اولین ماه تابستان هنوز به پایان نرسیده است اما برخی معابر شهر به استقبال پاییز رفته‌اند. این را برگ‌های زردی که خیابان و پیاده‌روها را فرش کرده‌اند گواهی می‌دهد؛ اتفاقی که نشان می‌دهد برگ درختان چنار تهران همچون وقت پاییز خشک و زرد شده‌اند و به زمین افتاده‌اند؛ تصویری آشنا در زمانی غریب. انگاره‌های ذهنی هر شهروندی می‌گوید زمان این اتفاق درست نیست! بسیاری از کارشناسان این حوزه هم معتقدند این اتفاق طبیعی نیست. یکی از دلایل «تغییرات ناگهانی آب‌وهوایی» است. تهران هم یکی از آن شهرهایی است که همواره شاهد دماهای ناگهانی خیلی بالا یا دماهای ناگهانی خیلی پایین بوده است. همین افزایش یکباره دمای هوا را بسیاری از کارشناسان عاملی برای خشکی و ریزش زودهنگام برگ درختان می‌دانند. خزان‌زدگی درخت‌های تهران شامل همه گونه‌های موجود در پایتخت نمی‌شود و چنارها بیشتر از همه به این افزایش دما واکنش نشان داده‌اند. اما چه کسی است که نداند چنارها به نوعی نمادی از تهران هستند و این وضعیت به نابودی یکی از اصیل‌ترین نمادهای شهری پایتخت خواهد انجامید.
نحوه اشتباه آبیاری درختان
ما آدم‌ها تنها با مداخله در چرخه طبیعت نیست که به محیط‌زیست آسیب وارد کرده‌ایم، حتی در برخی موارد توانایی نگهداری از این طبیعت را نداریم. یکی از دلایل پرتکرار دیگر از نگاه کارشناسان در رابطه با خزان‌زدگی درختان تهران نحوه آبیاری آنهاست. این البته در شرایطی است که اگر آبیاری صورت بگیرد چراکه در بسیاری از موارد حتی درختان از آبرسانی معمول هم محروم هستند. امید نوری، عضو هیات‌علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی معتقد است آبیاری گیاهان در شهر تهران به روش‌های اصولی انجام نمی‌شود. او می‌گوید: «در این روش آبیاری تنها لایه‌های سطحی خاک خیس می‌شود، درحالی‌که ریشه بیشتر درختان در عمق خاک است. اگر آب به اندازه کافی به عمق ریشه‌های جذب‌کننده آب برسد می‌توانیم جلوی خزان فیزیولوژیک درختان را بگیریم.» در کنار این نحوه آبیاری زمان آبیاری هم در عمر درختان موثر است. نوری می‌گوید: «آبیاری فضای سبز نباید هنگام ظهر انجام شود. البته گاهی اوقات به دلیل کمبود نیروی انسانی و امکانات، زمان آبیاری گیاهان اجتناب‌ناپذیر است. درحال‌حاضر حسگرهایی وجود دارد که زمان آبیاری گیاه را تشخیص و به دستگاه فرمان آبیاری می‌دهد. متاسفانه در زمینه هوشمندسازی فضای سبز هیچ‌گونه اقدامی تاکنون انجام نشده است درحالی‌که با استفاده از این روش می‌توان از فضای سبز پایتخت مراقبت کرد.»
 آبیاری با پساب‌های آلوده
خزان زودرس درختان در تهران اتفاقی طبیعی نیست، این ماجرا با مقایسه شرایط درختان حاشیه تهران و مکان‌هایی همچون باغ ملی گیاه شناسی نیز مشخص می‌شود،چراکه در این مناطق حال درختان خوب است. این مقایسه مورد‌توجه محمد درویش، فعال حوزه محیط زیست هم قرار گرفته است. او به جام‌جم می‌گوید: «درختی که در معرض آلودگی هوا قرار دارد و با پساب‌های آلوده آبیاری می‌شود یا درختانی که دورشان را سیمان کرده‌ایم یا آن دسته که با نور افشانی شبانه روبه‌رو هستند به خزان زودرس دچار می‌شوند.» همه اینها در حالی است که نباید فراموش کنیم در کلانشهرهایی مانند تهران، درختان با پدیده جزیره گرمایی هم مواجه هستند به این مفهوم که حرارت ناشی از خودروها در تهران گرمای بیشتری به درختان تحمیل می‌کند. درویش می‌گوید: « در چنین شرایطی اگر درختان شسته نشوند و آبیاری مناسبی هم صورت نگیرد دچار خزان زودرس می‌شوند به همین دلیل است که آثار بیماری و افسردگی درختان در شهر تهران کاملا مشهود است‌.» به یاد بیاوریم این روزها بیشتر درختان و شمشادهای پایتخت از طریق پساب جوی‌های آب آبیاری می‌شوند و برخی صاحبان کسب و کار هم که می‌خواهند نمای مغازه و تابلوی‌شان پیش چشم عابران باشد، ‌شرایط را برای بقای درختان سخت‌تر می‌کنند.
تاب‌آوری اندک درختان شهری
خزان زودرس درختان را باید یک پدیده بنامیم، هر چند عمر این اتفاق به عمر آلودگی‌ هوا و خشکسالی‌های متوالی می‌رسد. هادی کیادلیری، دبیر مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور نیز معتقد است خزان زودرس درختان باتوجه به گونه‌های مختلف دلایل مختلفی دارد،چراکه این موارد شامل بیماری‌های فیزیولوژیک است هر چند علائم آنها می‌تواند مشابه یکدیگر باشد. او به جام‌جم می‌گوید: « درختان شهری به واسطه قرارگیری در محیط‌های عموما غیرطبیعی عمر کمتری دارند. به این مفهوم که یک گونه ثابت در دو محیط مختلف عمرهای متفاوتی خواهند داشت. درختان شهری به واسطه آلودگی‌‌ هوا، باران‌های اسیدی و نحوه آبیاری عموما عمر کمتری دارند.» یکی دیگر از دلایل آسیب‌پذیری بیشتر درختان شهری تراکم آنهاست. آن‌طور که رئیس پیشین انجمن علمی جنگلبانی می‌گوید: «یکی از دلایلی که این عوامل بر درختان شهری بیشتر تاثیر می‌گذارد تُنُک بودن آنهاست،چراکه همین گونه درخت‌ها به واسطه تراکم بالایشان در محیط‌های طبیعی جنگلی آسیب‌پذیری کمتری نسبت به خشکسالی دارند.»




درختانی که با نور می‌کشیم
لازمه ماندگاری درختان در پایتخت، سخت‌جان بودنشان است! درست مثل ساکنان این روزهای پایتخت. درخت‌ها هم باید در مقابل آلودگی‌هوا،آلودگی‌‌صوتی، بی‌آبی و خشکسالی و بی‌شمار آلودگی‌های نوری تاب بیاورند تا زنده بمانند. حالا چند سال است که بسیاری از کارشناسان در برابر نورپردازی درختان در تهران هشدار می‌دهند، رویه اشتباهی که پایه‌اش را شهرداری تهران گذاشت و بسیاری از شهرهای دیگر ایران به تاسی از این اقدام مخرب آن را تکرار کردند، نتیجه‌اش خشکی و ضعف درختانی شد که چند سال پس از این اتفاق در برابر یک نسیم معمولی یا بارش برف شکستند. اعتراض‌ها به این رویه همراه کمبودهای برق چند ساله اخیر باعث شد شهرداری تهران نورپردازی درختان بلوار کشاورز و خیابان ولی‌عصر را قطع کند اما در برخی دیگر از خیابان‌ها همچنان این ماجرا ادامه دارد.
حامد میرزاخلیلی، پژوهشگر در زمینه آلودگی نوری است. او در این باره به جام‌جم می‌گوید:«گرچه با نورپردازی، از نظر ما انسان‌ها درختان زیبا به نظر می‌آیند اما با این کار سهم‌زندگی درخت از آن گرفته می‌شود، چون درخت هم مثل انسان به تاریکی نیاز دارد و با نورپردازی چرخه فیزیولوژی درخت به هم می‌ریزد.»
میرزاخلیلی می‌گوید،گیاهان با دو شاخصه «دمای هوا» و «طول روز» متوجه تغییر فصل و فرارسیدن خواب زمستانی می‌شوند. این پژوهشگر آلودگی نوری می‌گوید: «نورپردازی باعث می‌شود درخت حس کند هنوز طول روز کم نشده و همچنان تابستان است، برای همین هم فرآیند خزان درختان با تأخیر اتفاق می‌افتد و  
متأسفانه گاه شاهد آن هستیم که در خیابان ولی‌عصر تا آخر آذرماه روی درختان چنار همچنان برگ سبز وجود دارد. طبیعتا با این روال، فصل شکوفه‌زنی هم چند ماه عقب می‌افتد و در نهایت به تدریج باعث مرگ درخت می‌شود، آن هم درختان خیابان ولی‌عصر که در خاورمیانه از ارزش طبیعی بالایی برخوردار است.»  آن‌طور که میرزا خلیلی ‌می‌گوید این مسأله باعث به تأخیر افتادن فصول و اختلال در چرخه زندگی درختان می‌شود. درخت رفته‌رفته ضعیف‌تر شده و به دلیل سست‌شدن ریشه، و در نتیجه یک عامل محیطی - مثل تندباد - به‌راحتی سرنگون می‌شود. شرایط تهران به گونه‌ای نیست که بتوان به جای این درختان افتاده، چنار جدیدی کاشت؛ چرا که قطعا درختان جدید نمی‌توانند تا 50سال آینده به شرایط فعلی برسند. پس منطقی است این درختان را حفظ کنیم.