اگر این ویروس کوچک به خیلیها ضرر زد، برای بعضی از اهالی کتاب منفعت داشت
کرونا برای کتاب خیر داشت؟
«صنعت نشر ایران را میتوان به بعد و قبل از کرونا تقسیم کرد.» این باور یکی از فعالان قدیمی صنعت نشر ایران است که فرازونشیبهای زیادی را به چشم دیده است. کرونا همانطور که خطر تعطیلی برای بعضی از کتابفروشها داشت، موجب شد آمار استفاده از کتابهای دیجیتال و صوتی افزایش چشمگیری پیدا کند. با این حال باید برای زندگی ناپایدار ناشرانی که درگیر تهیه کاغذ و گرانیهای چاپ هستند، چارهای اندیشید. کرونا که آمد و تعطیلیها و خانهنشینیها که شروع شد، دوباره موضوع کتاب به صدر اخبار آمد. عدهای از کتابفروشان سنتی که فقط باید حضوری سراغشان میرفتی بدون هیچ تعارفی، میزان فروششان افت کرد و حتی خبر تهدید تعطیلیشان به گوش رسید اما همیشه در یک اتفاق مشترک همه به یک اندازه آسیب نمیبینند و چه بسا بعضیها مصداق عدو شود سبب خیر میشوند.
دوره کرونا.
آمار در آن روزها و حتی در همین روزهایی که به پیکهای کرونایی عادت کردهایم، عجیب است. یعنی در کنار تمام آن حرفهای روشن که میزان فروش کتابفروشیهای بهروز و پخشیهای منعطف افزایش یافته بود، عدد و رقمهای نگرانکننده کم نبود. مثلا در 25فروردین1399 وزیر فرهنگ و ارشاد نامهای جداگانه به معاون اول رئیسجمهور و رئیس دفتر رئیسجمهور و دیگران ارسال و مساعدتی برای اهالی فرهنگ و هنر درخواست میکند. او در نامهاش گفته بود میزان خسارت کسب وکارهای بخش فرهنگی 347میلیارد و 575میلیون و بخش فعالیتهای رسانهای و تولید محتوای دیجیتال 278میلیارد و200میلیون تومان است.
در مقابل، درست دو روز بعد یعنی در 27فروردین همان سال در ایبنا خبری منتشر شد که در 20روز نخست همان سال با همکاری وزارت ارشاد بیش از 236هزار نسخه کتاب الکترونیک با ارزشی حدودا 26میلیارد ریالی فروخته شده است. این عدد و رقم بر اساس آماری بود که از طریق فروش کتابهای دیجیتال در پلتفرمهای کتابخوانی طاقچه، فیدیبو، کتابراه، نوار، کتابیکا، پژوهان و فراکتاب به دست آمده بود. حالا سوال این است که آیا کتاب صوتی و دیجیتال، یعنی هر اثری که از طریق پلتفرمها به دست مخاطب میرسد، پرفروشتر از کتابهای چاپی است؟
دیگر دوره بحث کردن نیست
خیلی واضح است که دیگر وقت آن بحثهای قدیمی نیست که چرا کتاب دیجیتال؟ چرا کتاب صوتی؟ تا همین چند سال پیش بعضیها هنوز هم سر همین موضوعات دعوا داشتند که با نسخه الکترونیک، کتابها دیگر نه بوی کاغذ میدهند و نه نمیتوان آن را در دست گرفت و ورق زد، امروز خیلیها حتی آنها که اهل شنیدن نبودند، دست از این جنگ برداشته و خودشان هم رو به عرضه متفاوت آثارشان آوردهاند.
این را در تعدد نام ناشران در لیست پلتفرمهای عرضه دیجیتال آثار و تولیدکنندگان کتابهای صوتی میتوان یافت. مثلا همین نوین کتاب گویا که از 14 سال پیش بهطور تخصصی کار تولید کتاب صوتی را شروع و راه را برای بسیاری از تولیدکنندگان این عرصه باز کرد، اکنون بیش از هزار عنوان کتاب صوتی دارد که اسم ناشران و مولفان و مترجمان متعددی را میتوان در لیست آثارش دید و این یعنی رو آوردن ناشران کوچک و بزرگ به کتابهایی که بهجای خواندن میتوان آنها را شنید؛ حالا چه نشر مرکز و قطره و ققنوس باشد و چه نشرهای کوچکتری که میخواهند از همان ابتدای کار نظر تمام مخاطبانشان را جلب کنند؛ چه آنهایی که افرادی سمعی هستند و شیفته شنیدن و چه آنهایی که بصری هستند و کتاب فقط و فقط باید جلوی چشمشان باشد تا دقیق متوجه آن شوند. دوباره برویم سراغ آمار و ارقام که آیا واقعا استقبال از کتابهای دیجیتال و صوتی در این یکی دو سال به دلیل کرونا و خانهنشینیها بیشتر از گذشته شده یا خیر؟
همین چند روز پیش بود که دو پلتفرم فیدیبو و طاقچه آمار مربوط به فروش کتابهایشان را در سال 99 اعلام کردند. نتایج و اعداد شگفتآور بود! برای ما که عادت به شنیدن عددهای ناچیزی برای سرانه مطالعه ایرانیها داریم، جای تعجب دارد اگر بدانیم در سال99 میانگین مطالعه کاربران اپلیکیشن فیدیبو روزی هشت ساعت خواندن کتاب الکترونیک و پنج ساعت گوشدادن به کتابهای صوتی بوده است. فیدیبو از سال92 فعالیتش را آغاز کرده است؛ یعنی نه عمرش خیلی طولانی است و نه خیلی کوتاه اما توانسته برخی اعداد آماری معمول در حوزه کتاب را تغییر دهد. عجیبترین عدد این پلتفرم مربوط میشود به 31 فروردین 1399. در آن روز، 27هزار ساعت کتاب در فیدیبو شنیده شده است. روز 14 فروردین همین سال هم کاربران فیدیبو 58هزار ساعت مطالعه کردهاند.
حالا شاید بعضیها بگویند این آمار فقط برای یک پلتفرم است و نمیتوان گفت با یک گل بهار میشود و ... اما آمار سال 99 اپلیکیشن طاقچه هم دستکمی از فیدیبو ندارد.
کتاب چاپی نابود نمیشود، اگر ...
اعداد و ارقام بالای فروش کتابهای صوتی در ایام دلسردکننده کرونا دل خیلیها را گرم نگهداشت. اما ناشرها چه؟ همانها که اگر نباشند، نه کتاب دیجیتالی وجود خواهد داشت و نه کتابی برای صوتی شدن. اصلا در اینجور وقتها باید به آن خبرهای انتشار و تجدیدچاپها دل خوش کنیم یا از آن کمکار شدن ناشران تازهکار دلنگران شویم؟ هرچند، تازهکار داریم تا تازهکار. مثلا ناشری که از همان سال 99 کارش را شروع کرده وضعیتش خیلی سختتر از ناشری است که دو سه سال قبلتر مجوز گرفته و با هزار بالاوپایین فرسایشی آثارش را به 30 یا 40 عنوان رسانده، بلکه در نمایشگاه کتاب شرکت کند و مخاطبش را بیابد؛ همان نمایشگاه کتاب هم که با کرونا به باد فنا رفت، برگزار نشد و وقتی هم مجازی برگزارش کردند، در پاندولی از خبرهای خوب و بد در نوسان بود. بعضیها فروششان دور از انتظارشان بود و بعضی دیگر اصلا دیده نشدند و عدهای از مخاطبها پوستشان کنده شد تا به کتابشان برسند و عدهای دیگر تا مدتها هر روز پستچی زنگ خانهشان را میزد و تکبهتک لیست کتابهایشان را تکمیل میکرد. حتما تلاشکردن بهتر از دست روی دست گذاشتن است اما هیچکدام از اینها باعث نمیشود که خبرهای نگرانکننده برای ناشران تازهکار کمتر شود.
احمد تهوری، مدیر نشر آفتابکاران که از سالهای جوانی در کار کتاب و چاپ بوده است درباره تاثیر کرونا بر فروش کتاب میگوید: «صنعت نشر ایران را میتوان به قبل و بعد از کرونا تقسیم کرد. کرونا تهدیدی بود که یک عده توانستند از آن استفاده کنند و یک عده هم با عدم استفاده ضرر کردند. غیر از آنهایی که صرفا وابسته به فروش فیزیکی کتاب بودند، باید گفت ناشران تازهکار بیشترین آسیب را دیدند. چون صنعت نشر در ایران همچنان وابسته به دولت است. افزایش قیمت کاغذ و چاپ کتاب باعث شد این دسته از ناشران که فروش اصلی و شناختهشدنشان بیش از همه وابسته به نمایشگاه کتاب باشد، بیشترین آسیب را ببینند.»
این تهدیدها کماهمیت نیستند. اگر ناشری نباشد، اگر ناشران با این قیمت بالای کاغذ امکان چاپ کتاب نداشته باشند، اگر بهجای نمایشگاهی که هزار انقلت بر آن وارد بود، هیچ راهکاری برای معرفی بهتر و بیشتر ناشران صورت نگیرد، آن آمار بالای خوشحالکننده پلتفرمها نیز رو به افول میرود.
-
توکیو بدون توقف
-
آوار سیل برسر روهینگیا
-
در آرزوی یک سقف
-
گرانیهای لحظه آخری
-
تهدید سهم خواهی علیه دولت جدید
-
فاصلهای که همچنان خیلی زیاد است
-
کرونا برای کتاب خیر داشت؟
-
لطفا بیمار نشوید!
-
از شکارچیان بیشتر حمایت میشود!
-
دولت منتخب و مساله تمرکززدایی
-
شکلگیری موج ششم کرونا بعید نیست
-
سهمخواهی نه پذیرفتنی است، نه شدنی
-
بلینکن: مسکو ما را به اخراج دیپلماتهایمان ناگزیر میکند
-
سیفالاسلام قذافی در فکر ریاست جمهوری لیبی
-
حملات پهپادی و موشکی در عملیات «النصر المبین»