علائم و علل سردرد رعدآسا
دكتر علیرضا طبیب خویی متخصص مغز و اعصاب
شاید برای شما هم پیش آمده باشد كه خصوصا در فصل بهار در حالی كه در منزل در حال استراحت هستید، ناگهان با صدای رعد و برق در آسمان از جا پریده باشید. این تقریبا مشابه اتفاقی است كه در مورد نوعی خاص از سردرد رخ میدهد؛ درد شدید ناگهانی كه بیمار را غافلگیر و به حال بدی میبرد كه به آن «سردرد رعدآسا» میگویند.
معمولا بیمار سابقه چنین سردردی را ندارد و بهطور ناگهانی دردی را در سر خود احساس میكند كه طی چند ثانیه تا حداكثر یك دقیقه به اوج میرسد. میتواند در هر نقطه از سر احساس شود ولی بیشتر در ناحیه پیشانی و پشت سر حس شده و درد گاهی به پشت گردن هم انتشار مییابد. این درد ممكن است با تهوع، استفراغ، درد چشم و حساسیت به نور هم همراه باشد. معمولا به داروهای مسكن ساده پاسخ نمیدهد و اگر علت مهمی در زمینه این سردرد وجود داشته باشد (كه در ادامه به آن اشاره خواهد شد) حتی این احتمال وجود دارد كه بیمار دچار تشنج و كاهش سطح هوشیاری شود.
علل زیادی میتواند باعث این نوع سردرد شود كه تقریبا دوسوم آنها نگرانكننده نیست و ممكن است به دنبال استرس یا فشار عصبی زیاد رخ دهد. حتی شاید بیمار تجربه رخ دادن این سردرد را در گذشته هم داشته باشد. اما یكسوم موارد شامل علل بسیار مهمی میشود؛ عللی كه اكثرا در ارتباط با نوعی خونریزی مغزی هستند. شایعترین علل مهم سردرد رعدآسا پارهشدن آنوریسم، خونریزی از كلافههای شریانی وریدی، سكته مغزی، فشار خون بسیار بالا، خونریزی داخل یك تومور مغزی تشخیص داده نشده، هیدروسفالی حاد و عفونت مغزی (مننژیت) هستند. طبیعی است كه در زمان بروز سردرد نمیتوان افتراقی بین مهم و غیر مهم بودن آن داد. ولی صبر تا بروز علائم جدیتری مانند تشنج یا كاهش سطح هوشیاری اشتباه بوده و تاخیر در درمان ممكن است جبرانناپذیر باشد. به این ترتیب گرچه بیشتر موارد سردردهای رعدآسا به دلایل مهمی مانند خونریزیهای مغزی اتفاق نمیافتند ولی همواره باید به خاطر داشت كه به محض بروز این نوع سردرد لازم است از اطرافیان برای مراجعه به مراكز درمانی كمك خواست. در مراجعه به مراكز درمانی، پس از معاینه و بررسی اولیه معمولا انجام یك سیتیاسكن اقدامی ضروری برای رد علل مهم سردرد است و در موارد خاصی ممكن است امآرآی یا اقدامات دیگر برای تشخیص علت لازم باشد.
معمولا بیمار سابقه چنین سردردی را ندارد و بهطور ناگهانی دردی را در سر خود احساس میكند كه طی چند ثانیه تا حداكثر یك دقیقه به اوج میرسد. میتواند در هر نقطه از سر احساس شود ولی بیشتر در ناحیه پیشانی و پشت سر حس شده و درد گاهی به پشت گردن هم انتشار مییابد. این درد ممكن است با تهوع، استفراغ، درد چشم و حساسیت به نور هم همراه باشد. معمولا به داروهای مسكن ساده پاسخ نمیدهد و اگر علت مهمی در زمینه این سردرد وجود داشته باشد (كه در ادامه به آن اشاره خواهد شد) حتی این احتمال وجود دارد كه بیمار دچار تشنج و كاهش سطح هوشیاری شود.
علل زیادی میتواند باعث این نوع سردرد شود كه تقریبا دوسوم آنها نگرانكننده نیست و ممكن است به دنبال استرس یا فشار عصبی زیاد رخ دهد. حتی شاید بیمار تجربه رخ دادن این سردرد را در گذشته هم داشته باشد. اما یكسوم موارد شامل علل بسیار مهمی میشود؛ عللی كه اكثرا در ارتباط با نوعی خونریزی مغزی هستند. شایعترین علل مهم سردرد رعدآسا پارهشدن آنوریسم، خونریزی از كلافههای شریانی وریدی، سكته مغزی، فشار خون بسیار بالا، خونریزی داخل یك تومور مغزی تشخیص داده نشده، هیدروسفالی حاد و عفونت مغزی (مننژیت) هستند. طبیعی است كه در زمان بروز سردرد نمیتوان افتراقی بین مهم و غیر مهم بودن آن داد. ولی صبر تا بروز علائم جدیتری مانند تشنج یا كاهش سطح هوشیاری اشتباه بوده و تاخیر در درمان ممكن است جبرانناپذیر باشد. به این ترتیب گرچه بیشتر موارد سردردهای رعدآسا به دلایل مهمی مانند خونریزیهای مغزی اتفاق نمیافتند ولی همواره باید به خاطر داشت كه به محض بروز این نوع سردرد لازم است از اطرافیان برای مراجعه به مراكز درمانی كمك خواست. در مراجعه به مراكز درمانی، پس از معاینه و بررسی اولیه معمولا انجام یك سیتیاسكن اقدامی ضروری برای رد علل مهم سردرد است و در موارد خاصی ممكن است امآرآی یا اقدامات دیگر برای تشخیص علت لازم باشد.