تصویر رسانه ملی در آن سوی مرزها
مخاطبان جهانی شبکه‌های ایرانی
رسانه‌ها در دنیای امروز نقش مهمی را در زندگی افراد جامعه ایفا كرده و در شكل گیری افكار عمومی نقش برجسته‌ای دارند، در سال‌های اخیر با وجود رشد بی سابقه شبكه‌های مجازی و حضور میلیونی مردم در آنها، همچنان رسانه‌های دیداری و شنیداری همچون شبكه‌های تلویزیونی و رادیویی اعتبار خود را حفظ كرده و مردم برای كسب اطلاعات صحیح و
قابل اتكاتر به آنها مراجعه می‌كنند، در عین حال به لحاظ تولید برنامه‌های سرگرم‌كننده استاندارد، شبكه‌های یاد شده در وضعیت بسیار بهتری قرار داشته و از این لحاظ نیز مورد اطمینان مخاطبان خود هستند.
كشورهای غربی به‌ویژه آمریكا همواره از رسانه به عنوان اهرم قدرت استفاده كرده و در دو دهه اخیر به این روند شتاب بیشتری هم بخشیده‌اند،زیرا از این طریق می‌تواند بسیاری از رفتارهای بین‌المللی
سلطه‌گرانه خود را توجیه كرده و بر بسیاری از جنایت‌های خود سرپوش بگذارند، شبكه‌های تلویزیونی یكی از این ابزارهای نیرومند هستند كه در زمینه‌های گوناگون به تولید برنامه پرداخته و میلیون‌ها مخاطب از سراسر جهان را به سمت خود می‌كشانند، از شبكه‌های صرفا خبری گرفته تا شبكه‌هایی كه اولویت‌شان تولید برنامه‌های سرگرم‌كننده است هر یك از شبكه‌های ذكر شده نیز هدف مشخصی را دنبال كرده و روی طیف‌های خاصی از مخاطبان تاثیر می‌گذارند كه كودكان و نوجوانان نیز شامل آن می‌شوند، برخی كشورهای جهان برای مقابله با شبكه‌های فوق و پیام‌هایی كه از طریق آنها فرستاده می‌شود، رسانه را انتخاب كرده و شبكه‌های بین‌المللی را راه‌اندازی كرده‌اند که جمهوری اسلامی ایران یكی از این كشورهاست كه در ربع قرن اخیر به راه‌اندازی شبكه‌های رادیویی و تلویزیونی برون مرزی همت گماشته تا به مقابله با شبكه‌هایی بپردازد كه می‌خواهند تصویری غیرواقعی از ایران در افكار عمومی ارائه دهند، در عین حال ایرانیان دور از وطن نیز بخشی از مخاطبان بالقوه شبكه‌های یاد شده به حساب می‌آیند كه می‌خواهند هم در جریان اخبار روز كشورشان قرار بگیرند و هم فرزندانشان زبان و كشور مادری خود را از یاد نبرند، همه اینها دست‌به‌دست هم داده و چند شبكه شنیداری و دیداری به زبان‌های مختلف همچون انگلیسی، تركی، عربی و... را به راه انداخته است كه حال به مناسبت 40 سالگی تلویزیون پس از پیروزی انقلاب در بهمن 1357 نگاهی به آنها می‌اندازیم.
شبكه جهانی سحر
نخستین شبكه برون مرزی ایران كه 25 آبان 1376به شكل رسمی فعالیت خود را آغاز كرده و ابتدا به هفت زبان عربی، آذری، بوسنیایی، تركی استانبولی، فرانسه، انگلیسی و اردو به پخش برنامه به مدت
19 ساعت در روز پرداخت. شبكه فوق در تولید و پخش برنامه‌های خود اهداف مختلفی را دنبال كرده كه مهم‌ترین آن تنوع در تولید برای جلب نظر مساعد مخاطبان و تامین ذائقه‌های آنها بوده است،
به همین خاطر هم وقتی نگاهی به برنامه‌های پخش شده از این شبكه در سال‌های گذشته می‌اندازیم، با طیف وسیعی از برنامه‌های مختلف در زمینه‌های گوناگون مواجه می‌شویم كه سلیقه‌های مخاطبان در آن گنجانده شده است، از اخبار گرفته تا حوزه‌هایی همچون ورزش، فرهنگ، هنر و... كه همگی آنها دست به دست هم داده و شبكه سحر را به یك شبكه با برنامه‌های متنوع جذاب تبدیل كرده است. تنظیم كنداكتور كانال‌های شبكه جهانی سحر یكی از نقاط قوتش به حساب می‌آید كه نظم خاصی بر آن حاكم بوده و مخاطب به‌راحتی می‌تواند برنامه مورد نظر خود را انتخاب و تماشا كند.
از سوی دیگر این شبكه در سال‌های اخیر پوشش مناسبی روی فعالیت تجار و بازرگان‌های ایرانی داده و با هدف كمك به اقتصاد ایران به معرفی فعالیت‌های آنان در حوزه‌های مختلف اقتصادی پرداخته است، در كنار آن به معرفی جذابیت‌های ایران برای جذب گردشگران خارجی پرداخته تا از این طریق به صنعت گردشگری ایران كه در سال‌های اخیر رونق بیشتری هم گرفته، كمك كند. جلب نظر مساعد مخاطبان خارج از كشور، مستلزم تحول در كیفیت برنامه سازی و توجه ویژه به ذائقه آنان است. پخش برنامه‌های این شبكه به شكل اچ، دی در سال‌های اخیر و
بالا بردن كیفیت گرافیكی برنامه ها، از جمله ایده‌های این شبكه در مواجهه با آنهاست كه نقش مهمی در ایجا رضایت شان نیز داشته است. البته باید به پرهیز از پخش برنامه‌های تكراری هم اشاره كرد كه موجب افزایش تولیدات این شبكه در سال‌های اخیر شده است. تولید مستند در زمینه‌های مختلف و رفتن به سمت تخصصی‌تر شدن برنامه‌ها از دیگر نقاط قوت شبكه سحر در سال‌های اخیر بوده است، از جمله این برنامه‌های موفق می‌توان بها طبل هبوطب با هدف معرفی تكفیری‌ها و اشكوفه‌های زیتونب با محوریت هنرمندان اروپایی و آمریكایی حامی كودكان فلسطینی كه به دست عوامل رژیم صهیونیستی اسرائیل كشته شده‌اند، اشاره كرد، دوبله یا زیرنویس سریال‌های موفق ایرانی از دیگر برنامه‌های مدیران شبكه سحر برای جذب مخاطبان بین‌المللی بوده كه تقریبا همگی آنها هم در این رابطه موفق عمل كرده‌اند، از آنها می‌توان به مجموعه تلویزیونی در چشم باد، ساخته مسعود جعفری جوزانی اشاره كرد كه به زبان بوسنیایی هم ترجمه شده و نسخه زیرنویس شده آن روی آنتن شبكه سحر رفته و با استقبال خوب مخاطبان حوزه بالكان روبه‌رو شده است.
شبكه جهانی جام‌جم
مهم‌ترین شبكه برون مرزی صداوسیمای ایران كه 26 آذر 1376 آغاز به كار كرده و برای مخاطبان اروپایی خود روی آنتن رفت، جام‌جم یک كه مخاطبان ایرانی ساكن اروپا را جامعه هدف خود قرار داده بود، ابتدا برنامه‌هایی را روی آنتن فرستاد كه برای این طیف جذابیت داشت، برنامه‌های سرگرم‌كننده‌ای كه به زبان فارسی تهیه شده بود و در كنار آنها مجموعه‌های تلویزیونی پخش شده از شبكه‌های داخلی ایران را هم شامل می‌شد، ارتباط ایرانیان مقیم كشورهای اروپایی با كشور خود و گسترش این رابطه در كنار آشنایی نسل بعدی آنها با زبان و فرهنگ ایرانی، هدف اصلی و كلیدی جام‌جم یك به حساب می‌آمد كه در به سرانجام رساندن آن هم كاملا موفق بود. پس از تجربه موفق جام‌جم اروپا، جام‌جم آمریكا به فاصله دو سال راه‌اندازی شد تا ایرانیان مقیم این كشور نیز از موهبت برخورداری از رسانه‌ای فارسی زبان كیلومترها دور از مملكت خود بهره‌مند شوند.
برنامه‌های تولید شده در این شبكه به مرور كیفیت بهتری نسبت به جام‌جم یك پیدا كرد، چرا كه
برنامه‌سازها آزمون و خطاهای خود را انجام داده و نبض مخاطبان برون مرزی خود را پیدا كرده بودند. در عین حال وجه سرگرم‌كنندگی تولیدات این شبكه‌ها نیز به مرور پررنگ تر شده و مخاطبان بیشتری را جذب كرد كه پخش مستقیم بازی‌های تیم ملی ایران و نیز لیگ برتر فوتبال كشورمان از جمله آنها به حساب می‌آید، چرا كه فوتبال در همه جهان طرفداران زیادی داشته و ایرانیان مقیم اروپا و آمریكا نیز از آن مستثنا نیستند، تجربه موفق دو شبكه یاد شده، مدیران وقت صداوسیما را به فكر راه‌اندازی سومین شبكه جام‌جم انداخت و این بارقرعه به نام آسیا افتاد، 8 خرداد 1381 جام‌جم آسیا راه‌اندازی شده و برنامه‌هایی را برای ایرانیان ساكن قاره كهن روی آنتن فرستاد، گروه‌های مختلف برنامه‌ساز در این سه شبكه كه سال‌ها بعد (27 دی 1393)درهم ادغام شدند، برنامه‌های متنوعی را روی آنتن برده و به شكل تخصصی نیز به تولید پرداختند، به‌عنوان مثال می‌توان به برنامه‌های رده سنی كودك و نوجوان اشاره كرد كه مخاطبان وسیعی دارد و برنامه آبرنگ نمونه موفق آن به حساب می‌آید، همین‌طور برنامه‌هایی در حوزه ورزش، معارف، سیاست و خانواده كه هر یك برای طیف خاصی از مخاطبان جذابیت دارد، ایران جهانی در یك مرز با رویكرد معرفی آداب و رسوم اقوام مختلف ایرانی، از دیگر برنامه‌های جذاب جام‌جم بوده است كه علاوه بر جذابیت برای مخاطب ایرانی می‌تواند برای مخاطبانی از سه قاره اروپا، آمریكا و آسیا نیز جذاب و دیدنی بوده و آنها را ترغیب به سفر به ایران كند،
در عین حال نمی‌توان از كنار برنامه‌های صرفا سرگرم‌كننده تولید شده در جام‌جم هم به سادگی عبور كرد كه مخاطبان پروپاقرص و همیشگی خود را داشته و دارد، مثلا می‌توان به برنامه‌هایی با حضور بازیگران سینما و تلویزیون و گپ و گفت مجری برنامه با آنها درباره رشته خود اشاره كرد. حضور بازیگران در مقام مجری نیز یكی دیگر از شیوه‌های موفق در تولید برنامه‌های اینچنینی بوده كه نقش مهمی در بالا بردن سطح كیفی گفت‌وگوهای شكل گرفته و در نتیجه جذاب‌تر شدن برنامه داشته است، به‌عنوان نمونه هم می‌توان به بازیگرانی همچون روشنك عجمیان و شهروز ابراهیمی اشاره كرد كه عجمیان در برنامه‌هایی مانند جام‌جم در جام و چشم‌انداز، حضوری كاملا موفق و تاثیرگذار داشته است.
از دیگر برنامه‌های موفق و پربیننده جام‌جم در حوزه هنرهای نمایشی می‌توان به اباهمستانب با اجرای موفق محمدرضا مقدسیان اشاره كرد كه مخاطبان خارج از مرزهای ایران را به خوبی در جریان اخبار و وقایع روز این حوزه قرار می‌دهد.
العالم، پرس. تی. وی و مقوله خبر
بحران‌های به‌وجود آمده در منطقه در دو دهه اخیر و تلاش رسانه‌ای كشورهایی همچون انگلیس و آمریكا برای پخش اخبار به شیوه دلخواه خود و سانسور خبری، تلویزیون ایران را به سمت تاسیس شبكه‌های خبری برون‌مرزی كشانده و دو شبكه العالم و پرس.تی.وی را به راه انداخت. العالم كه نخستین شبكه خبری برون‌مرزی ایران به زبان عربی به حساب می‌آید، آبان 1382 تاسیس شده و مخاطبان می‌توانند آخرین اخبار را به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی دریافت كنند. این شبكه علاوه بر دفتر تهران در شهرهای دمشق، بیروت و بغداد نیز دفتر داشته و از نیروهای محلی برای تهیه اخبار و گزارش وقایع رخ داده منطقه بهره می‌گیرد.
العالم پس از به راه افتادن بحران سوریه، فعالیت خبری گسترده و در عین حال موثری را آغاز كرده و نقش مهمی در رسیدن اخبار صحیح و غیرمغرضانه به مخاطبان به ویژه مخاطبان عرب زبان منطقه داشته است، تیم خبری العالم با حضور به موقع در قلب حوادث سوریه، گوی سبقت را از دیگر شبكه‌های خبری جهان ربوده و تبلیغات رسانه‌ای حامیان تكفیری‌ها را به خوبی خنثی كردند، به همین خاطر هم خبرنگاران این شبكه در سوریه بارها و به اشكال مختلف تهدید به قتل شده و حتی خبرنگار این شبكه (مصطفی اللداوی) ربوده شد. مجروح شدن یكی از مدیران عرب زبان العالم در سوریه و تصویربردار این شبكه بر اثر تیراندازی گروه‌های مسلح از دیگر حوادث رخ داده برای افراد این شبكه بوده كه بیش از هر چیز بر رفتار حرفه‌ای این شبكه صحه می‌گذارد.
با شدت گرفتن حوادث منطقه و نیاز به فعالیت رسانه‌ای بیشتر برای پوشش وقایع فوق، شبكه خبری پرس.تی.وی 17 تیرماه 1386 با حضور رئیس‌جمهور وقت ایران افتتاح شد؛ نخستین شبكه خبری انگلیسی‌زبان ایران كه جمعی از حرفه‌ای‌ترین خبرنگاران مسلط به انگلیسی را گردهم جمع كرده و به لحاظ امكانات هم در سطح مطلوبی قرار دارد.
این شبكه علاوه بر كارمندان خود در ایران، در شهرهای دیگر جهان هم خبرنگارهایی دارد كه از جمله می‌توان به واشنگتن، نیویورك و اورشلیم اشاره كرد. در حقیقت هدف این شبكه شكستن انحصار رسانه‌های غربی و رساندن اخبار صحیح و غیرمغرضانه به مخاطبان انگلیسی زبان علاقه‌مند به مسائل حوزه خاورمیانه است كه در این زمینه هم موفق نشان داده است؛ علاوه بر اینها باید به برنامه‌هایی اشاره كرد كه در دفتر لندن و بیروت پرس.تی.وی ساخته شده و كیفیت بسیار خوبی هم دارند. ایوان ریدلی گزارشگر سابق ساندی اكسپرس كه در سال 2001 مسلمان شده، شاخص‌ترین چهره دفتر لندن پرس.تی.وی است كه برنامه هفتگی زنده‌ای در حوزه سیاست را روی آنتن دارد، همچنین باید به مستندهای پخش شده از این شبكه اشاره كرد كه بخش مهمی از آن تولید خود شبكه بوده و بخش دیگر آن از كشورهای مختلف خریداری می‌شود.
آی‌فیلم
این شبكه 18 شهریور 1389 و مصادف با عید سعید فطر و به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی راه افتاده و هدف اصلی از راه‌اندازی این شبکه پخش سریال‌های قدیمی برای علاقه‌مندان این حوزه و دوستداران پروپاقرص سریال‌های داخلی است؛ در عین حال شبكه فوق سریال‌های خود را برای مخاطبان كانال عرب‌زبان خود نیز روی آنتن برده و از این طریق مخاطبان زیادی را جذب خود كرده است، چرا كه مخاطبان این شبكه را عرب‌زبانانی از كشورهای بحرین، عراق، مصر، فلسطین، امارات، مراكش، كویت، الجزایر و... تشكیل می‌دهند، در عین حال این شبكه در مناسبت‌هایی همچون جشنواره فیلم فجر به تولید ویژه‌برنامه‌هایی پرداخته كه در آن سه مجری به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی با مخاطبان خود صحبت كرده و رابطه صمیمانه‌ای با آنها برقرار می‌كنند. از دیگر برنامه‌های تولیدی آی‌فیلم می‌توان به‌خارج از كادر، سینما آی‌فیلم، كافه نقد، مسابقه نما به نما و جلوه‌های سینمایی اشاره كرد كه بیش از هر چیز نشان‌دهنده علاقه برنامه‌ریزان و مدیران این شبكه پربیننده به هنر هفتم است. این شبكه در عین حال نگاه ویژه‌ای هم به مخاطبان فارسی زبان در افغانستان و تاجیكستان داشته و در این زمینه هم موفق نشان داده است. حال كه آی‌فیلم هشتمین سال تولد خود را پشت سر گذاشته و وارد نهمین سال زندگی‌اش شده، به نظر می‌رسد این شبكه در رسیدن به اهداف خود موفق بوده و توانسته علاوه بر مخاطبان داخلی؛ در خارج از مرزهای ایران نیز مخاطبان ثابتی داشته باشد.
