سمیه عظیمی‌ستوده که تهیه‌کننده این مجموعه است، خودش را روزنامه‌نگار و علاقه‌مند به تاریخ، داستان و کتاب معرفی می‌کند. او می‌گوید پژوهش‌های زیادی در حوزه‌های مختلف در جریان تولید مستندهایی مثل «رویای آجری» یا «کلاشینکف‌های آمریکایی» و ... داشته‌است و همین جریان باعث شده تا به فعالیتش در این فضا ادامه دهد. رویای آجری، روایت تاریخ 70ساله مسکن در ایران است و کلاشینکف‌های آمریکایی، روایت تاریخی از وقایعی است که به وقوع هشت سال دفاع مقدس و جنگ تحمیلی منجر شد. به گفته او، همه اینها کمک کرد تا برای نوشتن تاریخی متفاوت از تهران اقداماتی را انجام دهد. تهران‌14 هم ثمره پژوهشی شش‌ماهه و مطالعه بیش از 50جلد کتاب است. در ادامه گپ کوتاهی با ایشان داشتیم.
 از شکل‌گیری ایده تهران‌14 شروع کنیم. با چه نگاهی سراغ ساخت این برنامه رفتید؟
تهران 14، یک مجموعه مستند است؛ مستندی 52 قسمتی که قرار است تاریخ تهران را روایت کند. تاریخ بناهای مهم، افراد و رویدادهایی که باعث مهم شدن هر مکان شده‌است. در ابتدا با نظر مدیران شبکه‌پنج سیما، درباره طرحی صحبت کردیم که وقایع سیاسی تهران به‌عنوان پایتخت را برای مخاطبان تشریح کند. رویکرد ما در آن زمان، توجه به دوگانه‌هایی مثل استعمار - استقلال بود. بر اساس همین رویکرد، ما فهرستی مشتمل بر 150 مکان مهم شهر تهران را استخراج کردیم. مکان‌هایی که یا وقایع مهم سیاسی در آنها رخ داده‌بود یا به دلیل حضور افرادی تاثیرگذار، از اهمیت زیادی برخوردار شده‌بودند. در ادامه قرار شد وقایع اجتماعی و فرهنگی نیز مورد توجه قرار گیرد و مستند در 52 قسمت تولید و ساخته شود. تیم تولید ما هم مبتنی بر همین رویکرد، 52 بنای مهم را گلچین کرد تا با نظر نهایی مدیران شبکه، مرحله پیش‌تولید کار شروع شود. در واقع براساس پژوهش‌هایی که به صورت مکرر و با رویکردهای متفاوت انجام می‌شد، به ایده متفاوتی درباره تاریخ تهران رسیدیم. ایده‌ای که ساختار فعلی مجموعه مستند را شکل داده‌است.
 تفاوت این مجموعه با دیگر آثار مشابهی که در حوزه تاریخ ساخته شده چیست و اصلا چقدر دنبال ایجاد این تمایز بودید؟
بنای ما در تولید این مستند، روایت داستانی و قصه‌گونه از بناهای مهم شهری است که به‌دلیل وقوع اتفاقات مهم، مهم شده‌است. ما می‌خواهیم مخاطب را با مسائلی آشنا کنیم که تا الان، در تار و پود تاریخچه بنا و نوع معماری، مخفی بوده‌است. تابه‌حال مستندهای زیادی درباره تهران ساخته شده که بیشتر به تاریخ ساخت بنا، اجزا و سبک معماری آن پرداخته‌است. شاید مهم‌ترین تفاوت تهران‌14 با مستندهایی که درباره تهران تولید شده، علاوه‌بر سبک روایی آن، پرداختن به مثلث «بنا، افراد، رویداد» باشد. در واقع ما در این مجموعه مستند، سه ضلع این مثلث را طوری روایت کرده‌ایم که مخاطب در نهایت، به تحلیلی عمیق از جامعه و رخدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دست پیدا کند. تحلیلی که با وجود آن بتواند شکل مشارکتش را در تصمیم‌گیری‌های ملی تغییر داده یا بهبود ببخشد. تهران‌14 برای مردم قصه می‌گوید، قصه‌ای که هیچ مساله‌ای را به صورت مستقیم به مخاطب یادآوری یا گوشزد نمی‌کند، بلکه با روایت متفاوت وقایع و اتفاقاتی که برای افراد ساکن در این شهر افتاده، تلاش می‌کند روی دیگر جریانات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را برای مخاطب باز کند. قطعا مخاطب با درک پشت‌پرده هر ماجرا، هر فرد یا هر بنا، برای تصمیم‌گیری‌های امروزش، آگاه‌تر و هوشیاتر می‌شود.
 شما در بخش‌هایی از کار سراغ بازسازی گرافیکی فضا رفته‌اید، کمی از این اتفاق هم می‌گویید که اصلا چرا سراغ این اتفاق رفتید؟
پرداختن به تاریخ صدساله یا بعضا 200ساله از تهران، کار سختی بود. تصاویر محدود، کیفیت پایین تصاویر و بناهایی که در گذر زمان تغییرات فاحش کرده‌اند، باعث شد اساس مستند بر گرافیک استوار باشد. گروه گرافیک تلاش کرد ضمن وفاداری به طرح اصلی گرافیکی برای هر قسمت طرح‌های منحصر به فردی نیز آماده کند تا با جلوه‌های بصری، کیفیت کار افزایش یابد.
 در این کار تمرکزتان روی کدام بخش از تاریخ است؟ سیاسی، فرهنگی یا رخدادهای اجتماعی؟
تهران14 در دو مرحله ساخته شده‌است؛ مرحله اول 20قسمت و مرحله دوم 32قسمت. برای مرحله اول که بخشی از آن به انتخابات هم اختصاص دارد، سراغ بناهایی رفتیم که در جریان تاریخ سیاسی ایران بیشترین نقش را داشته‌اند، مثل خانه تیمورتاش یا همان موزه جنگ. کاخ گلستان که با تاریخ مشروطیت گره خورده‌است یا میدان بهارستان که وقایع متعددی را در گذر زمان شاهد بوده؛ وقایعی که از نامگذاری میدان شروع می‌شود تا تشییع شهدای غواص یا روایت داستان کوچه پارک امین‌الدوله به عنوان نخستین پارک مدرن در ایران، داستان یاس‌های سپیدی که به پیچ امین‌الدوله معروف شد و داستان خیانت پسر امین‌الدوله،صدراعظم‌ناصری ازجمله قسمت‌هایی است که تاکنون پخش شده‌است.
 در ادامه قرار است چه داستان‌هایی را ببینیم؟
تا کنون شش قسمت از مستند روی آنتن رفته و برای هفته‌های بعد شاهد قصه کاخ‌نیاوران،گودهای تهران،مسجدفخرالدوله، لورنس عربستان در باغ موزه قصر، شمس العماره، خانه قوام،مسجد سپهسالار، بانک سپه، پیمان سعدآباد، ملکه مادر، کاخ داری و... خواهیم بود.
 این کار در چند قسمت تدارک دیده شده و قرار است تا کی ادامه داشته‌باشد؟
تهران14 در 52قسمت طراحی شده‌است. پژوهش‌ها انجام شده و سناریوهای اولیه توسط تیم نویسندگان نوشته شده‌است. در مرحله اول،20قسمت به شبکه تحویل می‌شود تا ان‌شاءا...، بازنویسی قسمت‌های بعدی نیز انجام شود و همزمان تیم گرافیک و تدوین نیز بقیه مراحل را پیش ببرند. در حال حاضر جمعه هر هفته روی آنتن شبکه‌پنج هستیم و امیدواریم به مرور، کل کار در همین زمان آماده پخش شود.
 برای خود شما کدام قسمت جالب‌تر است و پیشنهاد می‌کنید که بینندگان هم آن را ببینند؟
برای من تمام قسمت‌ها جذابند، چون از همان ابتدا در گروه پژوهش حضور داشتم و بعد هم بازنویسی سناریوها را به‌عهده گرفتم. تلاش کرده‌ایم نه شعار بدهیم و نه به‌صورت مستقیم، حرفی را به مخاطب منتقل کنیم. رسیدن به این مهم، کار دشواری بود که امیدوارم محقق شده‌باشد. همه سعی ما در تولید این مجموعه مستند، بیان تاریخ با روایتی شیرین و داستانی است. روایتی که مخاطب را به فکر فرو ببرد، مجذوبش کند و در یادش بماند؛ روایتی منصفانه و بی‌جهت‌گیری از تاریخ صدساله ایران. در بعضی قسمت‌ها این داستان‌ها نمود بیشتری دارد، مثل داستان مسجدفخرالدوله، چون علاوه بر ذکر وقایع سیاسی و اجتماعی، تاریخ ورود تاکسی به ایران توسط فخرالدوله و قصه تاکسی و تاکسیرانی در ایران هم روایت شده‌است. یا قسمت مربوط به شمس‌العماره به دلیل مسائل جذاب آن دوران، شیرین تر و دلچسب تر است. در این قسمت ها، روایت‌ها شیرین‌ترند و تلخی شان نسبت به قسمت‌هایی مثل قصر احمدی یا خانه موزه تیمورتاش کمتر است اما به هرحال تاریخ، بستر حوادث تلخ و شیرین است و شنیدن توامان این وقایع است که به درک بهتر ما از حال و آینده، کمک می‌کند.



داوود مرادیان کارگردانی تهران14 را به عهده دارد. او که ید طولایی در ساخت مستند‌های تاریخی دارد، این شب‌ها مستند قرن 14 را هم در شبکه‌افق روی آنتن برده‌است؛ مجموعه‌ای که البته فضای سیاسی دارد و داستانش با تهران14 فرق می‌کند. در ادامه با او گپ و گفتی درباره این مجموعه داشتیم.
تا امروز از تهران قدیم و تاریخ معاصر در برنامه‌ها و مستندهای زیادی گفته شده اما این‌که وجه تمایز تهران14 با دیگر هم گروهی‌هایش چیست؟ سوالی بود که کارگردان این مجموعه در خصوص آن بیان می‌کند: اتفاقا ما درباره تهران قدیم به شکل جامع مستند‌های زیادی نداریم، مثلا یکی از آنها تنها خیابان ولی‌عصر را بررسی کرده یا یکی دو کار درباره تجریش داریم اما درباره تاریخ تهران در بخش‌ها و فضاهای مختلف کارهای چندانی نداریم. در حالی که می‌شود گفت جایی مثل تهران پایتخت عمده وقایع سیاسی صدسال اخیر در خاورمیانه بوده ولی کسی سراغ بررسی آن نرفته‌است.
او می‌افزاید: برای ساخت این کار ما گفتیم شبکه‌تهران شبکه تخصصی تاریخ نیست در نتیجه به دنبال آن بودیم تا ظاهر کار به نسبت برنامه‌های تاریخی جذاب‌تر باشد، به همین دلیل تصمیم گرفتیم داستان بگوییم و مبنا را ابنیه گذاشتیم. بخش زیادی از این انبیه هم زمان رضاشاه از بین رفت چرا که او در مقطعی بافت قجری تهران را نابود و فضایی شبه مدرن ایجاد کرد. ما آمدیم تاریخ تهران را ذیل بناها و تاریخ وقایع را ذیل آدم‌ها تعریف کردیم؛ کاری که به این شکل کمتر انجام شده‌است و اغلب مشابه آن را در قالب برنامه‌هایی که بیشتر شکل معرفی و توریستی دارند دیده‌اید؛ این‌که مجری همراه دوربین راهی بناها و فضاهای مختلف می‌شود و از آن می‌گوید. ما نیز همین کار را کردیم و مجری ما هم سراغ همان بنا می‌رود اما در ادامه مثلا می‌گوید این موزه جنگ است که قدیم‌ها خانه تیمورتاش بود و بعد هم داستان تیمور و اتفاقاتی را که از سرگذرانده روایت می‌کند و در طول قصه به وقایع تاریخی دیگر هم می‌پردازد. این مجموعه با کارهایی مثل «ثبت با سند برابر نیست»، «در برابر طوفان» و... است چرا که آنها در گونه سیاسی مستندها قرار می‌گیرند اما تهران14 کاملا قصه‌گوست و می‌تواند مخاطب عام را هم با خودش همراه کند.
چرا تهران 14؟ این هم سوال دیگری بود که آقای کارگردان درباره‌اش می‌گوید: عنوان تهران14 پیشنهاد شبکه بود و دلیل آن هم به محتوای کار برمی‌گردد که وقایع قرن14 در تهران را بررسی می‌کند.
ماجرای فیلم‌های آرشیوی دیده نشده
در حوزه ساخت مستند یکی از موضوعات مهم دسترسی به آرشیو و استفاده از تصاویر کمتر دیده شده، است؛ موضوعی که مرادیان با اشاره به آن تصریح می‌کند: وجه تمایز این کار و عمده کارهایی که من می‌سازم در استفاده از آرشیو قدرتمندی است که در آن به کار برده شده‌است. البته درباره تهران14 این قدرت در بعضی قسمت‌های آن قابل حس است و در برخی دیگر کمتر به چشم می‌آید چون از 1300 تا 1328 آرشیو خاصی وجود ندارد و هر چه هست عکس است، با این حال در این کار هم ما از آرشیوهای مختلفی از رویترز گرفته تا آسوشیتدپرس استفاده کردیم و توانستیم به منابع خوبی درباره تاریخ پهلوی برسیم.
او عنوان می‌کند: من در سخت‌ترین دوره‌ای که مستندسازها اغلب از آرشیو مرکزی گلایه داشتند، مستند «رویای آزادی» را ساختم. این جریان به شیوه تعامل گروه با صداوسیما برمی‌گردد؛ یعنی اگر شما صبور و اهل تعامل باشید در این آرشیو به روی مستندسازان باز است. البته برخی نهادها آرشیوهایی دارند که نه تنها خودشان از آن استفاده نمی‌کنند بلکه نمی‌گذارند کسی هم سراغ‌شان برود. حتی یک نهاد بزرگ که اسم آن را نمی‌برم گفت ما اول در اینستاگرام فلان آرشیو را منتشر می‌کنیم و بعد در اختیار شما می‌گذاریم!
به گفته این کارگردان، البته این نکته هم وجود دارد که داشتن آن آرشیوها باعث می‌شود برخی با کمترین توان هنری یک کار بسازند و منتشر کنند اما در نهایت اثری در ذهن‌ها می‌ماند که داستان دارد و برایش فکر شده‌است.
در آخر هم مرادیان از ساخت ادامه این مجموعه در صورت نهایی‌شدن تصمیم شبکه‌پنج می‌گوید و می‌افزاید: در صورت ادامه تهران14 ما می‌توانیم از فضای بعد از انقلاب و دیگر رخدادهایی که در طول تاریخ معاصر رخ داده در بستری که مخاطب را هم با خود همراه می‌کند، بگوییم.