گفتوگو با مراد عنادی درباره كتاب تازهاش «فرمانروایان الموت»
الموت فقط حسن صباح نیست
وقتی صحبت از الموت میشود، حسن صباح به ذهن میآید و قلعهای كه تصرف كرده یا بیشتر از آن، ممكن است چیزهایی درباره هلاكوخان مغول بدانیم اما الموت خیلی بیشتر از اینهاست. فقط فرمانروایانی كه در این دژ تاریخی حكومت كردهاند، به تنهایی میتوانند موضوع یك كتاب باشند؛ همچنان كه چنین شده و دكتر مراد عنادی درباره این فرمانروایان نوشته است. كتاب او با عنوان «فرمانروایان الموت» بهتازگی در قزوین در سرای سعدالسلطنه و در موزه دكتر علیاكبر صالحی رونمایی شده و خیلیها حضور داشتهاند از اهالی فرهنگ گرفته تا مدیران محلی. در همین مراسم بود كه دكتر عنادی به برقراری موازنه بین مخاطب خاص و عام تاكید كرد و حالا در گفتوگو با جامجم نیز بر همین تاكید دارد. همانطور كه مولف فرمانروایان الموت تصریح میكند، بیشتر كتابهای نوشتهشده درباره الموت را اندیشمندان خارجی نوشتهاند و بیشتر آنها ١٧١ سال فرمانروایی اسماعیلیان به رهبری حسن صباح و جانشینانش را مورد توجه قرار دادهاند و به پیش و پس از آن چندان توجهی نشان ندادهاند. كتاب فرمانروایان الموت اما به تحولات قبل از دوره اسماعیلیان و بعد از سقوط الموت به دست هلاكوخان مغول نیز توجه داشته است و دكتر عنادی به دوره فرمانروایی قهرمان میرزا (عینالسلطنه) و امیر اسعد خلعتبری در اواخر دوره قاجار نیز پرداخته كه آن را از بخشهای جذاب كتابش میداند. البته كتاب، علاوه بر تاریخ و گذشته، نیمنگاهی هم به آیندهپژوهی داشته است؛ الموت امروز با چه چشماندازهایی مواجه است و چه جاذبههایی میتواند داشته باشد.
بله اغلب كتاب و مقالاتی كه درباره منطقه الموت نوشته شدهاند، اختصاص دارند به تشریح فراز و فرودهای دوران حسن صباح و جانشینانش كه 171سال طول كشید ولی در رابطه با پیش و پس از آن با خلأ منابع مواجهایم. ضمن اینكه من فصلی مبسوط به حسن صباح و جانشینانش اختصاص دادهام، دوره جستانیان را هم مد نظر قرار دادهام كه پیش از حسن صباح آنجا فرمانروایی میكردند. بیشتر از این باب كه در این زمینه كمتر كار شده است.
به چه منابعی رجوع كردید تا از افسانههای رایج درباره الموت بر حذر باشید؟
درباره تاریخ الموت با دو گونه اثر مواجهایم؛ نخست رمانهایی كه جذابند اما خب به عنوان سندیت تاریخی دچار اشكال هستند و دوم پژوهشهای آكادمیك كه میشود به آنها استناد كرد. درباره حسن صباح به «تاریخ جهانگشای جوینی» و «جامعالتواریخ» هم مراجعه كردم.
درباره جستانیان اما منابع چندانی در دست نیست و لابد كارتان در این بخش مشكل بوده است...
بله درباره جستانیان منابع چندانی نداشتم، جز یكی دو كتاب چون «شهریاران گمنام» و «تاریخ گیلان». در نگارش باقی بخشهای كتاب هم به لحاظ دسترسی به منابع دچار مشكل بودم. به طور مثال درباره 200، 300 سال اخیر هم منبع قابل استناد چندانی نمیشود یافت جز كتاب ده جلدی «خاطرات روزانه قهرمانمیرزا عینالسلطنه» كه برادرزاده ناصرالدینشاه بود و منطقه قزوین و همدان مدتها در تیول او بود. او مدتی را ناخواسته در الموت ساكن بود و از این رو بخشی از كتاب خاطراتش به این منطقه مربوط میشود. بقیه منابع، به صورت پراكنده به تاریخ الموت پرداختهاند نه به صورت كتابی مستقل.
تحصیلات آكادمیك و گرایش مطالعاتی شما مربوط به علوم سیاسی است. حالا كتابتان را بیشتر باید روایتی تاریخ در نظر آورد یا بررسی سیاستهای فرمانروایی در الموت؟
كتاب را با نگاه به مخاطب عام نوشتم و ناظر بر این هم بودم كه مطالب به كار نخبگان و دانشگاهیان هم بیاید. اما در پاسخ به سوالتان باید بگویم ادبیات سیاسی و تاریخ در این كتاب با هم ممزوج شدهاند. همانقدر كه تاریخ را روایت كردهام، راهبردهای سیاسی را هم مورد بحث قرار دادهام.
اگر خودتان بخواهید دلیلی برای پیشنهاد مطالعه كتابتان به دیگران بدهید به چه مواردی اشاره میكنید؟ با این دو ملاحظه كه كتاب به درد چه كسانی میخورد و برای چه كسانی میتواند جذاب باشد؟
در وهله نخست كتاب به طور اعم برای علاقهمندان به تاریخ و به طور اخص برای علاقهمندان به دوره اسماعیلیان میتواند جذاب باشد. ضمن اینكه اهالی الموت و قزوین هم در این كتاب میتوانند به تاریخ خودشان رجوع كنند. از منظر سیاسی نیز كتاب میتواند به كار خیلیها بیاید و به پرسشهایی درباره راهبردهای حسن صباح و دلایل سقوطش با حمله هلاكوخان پاسخ بدهد. كتاب برای علاقهمندان به تاریخ معاصر هم حرفهایی دارد از جمله درباره دوره قاجار و رقابتهای حضرت والا و حضرت اشرف.
از کجا تهیه کنیم؟
كتاب فرمانروایان الموت نوشته دكتر مراد عنادی، در ٢٨٠ صفحه و در شش فصل در قطع رقعی به قیمت ۵۰ هزارتومان در انتشارات پردازش به چاپ رسیده. علاقهمندان میتوانند این كتاب را با مراجعه به فروشگاه نشر پردازش یا سفارش اینترنتی به سامانه این نشر یا از كتاب سرای علامه در قزوین تهیه كنند.