برگزاركنندگان چه می‌گویند؟
وقتی همه‌گیری ویروس جدید، به مرزهای كشورمان رسید و بیخ گوش پایتخت، محل برگزاری نمایشگاه كتاب تهران، اولین جان‌ها را گرفت، خبرهایی رسید از باطل شدن روادید ناشران چینی برای شركت در نمایشگاه. البته دو نویسنده هم قرار بود از چین بیایند كه عذر آنها هم خواسته شد. حالا ولی كرونا با چنان سرعتی در ایران و در جهان پیش می‌راند كه تردیدی نیست نمی‌توان از 26 فروردین تا پنجم اردیبهشت آن را برگزار كرد.
 قادر آشنا، قائم‌مقام نمایشگاه كتاب تهران درباره زمان برگزاری نمایشگاه گفته: هنوز به قطعیتی نرسیده‌ایم. چند جلسه در این زمینه برگزار شده و فكر می‌كنم به زودی به نتیجه برسیم، اما هنوز به نتیجه نرسیده‌ایم. ما پیشنهادهای مختلفی برای برگزاری نمایشگاه داریم از خرداد و شهریور تا مهر و آبان كه همه باید بررسی شود.  آشنا، ملاحظات مختلفی را درباره برگزاری نمایشگاه طرح می‌كند و توضیح می‌دهد: لازم است همه جوانب سنجیده شود، از امتحانات دانش‌آموزان و دانشجویان گرفته تا وضعیت جو. از یك طرف ناشران برای اوایل سال نو تدارك دیده و برنامه‌ریزی كرده‌اند و از سوی دیگر مصالح صنف را نیز باید در نظر داشت. این را هم باید لحاظ كنیم كه تاریخ بین‌المللی نمایشگاه كتاب تهران ثبت شده و نیز باید فاصله برگزاری نمایشگاه تا نمایشگاه بعدی منطقی باشد.
قائم‌مقام نمایشگاه كتاب تهران در نهایت وعده داد كه در همین هفته سخنگوی شورای سیاستگذاری نمایشگاه كتاب، زمان برگزاری قطعی این رویداد را اعلام خواهد كرد.


گمانه‌زنی‌ها چیست؟
اردیبهشت و خرداد را باید فراموش كرد؛ بعید است تا آن زمان از شر كرونا خلاص شده باشیم و اگر هم كرونا را شكست داده باشیم، مقدمات برگزاری نمایشگاه به این سرعت آماده نخواهد شد. بعد از آن در تیرماه هنوز دانشجویان درگیر امتحانات هستند.
مرداد و شهریور برای بسیاری از ناشران ایرانی فرصتی است كه خودشان را برای شركت در بزرگ‌ترین نمایشگاه كتاب جهان در فرانكفورت آماده كنند كه مهرماه برگزار می‌شود. بنابراین باید به پاییز فكر كرد و مثلا آبان كه هنوز هوا خیلی سرد نیست و مدارس و دانشگاه‌ها هم تازه باز شده‌اند، اما این نكته را هم نمی‌توان ندیده گرفت كه بسیاری از ناشران برای برگزاری نمایشگاه در ماه‌های ابتدایی سال جدید، برنامه‌ریزی كرده بودند و بعید نیست حساب و كتاب در صنعت آسیب‌دیده نشر با برگزاری دیرهنگام نمایشگاه لطمه مضاعف ببیند.




ناشران چه می‌گویند؟

بیشتر از 2000 ناشر برای شركت در نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران ثبت‌نام كرده‌اند اما حالا بحث‌ بر سر برگزاری زمان نمایشگاه است. اظهارات ناشران عمومی در فضای مجازی و گپ‌و‌گفت‌هایشان با نشریات و خبرگزاری‌ها حكایت از آن دارد كه این دسته از ناشران تمایل دارند نمایشگاه در آبان‌ماه و همزمان با هفته كتاب برگزار شود و البته خب كسانی هم مخالف این ماجرا هستند.


موافق برگزاری در آبان‌ماه

 نادر قدیانی، مدیر انتشارات قدیانی به روزنامه جام‌جم می‌گوید: نمایشگاه اولین بار هم در آبان‌ماه برگزار شد. سی و چند سال پیش وقتی هنوز نمایشگاه بین‌المللی نشده بود و برای اولین بار برگزار می‌شد، فصل پاییز و آبان برایش در نظر گرفته شد، دومین دوره‌اش برگزار نشد و سال سوم زمان برگزاری آن به اردیبهشت تغییر كرد و در همین ماه باقی ماند. از آنجا كه ماه مبارك رمضان همزمان شده با فصل بهار و البته با توجه به شرایط خاص امسال كه ویروس جدید كرونا همه‌گیر شده، بهترین راهكار این است برای چند سال نمایشگاه كتاب تهران همزمان با هفته كتاب، اواخر آبان‌ماه برگزار شود.  این تغییر زمان برگزاری نمایشگاه چند فایده دارد: اول این‌كه امسال از دوره شیوع كرونا فاصله می‌گیریم و نمایشگاه در شرایط عادی برگزار خواهد شد. دوم این‌كه بیش از یك دهه است هفته كتاب رونق خاصی نداشته و فعالیت و برنامه ویژه‌ای در این هفته انجام نشده و برگزاری نمایشگاه در هفته كتاب می‌تواند كمكی باشد برای توجه بیشتر به این هفته. سوم این‌كه طی حدود چهار تا پنج سال و با عبور ماه مبارك رمضان از فصل بهار، نمایشگاه كتاب تهران می‌تواند دوباره در اردیبهشت‌ماه برگزار شود.

 سید‌عباس حسینی‌نیك، مدیر انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی و مدیر مؤسسه انتشارات مجد نیز در یادداشتی كه برای خبرگزاری مهر نوشته، گزاره‌های متعددی را بررسی كرده و توضیخ داده: اول این‌كه زمان برگزاری نمایشگاه نباید با زمان اوج فروش كتابفروشی‌ها مقارن باشد مانند ماه مهر، چراكه استثنا به‌جای اصل خواهد نشست. دوم این‌كه برگزاری نمایشگاه در زمان‌هایی نباشد كه از لحاظ آب‌وهوایی نیاز مبرم به امكانات گرمایشی، سرمایشی و مقابله با برف، بارندگی و آبگرفتگی داشته باشد.
سوم این‌كه ایامی از سال كه مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل هستند و به همین دلیل بازار كتاب كساد است، مناسب برگزاری پررونق نمایشگاه نیست. چهارم این‌كه برگزاری نمایشگاه در ایام امتحانات دانش‌آموزان و دانشجویان و حتی كنكور موجب افت مراجعات و فروش
خواهد بود.
پنجم این‌كه ایامی كه دارای مناسبت‌های ویژه مانند ۲۲ بهمن، تاسوعا، عاشورا، عید نوروز و ماه مبارك رمضان هستند، مناسب برگزاری نمایشگاه نخواهند بود.
ششم این‌كه اگرچه تغییر زمان نمایشگاه‌های بین‌المللی به دلیل حضور ناشران خارجی مرسوم نیست ولیكن نمایشگاه كتاب تهران به دلیل عدم حضور مستقیم ناشران خارجی، دارای این معذوریت نیست. البته تغییر مكرر نیز شایسته نبوده و باید یك‌بار تغییر با دقت و سنجیده صورت گیرد. هفتم این‌كه نمایشگاه باید زمان‌هایی برگزار گردد كه كتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها، مراكز پژوهشی و تخصصی و سازمان‌های دولتی دارای بودجه باشند. اوایل یا اواخر سال، مناسب این امر نیست.
هشتم این‌كه عموم مردم به‌خصوص كارمندان و حقوق‌بگیران در اوایل و اواخر ماه با كمبود بودجه مواجه می‌شوند. در اوایل ماه ممكن است هنوز حقوق نگرفته باشند و در اواخر ماه از آن حقوق، چیزی باقی نمانده باشد.
این ناشر با توجه به جمیع این گزاره‌ها ماه‌های اردیبهشت، تیر، شهریور و آبان را برای برگزاری نمایشگاه مناسب می‌داند اما معتقد است، اردیبهشت سوای از مقارن بودن با ماه مبارك رمضان در این چند سال، عیب دیگری دارد؛ این‌كه بسیاری از اعتبارات سازمان‌های دولتی‌ها تخصیص نیافته و علاوه بر آن برگزاركنندگان هم با مشكل بودجه مواجه هستند. از طرف دیگر، نزدیك بودن زمان نمایشگاه با تعطیلات طولانی عید نوروز، موجب مشكلاتی در تولید كتاب شده است.
تیر ماه از جهات مختلف شامل بیشترین گزاره‌های فوق است، اگرچه احتمال دارد گرمی هوا تا حدودی زیاد بوده یا تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها از نقاط ضعف آن باشد. ماه شهریور از جهاتی شبیه ماه تیر است با این اشكال كه نزدیك به ایام رونق بازار كتابفروشان است و در آبان اگر چه هوا گرم نیست ولی ممكن است میزان بارش باران در این ماه بیشتر از ماه‌های قبلی باشد. از جهت بازار كتاب نیز تا حدودی از زمان اوج فروش كتابفروشان به خصوص در اواخر ماه فاصله دارد. این ماه بیشترین مزیت‌های مذكور در گزاره‌ها را دارد و می‌تواند ماه جایگزین اردیبهشت باشد به‌خصوص كه در اواخر این ماه، هفته كتاب را نیز داریم و این تكمیل كننده مزیت‌هاست.
نتیجه آن كه ماه آبان و هفته كتاب می‌تواند بهترین زمان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران باشد اما از جهت تعداد روزهای برگزاری نمایشگاه، به نظر می‌رسد می‌توان در تعداد روزهای برگزاری نمایشگاه نیز تجدیدنظر كرده و به هفت روز تقلیل داد. این تعداد روز برگزاری نمایشگاه كتاب نزدیك‌تر به عرف بین‌المللی است و می‌تواند علاوه بر افزایش مراجعات مخاطبان در روزهای محدودتر و كاستن خستگی مدیران و غرفه داران، موجب كاهش هزینه‌ها نیز باشد.





              مخالف برگزاری در آبان‌ماه

 دكتر كمیل نصری، مدیر انتشارات خیلی سبز درباره دلیل مخالفتش با برگزاری نمایشگاه كتاب تهران در آبان‌ماه به جام‌جم می‌گوید: نمایشگاه كتاب بیشتر از آن كه یك نمایشگاه باشد یك جشن است كه ابعاد مختلف دارد؛ سرگرمی، تفریح، گشت و گذار و البته خرید كتاب. بنابراین به نظرم حتما باید در یكی از ماه‌های گرم سال برگزار شود.
از نظر من اواخر خرداد و اوایل تیر ماه زمان مناسبی برای برگزاری نمایشگاه كتاب است، اگر چه شاید امتحانات دانش‌آموزان كمی باعث كاهش استقبال شود اما در هر صورت این كه نمایشگاه كتاب تهران در آبان‌ماه برگزار شود اصلا فكر خوبی نیست. شرایط جوی، احتمال بارندگی و مسائل دیگر سبب می‌شود با كاهش حداقل 30 درصدی روبه‌رو باشیم.
البته به اعتقاد دكتر نصری، می‌شود كه امسال به طور استثنا در هر ماه دیگری از سال برگزار شود ولی این نكته را اضافه می‌كند: برخی ناشران سعی دارند نمایشگاه را به آبان ماه منتقل كنند در حالی كه اصلا فصل مناسبی نیست و بهتر است سر جای خودش باقی بماند. به هر حال حتی امسال هم می‌توان نمایشگاه را اواخر خرداد یا اوایل تیر برگزار كرد چون به عنوان یك پزشك پیش‌بینی می‌كنم كه تا آن زمان از پس شیوع كرونا برآمده باشیم.
نكته قابل توجه درباره تفاوت نظر دكتر نصری با بسیاری از ناشران موافق با برگزاری نمایشگاه در آبان ماه این است كه او مدیریت موسسه انتشار كتاب‌های كمك‌درسی را به عهده دارد اما خودش این تفاوت دیدگاه را به ناشر كمك آموزشی بودن مرتبط نمی‌داند و می‌گوید: برای یك ناشر آموزشی، آبان ماه فقط 10 درصد احتمال فروش وجود دارد چون در فصل تابستان و آغاز سال تحصیلی بچه‌ها كتاب‌های آموزشی و كمك آموزشی را خریداری كرده‌اند.
30 درصد كتاب‌های كمك آموزشی در شهریور، 40 درصد در مهر و در نهایت 10 درصد در آبان فروخته می‌شود و 20 درصد باقیمانده كه شامل برخی جزوات كم حجم شب امتحان است، در طول سال و به تدریج فروش می‌رود. دكتر نصری این ارقام را ارائه و تاكید می‌كند: نشر پرتقال و نشر خوب هم از زیرمجموعه‌های ماست و من اگر قرار باشد به عنوان یك ناشر آموزشی نظر بدهم حتما با آبان ماه موافق هستم و اردیبهشت و خرداد ما كمترین میزان فروش كتاب‌های كمك آموزشی را داریم اما من نظرم را به عنوان یك ناشر عمومی مطرح كرده‌ام!



برگزار شود یا نشود؟
درباره نمایشگاه كتاب تهران یك گزینه دیگر هم باقی می‌ماند؛ این كه نمایشگاه امسال، اصلا برگزار نشود. بسیاری از برنامه‌های فرهنگی در سراسر جهان لغو شد‌ه‌اند و مسأله شیوع ویروس كرونا فقط مربوط به ایران نیست. بنابراین شاید بتوان سی و سومین دوره نمایشگاه كتاب را سال 1400 برگزار كرد اما تقریبا بیشتر ناشران معتقدند برگزار نشدن نمایشگاه كتاب به صنعت نشر ضربه می‌زند و این فرصت برای بسیاری از آنها امكان بزرگی برای فروش و عرضه كتاب است كه شاید در طول سال حاصل نشود.