تصریح بر قصورها نکته مثبت گزارش
گزارش منتشر شده از سوی آقای ظریف از جنبههای مختلف قابل بررسی است و در عین حال از چند منظر هم دارای تامل جدی است. در بخشهایی از گزارش به این نکته اشاره شده که آمریکا در صورت بازگشت به برجام و حصول توافق، اقدام به رفع تحریمها خواهد کرد. مساله اصلی اینجاست که تصمیم قاطع نظام بازگشت آمریکا به برجام و برداشتن تحریمها نیست بلکه روند قابل قبول از سوی ایران برداشتن همه تحریمها، راستیآزمایی آن از سوی ایران و اتخاذ تعهد مبنی بر عدم خروج از این توافق است. بنابراین تصریح آقای ظریف به موضوع بازگشت به برجام و متعاقب آن برداشتن تحریمها قابل قبول نیست و مشخص نیست که آیا انتخاب این عبارت در این گزارش به دقت صورت گرفته یا بدون دقت به این نکته اشاره شده است. اگر روند کار به همان صورتی باشد که قبلا هم در برجام بوده فایدهای برای نظام جمهوری اسلامی نخواهد داشت چون آمریکا و کشورهای اروپایی قبلا توافق کردند و متعهد به برداشتن تحریمها بودند اما این اتفاق عملا رخ نداد نه در دوره اوباما، نه در دوره ترامپ و نه در دوره بایدن. حتی در مقاطع مختلف هم تحریمها تشدید شد. نکته دیگر هم اینکه تعلیق تحریمها هم به هیچ وجه قابل قبول نیست بلکه صرفا از منظر ایران لغو همه تحریمها و راستیآزمایی آن معیار اصلی برای ادامه برجام است.
مذاکرهای برای تامین منافع
نه حداقل منافع
در بخشی از این گزارش تصریح شده که هیچ توافقی برای هیچ یک از طرفین بینقص نیست. تصریح به این عبارت و ادبیات مشابه آن در گذشته از سوی مسؤولان وزارت خارجه بیان شده است.
مثلا عنوان میکردند که هر توافقی بهتر از بیتوافقی است. به نظر میرسد که از اساس این نوع ادبیات اشتباه است. واقعیت آن است که ما باید دنبال توافقی باشیم که به طور کامل منافع مردم ایران را تامین کند. مقدمات پذیرش نظر دستاندرکاران سیاست خارجی این است که بالاخره باید پذیرفت که هر توافقی از نواقصی برخوردار است که همه منافع ما را تامین نمیکند. در فراز دیگری از این گزارش به موضوع «پذیرش حداقل قابل قبولی نگرانی و مطالبات طرفها و مذاکره برای آن برای مصالحه» اشاره شده است. همین عبارت مورد چالش است چون اساسا هیچ نگرانی از سوی آمریکاییها قابل تصور نیست. ما در حوزه هستهای از ابتدا و به طور کامل زیر نظر آژانس بینالمللی انرژی هستهای فعالیت میکردیم و این روند تا الان هم ادامه دارد. در هیچ نقطهای از دنیا نگرانی درباره فعالیتهای هستهای ایران وجود ندارد. بنابراین معنا ندارد که ما در یک گزارش رسمی از نگرانیهای طرف مقابل سخنی به میان آوریم.
البته این گزارش حاوی برخی نکات مثبت هم است و آن هم ناشی از تصریح وزارت خارجه نسبت به قصور و کوتاهیها در انجام وظایف محوله است.
نکته اول اینکه آقای ظریف در این گزارش پذیرفته که وزارت خارجه در موضوع برجام تصمیمگیری نهایی نیست و صرفا مجری راهبردهای نهادهای بالادستی است.
نکته دوم اینکه در فرازی از این گزارش به این نکته اشاره شده که یکی از دستاورهای برجام گفتوگو و تعامل با جهان شرق است. البته مشخص نیست که چرا این نوع مراودات را ناشی از برجام میدانند. این در حالی است که اساس گفتوگو با شرق همیشه و همواره جزو سیاستهای جمهوری اسلامی ایران و نهادهای بالادستی بوده و وزارت خارجه و دستاندرکاران سیاست خارجی جزو تکالیف و وظایفشان بود که باب این تعاملات را با مجموعههای مرتبط با جهان شرق باز میکردند و با شرکتهای مرتبط وارد تعامل میشدند. این موضوع هم اساسا هیچ ربطی به برجام ندارد و چه با برجام و چه بدون برجام، وظیفه وزارت خارجه پرداختن به این مهم بود. اما نکته اینجاست که وزارت خارجه حتی در حوزه تعامل با همسایگان هم گام مهمی بر نداشت و بهشدت در این باره کوتاهی کرده است. بنابراین اقرار به این کوتاهی ولو به صورت غیرمستقیم و غیرشفاف نکته مثبتی است که در این گزارش آمده است.