مسیر دوطرفه
موضوعی كه شیخی به‌عنوان یك جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی در اول بحث مطرح كرد این بود كه این فقط، فضای مجازی و شبكه‌های اجتماعی نیستند كه اخلاق جامعه را تغییر می‌دهند. در واقع بخش مهمی از این قضیه این است كه ما آدم‌ها، اخلاقی داریم كه آن را با خودمان به داخل این فضای مجازی و در بین صفحات و شبكه‌های مجازی می‌بریم: «ارتباط بین فضای مجازی و اخلاق جامعه یك ارتباط دو طرفه است. یعنی هم شبكه‌های اجتماعی، اخلاق جامعه را تغذیه می‌كند و هم اخلاق ما است كه در این شبكه‌ها منعكس می‌شود و اخلاق آن فضا را می‌سازد. در واقع شما نمی‌توانید بگویید فقط شبكه اجتماعی به اخلاق ما خط می‌دهد یا برعكس این اتفاق می‌افتد. دیدگاه‌مان در این رابطه باید كاملا تعاملی باشد و آنها را در كنار همدیگر قرار بدهیم. خیلی از مسائل روی اخلاق تاثیرگذار است كه یكی از آنها شبكه‌های اجتماعی است. در واقع فضای مجازی و به تبع آن، شبكه‌های اجتماعی، عامل مهمی در كنار دیگر عوامل مهم جامعه مانند اعتماد عمومی، وضعیت معیشت، میزان سواد جامعه قرار می‌گیرد و می‌تواند روی اخلاق مردم تاثیرگذار باشد. موضوع مهم این است كه بتوانیم تك‌عاملی به این موضوع نگاه نكنیم و اخلاق جامعه را برگرفته از مجموع شرایط بدانیم.»
 كدام خوبی‌ها؟ كدام بدی‌ها؟
اصلا ما از كدام تاثیرات حرف می‌زنیم؟:« از تاثیرات شبكه‌های اجتماعی در اخلاق جامعه اگر بخواهیم بگوییم، بارزترینش این است كه مردم می‌توانند راحت‌تر حرف دل‌شان را بزنند و بی‌پروا و صریح‌تر حرف می‌زنند. در واقع فضای مجازی این فرصت را به مردم داده است كه اگر دلخورند و اگر مطالبه‌ای از دوست، اقوام و حتی مسؤولان كشور دارند، راحت بگویند و به زبان بیاورند و این باعث شده  روابط اجتماعی راحت‌تر و روان‌تر  شود، اما این یك طرف ماجراست. طرف دیگر این است كه متاسفانه شبكه‌های اجتماعی این فرصت را ایجاد كرده‌اند بددهانی رواج بیشتری مخصوصا در نوجوان‌ها و جوان‌ها پیدا كند و در قالب بد اخلاقی‌ها در جامعه ما بروز پیدا كند؛ این‌كه ارزش‌ها، ضدارزش و ضدهنجارها، هنجار  شده‌اند. بدی ماجرا این است كه قبح و زشتی بعضی مسائل به خصوص در حوزه مسائل جنسی، پوشش‌ها، جوك‌های نامناسب و ...
به شدت كاهش پیدا كرده و متاسفانه به جامعه كشیده شده است. البته بهتر است یكطرفه به ماجرا نگاه نكنیم؛ فضای مجازی همان‌قدر كه روی منفی داشته، روی خوش هم داشته است و باعث شده خوش و بش و تعاملات خوب اجتماعی بین مردم زیاد شود. اما پرونده‌های پلیس فتا این را نشان می‌دهد كه گاهی اوقات، وجه منفی این فضا پررنگ‌تر از روی مثبت آن شده است؛ وجهی كه شامل حسرت‌زایی و منعكس‌كردن ایده‌آل‌های جوامع غربی است؛ موضوعی كه آن را با نداشته‌های خودمان مقایسه می‌كنیم، در صورتی كه نه چیزی كه می‌بینیم به آن ایده‌آلی است و نه داشته‌های خودمان به آن بدی است كه فكرش را می‌كنیم.»
 آمار چه می‌گوید؟
غفور شیخی سری به تحقیقات و آمار درباره این تاثیرگذاری متقابل فضای مجازی و اخلاق زد: «مسن‌ترهای جامعه فكر می‌كنند شبكه اجتماعی اخلاق جامعه را بد و ارزش‌ها را به ضد ارزش تبدیل كرده است. میانسال‌ها آن را مخاطره‌آمیز قلمداد می‌كنند. آنها از این‌كه شبكه‌های اجتماعی در خانه‌شان تاثیرگذار است، احساس ناخوشایندی دارند. اما این دو قشر دقیقا روبه‌روی افراد در ده‌های 80 و 90 هستند. جوانان این نسل، فضای مجازی را جذاب می‌دانند و ارزش و غیر ارزش، آنقدر برایشان تعریف مشخصی ندارد. طبق آماری كه من دارم، آثار مخرب شبكه‌های اجتماعی روی خانم‌ها بیشتر از مردان بوده است. آنقدر كه باعث می‌شود سنت‌ها و آداب و رسوم اقوام رو به فراموشی برود و الگوهای ترویج‌شده در این شبكه‌ها جای آنها را بگیرد؛ موضوعی كه كاملا مشخص است به ضرر اخلاق سنتی جامعه است. آمار می‌گوید طبقات اجتماعی بالا، به شبكه اجتماعی به چشم تفریح نگاه می‌كنند، اما طبقات پایین روی اخلاقشان تاثیرگذار یا حتی تاثیر منفی می‌گذارد. این تاثیرگذاری بر اخلاق در شهرهای كوچك نكات منفی بیشتری دارد اما تاثیرش در كلانشهرها به اندازه‌ای كه نگران‌كننده باشد، نبوده است. ضمن این‌كه آن بخشی از فضای مجازی كه از سمت خارج از كشور تغذیه می‌شود آثار مخرب بیشتری نسبت به شبكه‌های داخلی در این سال‌ها داشته‌ است.»
 خوبی‌اش را ببین
اگر بدبین نباشیم، می‌توانیم به شكلی دیگر به این ماجرا نگاه كنیم. این‌كه شاید شبكه‌های اجتماعی در اخلاق عمومی وضعیت چندان خوبی را ایجاد نكرده باشد، اما به لحاظ حرفه‌ای و در اخلاق حرفه‌ای اوضاع بهتر شده است. اخلاق حرفه‌ای آن چیزی است كه به مشاغل اجتماعی ارتباط پیدا می‌كند. خب چیزی كه همه‌مان آن را می‌دانیم و می‌بینیم این است كه شبكه‌های اجتماعی، اطلاعات عمومی و فنی و تخصصی خوبی را به اشتراك گذاشته است و به صورت كاملا حرفه‌ای و آگاهانه عمل می‌كنند. علاوه بر آن، فضای مجازی و شبكه‌های اجتماعی موضوعی است كه دولتمردان می‌توانند از آن به عنوان یك برگ‌برنده برای بهبود شرایط استفاده كنند. برنامه‌ریزان و سیاستگذاران، می‌توانند با الهام از خواسته‌های منعكس‌شده در شبكه‌های اجتماعی و فضای وب، آنها را بررسی و در نهایت بخشی را در جامعه اجرا كنند. می‌توانند بدانند مردم، خواسته‌هایشان، اخلاقشان و ... به كدام سمت می‌رود. اتفاقا آنها با این ابزار می‌توانند خیلی زود خطر را احساس كنند و مانع از ترویج بی‌اخلاقی در جامعه شوند.
 اخلاقی برای همه
فرشاد عریضی، كارشناس فضای مجازی است و اتفاقا درباره موضوع پایان‌نامه‌اش كه اخلاق در فضای مجازی است، برایمان گفت: «معمولا در قدیم، وقتی می‌خواستند از اخلاق در فضای مجازی صحبت كنند، روی صحبت همه با تولیدكننده‌های خبر و اهالی رسانه مانند خبرگزاری‌ها و وب‌سایت‌های خبری بود. در واقع در این‌باره پژوهش‌های فراوانی انجام شد كه مثلا یك مجموعه باید چه نكات اخلاقی خاصی را رعایت كند و مثلا یك خبرنگار باید در چه حوزه‌هایی ورود كند، اما زمانی كه به شبكه‌های اجتماعی رسیدیم اوضاع كاملا متفاوت شد. در واقع با ورود شبكه‌های اجتماعی، چیزی به اسم تولیدكننده منحصر به فرد از بین رفت و هر فردی خودش به تنهایی رسانه و خبرنگار شد؛ برای همین هم مفهوم اخلاق در فضای مجازی عوض شد. در حال حاضر هر كاربری باید اخلاقی را رعایت كند. این كاملا طبیعی است كه وقتی رسانه‌ها تغییر كردند، تعریف ما هم از اخلاق متفاوت شد. قبلا كتاب بود، بعد نشریه و روزنامه، تلویزیون، بولوتوث تلفن‌های همراه، پیامك و حالا هم شبكه‌های اجتماعی كه اجازه تولید محتوای آزادانه را به ما می‌دهند. اما داستان چیست؟ این‌كه در یك برهه زمانی ما یك لطیفه خارج از عرف و شاید كمی غیراخلاقی را برای همكارمان تعریف نمی‌كردیم، اما ممكن بود این لطیفه را در روز بعد، برایش با پیامك بفرستیم؛ یعنی اینجا و با ورود به دنیای پیامك، مرز اخلاق جابه‌جا شد. در واقع این اتفاق زمانی افتاد كه از دنیای حقیقی به دنیای پیامك آمدیم. طبیعتا گذرمان از دنیای پیامك به شبكه‌های اجتماعی هم با تغییرات اخلاقی خاصی روبه‌رو بوده است كه كمی در ارزش‌هایمان تغییر ایجاد كرده است.»