ویروس «فردگرایی»
یادداشت: دكتر جمشید قزوینیان مدرس دانشگاه خبر
كرونا نخستین ویروس تهدیدكننده جامعه نیست و بیتردید آخرین آنها نیز نخواهد بود. تبزدگی جامعه برای مصون ماندن از خطر ابتلا به كرونا، تبدیل شده است به هجوم بیدرنگ مردم به داروخانهها پس از انتشار خبر شیوع بیماری كرونا. رویدادی كه رویكردی دوسویه دارد: از یك سو، درخواست رو به فزونی جامعه برای تهیه اقلام مصرفی بهداشتی، مانند ماسك و دستكش و مواد ضدعفونیكننده، حتی چندین برابر نیاز یكساله؛ از سوی دیگر، سوء استفاده برخی شركتهای تولیدكننده این اقلام با احتكار محصولات خود.
به این ترتیب، یك پرسش باقی میماند: ویروس كه همان ویروس است! پس این رفتار مردم برای چیست؟ چرا با شنیدن شایعه قرنطینه تهران به فروشگاهها هجوم آوردیم و چند برابر مصرف مورد نیازمان كالاهای بهداشتی و ضدعفونیكننده خریدیم، تا میزان موجودی فروشگاهها كاهش یابد و سودجویان بتوانند قیمتها را چند برابر كنند؟
مشكل امروز جامعه ما این است كه برخی، منفعت لحظهای خودشان را به منفعت درازمدت جامعه ترجیح میدهند، مشكل جامعه ما این است كه در تكاپو هستیم خودمان به ویروس كرونا مبتلا نشویم، خودمان را به وسایل پیشگیری تجهیز كنیم،اما به این نمیاندیشیم كه شیوع گسترده این ویروس چه پیامدهای هولانگیزی برای جامعهای كه در آن زندگی میكنیم به همراه دارد؛ حتی اگر تمام امكانات هم در دسترس باشد.
جامعه امروز ما درگیر بحران سرمایه اجتماعی است و موضوعاتی چون كرونا فقط به هویدا شدن این بحرانهای اجتماعی و برداشته شدن نقابها و آشكارگی چهره واقعی در مواقع بحران میانجامد. مردم، هراس دارند با كمبود روبهرو شوند و برای حمایت اجتماعی در مواقع اضطراری امیدی ندارند .مردم امید ندارند با كسانی كه احتكار، اختلاس یا بیاخلاقی میكنند با قاطعیت برخورد شود. متأسفانه سرمایه اجتماعی كه آن را «راه درمان همه مشكلات» جامعه مدرن دانستهاند، در كشور ما وضعیت خوبی ندارد.ویروس كرونا را میتوان با رعایت مصداقهای سرمایه اجتماعی از جمله ایجاد حس همدلی، گسترش اعتماد عمومی، ازخودگذشتگی و وفاق ملی، حمایت اجتماعی و مشاركت اجتماعی برطرف كرد.
پیشبینیها و پژوهشهای علمی نشان میدهد ویروس كرونا تا چند ماه دیگر و با تغییر فصل، مهار میشود؛ اما در آیندهای نهچندان دور با بحرانهای دیگری روبهرو خواهیم شد. اگر به بازتولید سرمایه اجتماعی توجه نشود، تنها راه گذار از بحرانها مسدود خواهد شد. آنگاه باید در انتظار فاجعههای بزرگ اجتماعی باشیم. كرونا مسأله نیست، مسأله مشکل سرمایه اجتماعی است.