، اما معضل زباله‌های پلاستیكی را به یكی از مشكلات مهم جوامع بشری تبدیل كرد. این معضل به‌قدری تبعات گسترده دارد كه حتی اگر صدها بار هم درموردش حرف بزنیم باز هم جا برای دانستن بیشتر وجود دارد. چه چیزی وحشتناك‌تر از آن‌كه حتی آبزیان در فرسنگ‌ها دورتر از جایی كه هیچ انسانی سكونت ندارد، به‌خاطر آلودگی زباله‌های پلاستیكی ما درحال نابودی هستند! تبعات این فاجعه بسیار دامنه‌دارتر از چیزی است كه در ظاهر به‌نظر می‌رسد. درادامه با ما همراه باشید تا ببینیم دقیقا تا كجا در محاصره ریزپلاستیك‌ها هستیم.
به ذرات حاصل از پلاستیك‌های تخریب‌شده، الیاف مصنوعی و دانه‌های پلاستیكی ریزپلاستیك یا میكروپلاستیك می‌گویند. امروزه ردپای ریزپلاستیك‌ها را در هر گوشه این كره خاكی می‌توان یافت؛ از مزارع كشاورزی گرفته تا هوایی كه نفس می‌كشیم. اندازه اینها از حدود پنج میلی‌متر (تقریبا به اندازه دانه برنج) شروع می‌شود و به اندازه‌های میكروسكوپی می‌رسد. با ابعادی در این حد معلوم است كه ریزپلاستیك‌ها می‌توانند سر از ساختارهای آوندی گیاهان یا دستگاه گوارش طیف گسترده‌ای از موجودات زنده درآورند. به این معنا كه از پلانكتون‌ها كه مبنای زنجیره غذایی دریایی را تشكیل می‌دهند تا ما انسان‌ها هیچ موجود زنده‌ای از خطر عوارض جانبی ورود ریزپلاستیك‌ها به بدنش در امان نیست.
اما فكر می‌كنید آلودگی پلاستیكی چه به سر موجودات زنده و اكوسیستم‌ها می‌آورد؟ خوردن ریزپلاستیك‌ها موجب تخریب اندام‌ها و تخلیه مواد شیمیایی پرخطر ازقبیل
بیسفِنول آ و آفت‌كش‌ها می‌شود و ضمن ایجاد اختلال در عملكرد سیستم ایمنی به جلوگیری از رشد و تولیدمثل در برخی موجودات زنده می‌انجامد. ریزپلاستیك‌ها و این موادشیمیایی در زنجیره غذایی انباشته می‌شوند و درنهایت كل اكوسیستم را درگیر می‌كنند. مطالعات نشان داده است ریزپلاستیك‌ها توانایی تولیدمثل ماهی‌ها را ضعیف كرده و تركیب جوامع میكروبی خاك را تغییر می‌دهند. به این ترتیب حتی خاك زمین‌های كشاورزی نیز از این انباشتگی اثر می‌پذیرد. ریزپلاستیك‌ها در آب آشامیدنی و هوای تنفسی هم وجود دارند و به نظر می‌رسد خطراتشان حالا سلامت همه ساكنان زمین را نشانه رفته است.
در اینفوگرافی همین صفحه می‌بینید كدام آلاینده‌ها در انواع پلیمرهای پلاستیك یافت می‌شوند و هركدام چقدر سلامت موجودات آب شیرین را كه این پلیمرها به بدن‌شان راه پیدا می‌كند، تحت تأثیر قرار می‌دهند. جالب است بدانید مقدار ریزپلاستیك‌های موجود در دریاچه‌ها و خاك‌ها به‌تنهایی با بیش از ۱۵تریلیون تن ذرات پلاستیكی شناور بر سطح اقیانوس‌ها برابری می‌كند.
زباله‌های پلاستیكی؛ تهدیدی جدی برای آبزیان
در گذشته تصور می‌شد موجودات دریایی قادرند ریزپلاستیك‌های بلعیده‌شده را دفع كنند، درحالی‌كه امروزه می‌دانیم این‌طور نیست و ریزپلاستیك‌ها در بدن باقی می‌مانند. حضور ریزپلاستیك‌ها در بدن ماهی‌ها خصوصا وقتی نگران‌كننده می‌شود كه این ذرات از دستگاه گوارش به جریان خون یا دیگر اندام‌ها راه پیدا كند. برخورد ریزپلاستیك‌ها با دیواره‌های اندام‌ها می‌تواند موجب ایجاد التهاب شود. همچنین مطالعات نشان داده است بخشی از مضرات ریزپلاستیك‌های خورده‌شده از تخلیه مواد شیمیایی خطرزا منشأ می‌گیرد. این مواد شیمیایی خطرزا عبارتند از پلیمرهایی كه طی تولید به تركیبات پلاستیك اضافه می‌شوند و نیز آلاینده‌های محیطی نظیر آفت‌كش‌ها كه سطح پلاستیك را آغشته می‌كنند و هر دو در ایجاد مشكلات سلامت مانند تخریب كبد نقش دارند.
مهم این است كه بدانیم آیا ریزپلاستیك‌ها با همه عوارض‌شان می‌توانند روی رشد و تولیدمثل موجودات زنده اثر بگذارند و احتمال ابتلا به بیماری‌ها را افزایش دهند؟ نتایج تحقیقات نشان می‌دهد پاسخ مثبت است. توانایی تولیدمثل ماهی‌ها بر اثر مواجهه با ریزپلاستیك‌ها كاهش می‌یابد و بدتر این‌كه بچه‌ماهی‌ها هم با وجود مواجه نشدن مستقیم با ریزپلاستیك‌ها از توانایی تولیدمثل‌شان كاسته می‌شود.
به‌این ترتیب به نظر می‌رسد عوارض آلودگی‌های پلاستیكی در آبزیان از نسلی به نسل دیگر ادامه می‌یابد. گویا ریزپلاستیك‌ها روی برخی آبزیان آب شیرین نظیر دوجورپایان یا آمفی‌پودها (نوعی سخت‌پوست با ظاهری مانند میگو) اثر مخرب ندارند. شاید علتش این باشد دوجورپایان قادرند مواد طبیعی غیرقابل‌هضم مثل سنگ‌ها را مدیریت كنند. برخی گونه‌ها نیز بر اثر مواجهه با انواع خاصی از ریزپلاستیك‌ها دچار مسمومیت می‌شوند، اما انواع دیگر ریزپلاستیك‌ها بیمارشان نمی‌كند.
نبرد با دشمنی كه خودمان ساخته‌ایم
ریزپلاستیك‌ها انسان‌ها را بیش از سایر موجودات زنده مورد حمله مستقیم قرار داده‌اند. در آزمایشی كه اخیرا انجام شد، پژوهشگران به ذرات و الیاف ریز پلاستیك در آب معدنی و آب لوله‌كشی برخوردند. در این آزمایش حتی نمك دریای بسته‌بندی‌شده نیز آلوده به پلاستیك ارزیابی شد. بنابراین شكی نیست كه ما نیز درست مثل آبزیان درحال خوردن ریزپلاستیك‌ها هستیم. درمورد نوشیدنی‌های كارخانه‌ای می‌توان گفت ریزپلاستیك‌ها طی فرآیند انتقال نوشیدنی به بطری به‌درون آن نفوذ می‌كنند. در مورد آب لوله‌كشی هم می‌توان حدس زد ریزپلاستیك‌ها از هوا به مخازن آب نفوذ پیدا می‌كنند.
پژوهشگران برای این‌كه ببینند خوردن ریزپلاستیك‌ها در بدن دقیقا چه فعل‌وانفعالاتی را تحریك می‌كند، نمی‌توانند به‌خاطر موازین اخلاقی دست به آزمایش‌های بالینی بزنند و عمدا به عده‌ای پلاستیك بخورانند. از این‌رو پژوهشگرانِ علاقه‌مند این حوزه به رصد پژوهش‌هایی روی آورده‌اند كه در آنها پزشكان برای انجام تحقیقات دارویی از تراشه‌های پلاستیكی برای ارسال دارو به نقاط هدف‌گذاری‌شده در بدن استفاده می‌كنند. به‌این‌ترتیب می‌توان دید با خوردن ریزپلاستیك‌ها چه اتفاقی در بدن می‌افتد. نتایج مطالعات این‌چنینی حاكی است ریزپلاستیك‌ها می‌توانند در داخل بدن حركت كنند و در اندام‌ها و جریان خون انباشته شوند. در پژوهشی كه روی موش‌های آزمایشگاهی انجام شد، پژوهشگران در پی تزریق ریزپلاستیك‌ها به بدن موش‌ها دریافتند این ذرات حتی ممكن است لخته‌های خونی ایجاد كنند.
پیشتر هم گفتیم ریزپلاستیك‌ها در هوای تنفسی نیز یافت می‌شوند و فرقی نمی‌كند در قلب تهران باشید یا در نقاط دوردست قطب شمال. این ذرات هوابُرد در ته شش‌ها می‌نشینند و می‌توانند موجب ایجاد سرطان شوند. شواهد نشان داده است كارگرانی كه در كارخانه‌ها با مواد نایلونی و پلی‌استر سروكار دارند، دچار تحریك‌پذیری ریه و كاهش حجم هوای تنفسی می‌شوند. البته ناگفته نماند میزان مواجهه این افراد با ریزپلاستیك‌ها به‌خاطر شغل‌شان با میزان مواجهه مردم عادی قابل مقایسه نیست. اكنون پژوهشگران در تلاشند بدانند هوای تنفسی در حالت عادی به چه حجمی از ریزپلاستیك‌ها آلوده است. در حال‌حاضر در برخی مراكز تحقیقاتی جهان پژوهش‌هایی نیز در زمینه بررسی تجمعات پلاستیكی در بافت ریه‌ها و آسیب‌های احتمالی ناشی از این تجمعات در جریان است.
اما فكر می‌كنید آلودگی پلاستیكی چه به سر موجودات زنده و اكوسیستم‌ها می‌آورد؟ خوردن ریزپلاستیك‌ها موجب تخریب اندام‌ها و تخلیه مواد شیمیایی پرخطر ازقبیل
بیسفِنول آ و آفت‌كش‌ها می‌شود و ضمن ایجاد اختلال در عملكرد سیستم ایمنی به جلوگیری از رشد و تولیدمثل در برخی موجودات زنده می‌انجامد. ریزپلاستیك‌ها و این موادشیمیایی در زنجیره غذایی انباشته می‌شوند و درنهایت كل اكوسیستم را درگیر می‌كنند. مطالعات نشان داده است ریزپلاستیك‌ها توانایی تولیدمثل ماهی‌ها را ضعیف كرده و تركیب جوامع میكروبی خاك را تغییر می‌دهند. به این ترتیب حتی خاك زمین‌های كشاورزی نیز از این انباشتگی اثر می‌پذیرد. ریزپلاستیك‌ها در آب آشامیدنی و هوای تنفسی هم وجود دارند و به نظر می‌رسد خطراتشان حالا سلامت همه ساكنان زمین را نشانه رفته است.
در اینفوگرافی همین صفحه می‌بینید كدام آلاینده‌ها در انواع پلیمرهای پلاستیك یافت می‌شوند و هركدام چقدر سلامت موجودات آب شیرین را كه این پلیمرها به بدن‌شان راه پیدا می‌كند، تحت تأثیر قرار می‌دهند. جالب است بدانید مقدار ریزپلاستیك‌های موجود در دریاچه‌ها و خاك‌ها به‌تنهایی با بیش از ۱۵تریلیون تن ذرات پلاستیكی شناور بر سطح اقیانوس‌ها برابری می‌كند.
زباله‌های پلاستیكی؛ تهدیدی جدی برای آبزیان
در گذشته تصور می‌شد موجودات دریایی قادرند ریزپلاستیك‌های بلعیده‌شده را دفع كنند، درحالی‌كه امروزه می‌دانیم این‌طور نیست و ریزپلاستیك‌ها در بدن باقی می‌مانند. حضور ریزپلاستیك‌ها در بدن ماهی‌ها خصوصا وقتی نگران‌كننده می‌شود كه این ذرات از دستگاه گوارش به جریان خون یا دیگر اندام‌ها راه پیدا كند. برخورد ریزپلاستیك‌ها با دیواره‌های اندام‌ها می‌تواند موجب ایجاد التهاب شود. همچنین مطالعات نشان داده است بخشی از مضرات ریزپلاستیك‌های خورده‌شده از تخلیه مواد شیمیایی خطرزا منشأ می‌گیرد. این مواد شیمیایی خطرزا عبارتند از پلیمرهایی كه طی تولید به تركیبات پلاستیك اضافه می‌شوند و نیز آلاینده‌های محیطی نظیر آفت‌كش‌ها كه سطح پلاستیك را آغشته می‌كنند و هر دو در ایجاد مشكلات سلامت مانند تخریب كبد نقش دارند.
مهم این است كه بدانیم آیا ریزپلاستیك‌ها با همه عوارض‌شان می‌توانند روی رشد و تولیدمثل موجودات زنده اثر بگذارند و احتمال ابتلا به بیماری‌ها را افزایش دهند؟ نتایج تحقیقات نشان می‌دهد پاسخ مثبت است. توانایی تولیدمثل ماهی‌ها بر اثر مواجهه با ریزپلاستیك‌ها كاهش می‌یابد و بدتر این‌كه بچه‌ماهی‌ها هم با وجود مواجه نشدن مستقیم با ریزپلاستیك‌ها از توانایی تولیدمثل‌شان كاسته می‌شود.
به‌این ترتیب به نظر می‌رسد عوارض آلودگی‌های پلاستیكی در آبزیان از نسلی به نسل دیگر ادامه می‌یابد. گویا ریزپلاستیك‌ها روی برخی آبزیان آب شیرین نظیر دوجورپایان یا آمفی‌پودها (نوعی سخت‌پوست با ظاهری مانند میگو) اثر مخرب ندارند. شاید علتش این باشد دوجورپایان قادرند مواد طبیعی غیرقابل‌هضم مثل سنگ‌ها را مدیریت كنند. برخی گونه‌ها نیز بر اثر مواجهه با انواع خاصی از ریزپلاستیك‌ها دچار مسمومیت می‌شوند، اما انواع دیگر ریزپلاستیك‌ها بیمارشان نمی‌كند.
نبرد با دشمنی كه خودمان ساخته‌ایم
ریزپلاستیك‌ها انسان‌ها را بیش از سایر موجودات زنده مورد حمله مستقیم قرار داده‌اند. در آزمایشی كه اخیرا انجام شد، پژوهشگران به ذرات و الیاف ریز پلاستیك در آب معدنی و آب لوله‌كشی برخوردند. در این آزمایش حتی نمك دریای بسته‌بندی‌شده نیز آلوده به پلاستیك ارزیابی شد. بنابراین شكی نیست كه ما نیز درست مثل آبزیان درحال خوردن ریزپلاستیك‌ها هستیم. درمورد نوشیدنی‌های كارخانه‌ای می‌توان گفت ریزپلاستیك‌ها طی فرآیند انتقال نوشیدنی به بطری به‌درون آن نفوذ می‌كنند. در مورد آب لوله‌كشی هم می‌توان حدس زد ریزپلاستیك‌ها از هوا به مخازن آب نفوذ پیدا می‌كنند.
پژوهشگران برای این‌كه ببینند خوردن ریزپلاستیك‌ها در بدن دقیقا چه فعل‌وانفعالاتی را تحریك می‌كند، نمی‌توانند به‌خاطر موازین اخلاقی دست به آزمایش‌های بالینی بزنند و عمدا به عده‌ای پلاستیك بخورانند. از این‌رو پژوهشگرانِ علاقه‌مند این حوزه به رصد پژوهش‌هایی روی آورده‌اند كه در آنها پزشكان برای انجام تحقیقات دارویی از تراشه‌های پلاستیكی برای ارسال دارو به نقاط هدف‌گذاری‌شده در بدن استفاده می‌كنند. به‌این‌ترتیب می‌توان دید با خوردن ریزپلاستیك‌ها چه اتفاقی در بدن می‌افتد. نتایج مطالعات این‌چنینی حاكی است ریزپلاستیك‌ها می‌توانند در داخل بدن حركت كنند و در اندام‌ها و جریان خون انباشته شوند. در پژوهشی كه روی موش‌های آزمایشگاهی انجام شد، پژوهشگران در پی تزریق ریزپلاستیك‌ها به بدن موش‌ها دریافتند این ذرات حتی ممكن است لخته‌های خونی ایجاد كنند.
پیشتر هم گفتیم ریزپلاستیك‌ها در هوای تنفسی نیز یافت می‌شوند و فرقی نمی‌كند در قلب تهران باشید یا در نقاط دوردست قطب شمال. این ذرات هوابُرد در ته شش‌ها می‌نشینند و می‌توانند موجب ایجاد سرطان شوند. شواهد نشان داده است كارگرانی كه در كارخانه‌ها با مواد نایلونی و پلی‌استر سروكار دارند، دچار تحریك‌پذیری ریه و كاهش حجم هوای تنفسی می‌شوند. البته ناگفته نماند میزان مواجهه این افراد با ریزپلاستیك‌ها به‌خاطر شغل‌شان با میزان مواجهه مردم عادی قابل مقایسه نیست. اكنون پژوهشگران در تلاشند بدانند هوای تنفسی در حالت عادی به چه حجمی از ریزپلاستیك‌ها آلوده است. در حال‌حاضر در برخی مراكز تحقیقاتی جهان پژوهش‌هایی نیز در زمینه بررسی تجمعات پلاستیكی در بافت ریه‌ها و آسیب‌های احتمالی ناشی از این تجمعات در جریان است.
