شهری با چند اقلیم
یادداشت: احمدرضا محرابیان عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی
شهر تهران به علت گستردگی جغرافیایی و طبقات ارتفاعی متنوع یک شهر چند اقلیمی است؛ به طوری که جنوب تهران متاثر از اقلیم نیمهگرمسیری خشک است و شمال آن اقلیمکوهستانی سرد و خشک دارد. متاسفانه در گذشته بسیاری از اصول اکولوژیک برای کشت گونههای گیاهی در تهران در رعایت نشدهاست. تهران شهری است که چند اقلیم متنوع دارد اما تقریبا در تمام مناطق شهر، الگوی کشتگیاهی آن یکسان است. برخی گونههای گیاهی مانند چنار که در حال حاضر دچار ریزش برگ شدهاند با اقلیم گرمسیری و شرایط آلوده سازگاری چندانی ندارند، همین عامل سبب میشود در شرایط آبوهوایی گرم، گونهها برای سازگاری و بقای خود و کاهش تعرق دچار ریزش زودهنگام برگ شوند. نباید فراموش کنیم درخت چنار گونهای است که چندان با استرسهای گرمایی و آلودگیهای موجود سازگار نیست و حالا سالهاست هنوز گونه مناسبی برای کاشت در مقیاس جغرافیایی ابر شهر تهران پیشنهاد نشدهاست. خزان زودرس در عمر درختان چنار هم موثر است و باعث کوتاهی عمر این گونههای درختی میشود. با این اتفاق درختان نمیتوانند زادآوری طبیعی را داشته و از لحاظ فیزیولوژیک شاداب باشد. موضوع خزان زودرس محدود به چنارهای تهران نیست و گونههای دیگر هم تا حدی تنشپذیر هستند اما از آنجا که این گونهها، جدیدتر کاشته شدهاند تابآوری بیشتری به محیط پیرامون خود دارند. گونههای دیگری در تهران شامل نارون، بید، تبریزی مجنونی نسبت به این تغییرات مقاومتر از چنارها هستند؛ ولی برخی از این گونهها نیز تاثیرات اکولوژیک منفی دارند و البته با نامساعدشدن این وضعیت، آنها هم دچار آسیبهای اکولوژیک خواهندشد. باید با گسترش فضای سبز مبتنی بر اکولوژی و طراحی منظر شرایط اقلیمی در تهران متعادلتر شود و در کنار آن ملاحظاتی برای کاهش آلودگی هوای تهران صورت بگیرد. در غیر این صورت باید در بازه زمانی بلندمدت این گونهها جایگزین شوند و در فضای سبز تهران تحولی اساسی مبتنی بر دانش اکولوژی، طراحی منظر و مبتنی رویکردهای فرهنگی صورت گیرد. یکی از مواردی که در این زمینه بسیار کمککننده میتواند باشد این است که ما باید از گونههای بومی استفاده کنیم که با شرایط بومشناسی محیط شهر تهران سازگاری بیشتری دارد. آنچه مسلم است پیچیدگی شرایط بوم شناختی شهری تهران، تغییرات و تنشهای محیطی گسترده جغرافیایی تهران پیشنهاد گونههای مناسب را در بازه زمانی کوتاه مدت به شدت دشوار میکند. نخستین گام پهنهبندی اکولوژیک شهر تهران مبتنی بر برنامه آمایش سرزمینی است تا از بهترین زیستگاهها، با کارآمدترین روشها برای کشت کارآمدترین گونهها مبتنیبر دانش اکولوژیک استفاده شود. همیشه طبیعت بهترین الهامبخش برای الگوگرفتن بودهاست، بنابراین سیمای طبیعی رویشگاههای اطراف تهران، الگویی مناسب برای کاشت گونهها سازگار است.