آخرین ساعات پنجشنبه شب بود که خبرهایی مبنی بر مزاحمت دو فروند جنگنده برای هواپیمای مسافربری ماهان بر فراز آسمان سوریه منتشر شد. بر اساس گزارش‌ها، خلبان هواپیمای ماهان که در حال طی مسیر از ایران به سمت لبنان بود پس از مواجهه با دو جنگنده که به فاصله بسیار نزدیک این هواپیما در حال حرکت بودند برای جلوگیری از برخورد و بروز فاجعه، به طور ناگهانی ارتفاع هواپیما را کم می‌کند. براساس روایت‌هایی که از بعضی سرنشینان این هواپیما منتشر شده با توجه به این‌که پرواز در اواسط مسیر خود بوده، بسیاری از مسافران کمربند ایمنی را نبسته بودند و کاهش ناگهانی ارتفاع باعث برخورد این مسافران با سقف هواپیما و آسیب‌دیدگی مسافران می‌شود.در اولین دقایق انتشار این خبر، هنوز مشخص نبود این جنگنده‌ها متعلق به آمریکا هستند یا اسرائیل، مثلا شبکه المیادین به نقل از یک منبع خبری گزارش داد جنگنده‌های اسرائیلی، به‌عمد اقدام به پرواز در نزدیکی هواپیمای مسافربری ایران کرده‌اند تا پدافند هوایی سوریه دچار خطا شود و هواپیما را ساقط کند.
هشدار به آمریکا
یکی از اولین موضع‌گیری‌های رسمی در این زمینه مربوط به سخنگوی وزارت خارجه کشورمان بود که گفت: جزئیات این حادثه در دست بررسی است و پس از تکمیل اطلاعات اقدامات لازم سیاسی و حقوقی به عمل خواهد آمد.سید عباس موسوی افزود: چنانچه هر حادثه‌ای در مسیر برگشت برای این هواپیما اتفاق بیفتد، جمهوری اسلامی ایران، آمریکا را مسؤول آن خواهد شناخت. این پیام همچنین به سفیر سوئیس در تهران نیز داده شده است.
به دنبال این اتفاق، مجید تخت‌روانچی، نماینده کشورمان در سازمان ملل هم در یک تماس تلفنی اضطراری با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد تأکید کرد چنانچه هر حادثه‌ای در مسیر برگشت برای این هواپیما اتفاق افتد جمهوری اسلامی ایران آمریکا را مسؤول آن خواهد شناخت.البته هواپیمای ماهان پس از سوختگیری در فرودگاه بیروت به سمت جمهوری اسلامی ایران پرواز کرد و بدون هیچ‌گونه مشکلی در ساعت ۲و 45 دقیقه بامداد دیروز در فرودگاه امام خمینی به زمین نشست.
ساعاتی بعد آمریكا مسؤولیت این اقدام را پذیرفت و بیل اوربان، سخنگوی سازمان تروریستی سنتكام (نیروهای آمریكا در غرب آسیا) گفت: جنگنده اف-۱۵ در ماموریت هوایی روتین خود در مجاورت پایگاه التنف در سوریه به بازرسی بصری هواپیمای مسافربری ماهان ایران اقدام كرده است.وی با ادعای این‌كه فاصله جنگنده آمریكایی با هواپیمای ایرانی، ایمن و حدود ۱۰۰۰ متر بوده، افزود: بازرسی بصری با هدف اطمینان یافتن از امنیت پرسنل نیرو‌های ائتلاف در پایگاه التنف صورت گرفت و زمانی كه خلبان اف ۱۵، هواپیما را به عنوان هواپیمای مسافربری ماهان‌ایر شناسایی كرد، اف ‌۱۵ به صورت امن اقدام به فاصله گرفتن از هواپیما كرد.
سخنگوی سازمان تروریستی سنتكام مدعی شد: بازرسی بصری هواپیمای مسافربری ایرانی، حرفه‌ای بوده و براساس معیار‌های بین‌المللی صورت گرفته است.
بی‌قانونی روی بی‌قانونی
پس از تخلف جنگنده‌های آمریكایی از قوانین بین‌المللی، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه كشورمان در مطلبی در توییتر نوشت: آمریكا به صورت غیرقانونی سرزمین یك كشور دیگر را اشغال می‌كند و سپس به پرواز مسافربری برنامه‌ریزی شده، تعرض می‌كند - جان مسافران غیرنظامی بی‌گناه آن را به خطر می‌اندازد - به بهانه این‌كه از نیروهای اشغالگر خود حفاظت كند.
وی افزود: این گستاخی برای انباشتن بی‌قانونی روی بی‌قانونی است. قانون‌شكنان باید قبل از این‌كه فاجعه درست شود، متوقف شوند.
سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه هم نسبت به هرگونه ماجراجویی جدید در منطقه از سوی آمریکا یا رژیم صهیونیستی هشدار داد و گفت: جمهوری اسلامی ایران هیچ حرکت خصمانه علیه ملت ایران را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت و در زمان خود به هر حرکت نابخردانه‌ای واکنش قاطع و مناسب نشان خواهد داد.
لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس‌جمهور هم گفت:‌ رفتار هواپیماهای جنگنده در قبال پرواز 1152 هواپیمایی ماهان و ایجاد مزاحمت برای یك هواپیمای مسافربری آن هم در خاك كشور ثالث، نقض آشكار امنیت هوانوردی، تخلف از اصل آزادی پرواز هواپیماهای غیرنظامی و به علاوه در مغایرت با مواد 3 مكرر و 44 پیمان هواپیمایی كشوری بین‌المللی (كنوانسیون شیكاگو) و ضمیمه‌های مربوطه و كنوانسیون مونترال 1971 ونیز زیر پا گذاشتن اصول مسلم حقوق بین‌الملل است.
وی افزود:‌ توضیحاتی كه تاكنون ارائه شده غیرموجه و فاقد وجه اقناعی است لذا اقدامات صورت گرفته توسط این جنگنده‌ها موجب مسؤولیت بین‌المللی دولت متبوع آنها بوده و قابلیت تعقیب حقوقی را از جمله در شورای ایكائو و دادگاه دادگستری بین‌المللی به دنبال خواهد داشت.
محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی هم با اشاره به اقدام دو جنگنده آمریكایی در نزدیك‌شدن به هواپیمای مسافربری ماهان اظهار كرد: سازمان هواپیمایی كشوری مراتب اعتراض جمهوری اسلامی ایران به این اقدام را به سازمان هواپیمایی بین‌المللی (ایكائو) اعلام كرده و پیگیری حقوقی این اتفاق را انجام خواهد داد.وی تصریح كرد: این یك حركت تروریستی است كه توسط دولت آمریكا انجام شده و حتما باید كشورها و جامعه بین‌‌المللی این حركت مسموم را محكوم كنند.وزیر راه افزود: هنوز دقیقا مشخص نیست این اتفاق در فضای سوریه رخ داده یا لبنان، اما دولت‌های لبنان و سوریه باید اعتراض خود را بابت این رفتار غیر انسانی آمریكا به سازمان جهانی هواپیمایی داشته باشند.
‌سازمان هواپیمایی کشوری هم با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد:  این سازمان بر اساس مفاد ضمیمه ۱۳ پیمان شیکاگو، ضمن برقراری تماس با طرف سوری، خواستار بررسی سریع و دقیق رویداد شد و تیم فنی بررسی سوانح ایران نیز از دقایق اولیه پس از ورود هواپیمای ماهان به فرودگاه امام خمینی، بررسی فنی رویداد را آغاز کردند.
جزئیات این رویداد پس از بررسی تمامی داده‌های فنی و اطلاعات به‌دست آمده بر اساس فرآیند بررسی سانحه و همچنین برخی اطلاعات مستند و متقن از مقامات هواپیمایی کشوری سوریه منتشر خواهد شد.سازمان هواپیمایی کشوری ایران، اقدام هواپیماهای جنگنده آمریکایی در تعرض به هواپیمای مسافربری ایرانی را مصداق بارز نقض حقوق بین‌الملل و مقررات و استانداردهای هوانوردی می‌داند و مراتب اعتراض جدی خود را رسماً به شورای سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری (ایکائو) ارائه و خواستار رسیدگی فوری به موضوع است.
برخی چهره‌های سیاسی هم با انتشار مطالبی در فضای مجازی به این رویداد واکنش نشان دادند. حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور در صفحه توییتر خود در واکنش به این رویداد نوشت:‌ کسی که جان رهبرانش را دوست دارد، با جان مسافران ما بازی نمی‌کند.


لزوم استفاده از قدرت سخت در كنار راهكارهای حقوقی
فواد ایزدی، استاد دانشگاه
تهاجم جنگنده‌های آمریكایی به هواپیمای ایرانی غیرقانونی بوده است، چراكه اساسا حضور نیروهای نظامی آمریكا در سوریه چه به صورت هوایی یا زمینی غیرقانونی است و سوریه نیز بارها بر لزوم خروج آمریكا از این كشور تاكید كرده است.از سوی دیگر این اقدام آمریكا نقض كنوانسیون 1944 شیكاگو است كه قوانین مربوط به رفت‌و‌آمدهای هوایی را مشخص كرده است، بر این اساس كریدوری كه هواپیمای ایران در آن قرار داشت مربوط به هواپیمای مسافربری بوده و به این ترتیب حضور جت جنگی و نزدیك شدن آن به هواپیمای غیرنظامی اقدامی خلاف بوده است.
از سوی دیگر می‌توان این اقدام آمریكا را نشان‌دهنده شكست سیاست فشار حداكثری علیه ایران نیز دانست چراكه این كشور علی‌رغم این‌كه سالانه یك هزار میلیارد دلار هزینه نظامی دارد حال به ترساندن تعدادی از مسافران عادی غیرنظامی كه در میان آنها زنان و كودكان حضور داشتند روی آورده است، چنین اقدامی نشان‌دهنده شكست بزرگ آمریكا در قبال ایران است.
در هر حال با توجه به عملكرد آمریكا در غرب آسیا راه‌حلی جز خروج نیروهای این كشور از سوریه و منطقه نیست و زمانی منطقه، روی آرامش می‌بیند كه تروریست‌های آمریكایی حضور نداشته باشند. با توجه به طراحی‌هایی كه در زمینه خروج آمریكا از منطقه آغاز شده امیدواریم كه این خروج به‌زودی محقق شود.البته در شرایط فعلی حضور نیروهای موثر آمریكایی در منطقه زیر سوال است چرا كه اگر حضور موثری داشتند وضعیت سوریه و عراق و یمن این‌گونه نبود. بنابراین می‌توان گفت حضور موثر آمریكا در عمل وجود ندارد و این حضور غیرموثر است كه ان‌شاءا... بعد از اخراج كامل آمریكا از منطقه موضوع حل خواهد شد.در مورد اقدام آمریكا در تهاجم به هواپیمای غیرنظامی ایران نیز باید تاكید كرد كه این كشور زبان زور را می‌فهمد، بنابراین باید در كنار روش‌های حقوقی و شكایت به مراجع حقوقی بین‌المللی برای پیگیری تهاجم جنگنده‌های آمریكایی؛ از قدرت سخت نیز علیه آمریكا استفاده كنیم.نیروهای آمریكایی در منطقه پراكنده و نیروهایشان در نقاط مختلف حضور دارند كه البته آسیب‌پذیر هستند و آمریكا نیز این را می‌داند بنابراین استفاده از این نقطه آسیب‌پذیری آمریكا می‌تواند در كنترل رفتار آمریكا مفید باشد.


6 نكته درباره ماجراجویی جدید آمریكا
پنجشنبه‌شب هواپیمای مسافربری هواپیمایی ماهان با پرواز از مبدا فرودگاه بین‌المللی امام خمینی‌(ره) به مقصد بیروت، طبق روال همیشگی از كریدور پروازی به سوی مقصد حركت كرد، اما به محض ورود به آسمان سوریه توسط دو فروند هواپیمای جنگنده اف 15 آمریكایی رهگیری شد. این اتفاق بعد از عبور این هواپیمای مسافربری از آسمان تنف و حوالی آسمان دمشق رخ داد و جنگنده‌های آمریكایی هواپیمای مسافربری ماهان را مورد تهدید و حمله قرار دادند.البته این اقدام آمریكایی‌ها با هوشیاری خلبان راه به جایی نبرد، اما منجر به آسیب‌دیدن چند نفر از مسافران شد كه بعد از نشستن هواپیما در فرودگاه بیروت، مجروحان به بیمارستان رسول اعظم بیروت انتقال یافتند و در آنجا به صورت سرپایی درمان شدند. در مجموع می‌توان گفت كه این حادثه به‌خیر گذشت، اما این مساله باعث نمی‌شود كه به ابعاد مختلف این ماجرا رسیدگی نشود، چرا كه اقدام جنگنده‌های آمریكایی را از چند منظر می‌توان مورد بررسی قرار داد.
    ۱
اولین نكته این است كه آمریكایی‌ها در سال‌های اخیر یكی از اصلی‌ترین پایگاه‌های خود را در شرق استان حمص و در منطقه تنف قرار داده و در این منطقه حضور گسترده‌ای دارند. آنها عملا این منطقه را اشغال كرده و در حال اعمال حاكمیت در این منطقه هستند، اما آنچه مشخص است دولت مركزی سوریه، دولت حاكم بر تمام خاك این كشور است و هرگونه تعرض و اعمال حاكمیت بیگانگان بر بخشی از خاك این كشور طبق قوانین بین‌المللی، اشغال محسوب می‌شود.
دولت سوریه پیش‌تر نسبت به اشغال این منطقه توسط نظامیان آمریكایی به سازمان ملل شكایت كرده و این پرونده در دست بررسی است. از این منظر، حضور نظامیان آمریكایی در آن منطقه، قطعا و مسلما اشغالگرانه است و به همین دلیل نمی‌توانند بر منطقه، اعمال حاكمیت به‌خصوص در مباحث هوانوردی بكنند. بر همین اساس در آن كریدور پروازی، اعمال حاكمیت آنها قابل اعتنا نیست و هواپیماهای مسافربری باید در آن كریدور پروازی و سایر كریدورهایی كه از آسمان سوریه عبور می‌كند از دولت مركزی و پدافند هوایی ارتش سوریه به‌عنوان ارتش مستقر در كل خاك سوریه و حاكمیت سوریه تبعیت كنند نه از كشورهایی كه به زور بخشی از خاك این كشور را اشغال كرده‌اند. از این منظر اقدام هواپیمای مسافربری و خلبان هواپیمای ماهان در مواجهه با جنگنده‌های آمریكایی اقدام كاملا درستی بوده است.
  ۲
  این مساله را باید از این منظر هم مورد بررسی قرار داد كه به هر حال منطقه تنف گرچه منطقه اشغال‌شده توسط تروریست‌های آمریكایی است، اما از آسمان این منطقه یك كریدور بین‌المللی عبور می‌كند و آمریكایی‌ها گرچه در زمین آن منطقه حضور اشغالگرانه دارند، اما نمی‌توانند یك كریدور بین‌المللی را كه در تمام سازمان‌های هوانوردی از جمله ایكائو ثبت شده‌است و یك كریدور تجاری محسوب می‌شود ببندند و برای هواپیماهای مسافربری ایجاد مزاحمت كنند. از این منظر با توجه به بین‌المللی بودن كریدور پروازی هواپیمای ماهان و عبور این هواپیما طبق مجوز‌های صادره از تمام نهادهای داخلی و خارجی اعم از نهادهایی كه مباحث هوانوردی در سوریه را كنترل می‌كنند و طبق مقررات بین‌المللی، جنگنده‌های آمریكایی كنوانسیون بین‌المللی شیكاگو و ماده 3 مكرر این كنوانسیون را كه بر عدم ایجاد مزاحمت و تعرض به هواپیماهای مسافربری و لزوم پرواز این هواپیماها بدون ایجاد هیچگونه مزاحمتی تاكید دارد عملا نقض كردند و سازمان هواپیمایی كشوری در شكایتی فوری به سازمان هوانوردی بین‌المللی ایكائو خواستار رسیدگی سریع به این مساله شده و حتما باید غرامت این ایجاد مزاحمت و آسیبی كه به مسافران هواپیما وارد شده را به مسافران پرداخت كنند.
   ۳
  از سوی دیگر یك اقدام خلاف قواعد بین‌المللی رخ داده كه خود این اقدام به خودی خود و جداگانه قابل بررسی است و آمریكایی‌ها از این منظر با ایجاد مزاحمت و ناامنی و ایجاد حركات خطرناك علیه یك هواپیمای مسافربری حامل ده‌ها مسافر عادی، قوانین بین‌الملی را نقض كردند و این نشان می‌دهد آمریكایی‌ها هر جایی حضور پیدا می‌كنند جز ایجاد خلل در قوانین بین‌المللی و انجام اقدامات تروریستی و خلاف قوانین، كاری انجام نمی‌دهند. آنها پیش‌تر در خلیج‌فارس به‌وسیله پهپادهایشان با تعرض به آسمان كشورمان مرتكب تخلف بین‌المللی شدند كه البته در آن موضوع ایران كاملا قاطعانه برخورد كرد و پدافند هوایی سپاه پاسداران پهپاد متجاوز را سرنگون كرد.
  ۴
   از یك منظر دیگر هم می‌توان به این مساله نگاه كرد و آن این‌كه به هر حال جمهوری اسلامی ایران و سوریه در سفر اخیر سرلشکر باقری به دمشق یك تفاهم مهم را به سرانجام رساندند و آن این بود كه جمهوری اسلامی ایران، پدافند سوریه را نوسازی كند و با استفاده از توان پدافندی و موشكی خود توان پدافندی جمهوری عربی سوریه را كه در سال‌های اخیر به دلیل مقابله‌های مكرر با متجاوزان آمریكایی و اسرائیلی دچار استهلاك، بازسازی و نوسازی كند. جمهوری اسلامی ایران در حوزه پدافندی حرف‌های بسیار زیادی برای گفتن دارد و آمریكایی‌ها بخشی از این توانمندی را با سرنگونی پهپاد ام‌كیو 4 خود به‌خوبی مشاهده كردند و متوجه شدند كه ایران در زمینه پدافندی رشد بسیار خوبی داشته و به توانمندی‌های بسیار بالایی دست یافته‌است. از این منظر توان پدافندی جمهوری اسلامی ایران در وضعیت بسیار مناسبی قرار دارد. بر همین اساس با توجه به تفاهم‌نامه اخیر می‌توانیم این تعرض آمریكا به هواپیمای مسافربری كشورمان را از این منظر مورد توجه قرار دهیم كه آنها نگران نوسازی پدافند هوایی سوریه و در مجموع همكاری‌های دفاعی ایران و سوریه هستند. این مساله نشان می‌دهد كه آمریكایی‌ها عملا با یك مشكل جدید و جدی مواجه شده‌اند، اما به دلیل این‌كه حضورشان در سوریه یك حضور اشغالگرانه است و نمی‌توانند جلوی تفاهم و توافق ایران و سوریه را بگیرند احتمالا با اقدامات خطرناك قصد دارند این همكاری‌ها را تحت تاثیر قرار دهند و آن را دچار خلل كنند.
    ۵ 
منظر بعدی این است كه آمریكایی‌ها در ماه‌های اخیر با توجه به نزدیك شدن موعد لغو تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران، عملكردهای غیرحرفه‌ای و خطرناك زیادی در سطح منطقه داشته‌اند. آنها به‌خوبی می‌دانند كه نمی‌توانند دنیا را به ادامه تحریم‌های ظالمانه ایران متقاعد كنند از این منظر برخی معتقدند كه آمریكایی‌ها تلاش دارند با تحریك ایران و دست زدن به اقدامات خطرناك، كشورمان را وارد درگیری كنند كه البته با هوشمندی جمهوری اسلامی، این موضوع فعلا محقق نشده است. البته ایران برای دفاع از منافع خود و در دفاع از امنیت ملی و اتباع خودش با كسی شوخی ندارد و قبلا این را در موارد متعددی كه پیش آمده چه در تنگه هرمز و چه در نقاط دیگر به وضوح نشان داده‌است، اما در كنار این مساله شرایط فعلی این هوشمندی را می‌طلبد كه ایران مانع از تحقق خواست آمریكا در ایجاد یك بحران نظامی در منطقه شود كه این هوشمندی تا الان وجود داشته و از این به بعد هم وجود خواهد داشت.
   ۶
  نقطه قابل توجه این‌كه آمریكایی‌ها بعد از اقدام خطرناك و غیرحرفه‌ای علیه هواپیمای هواپیمایی ماهان مسؤولیت این كار را پذیرفته و البته مدعی شده‌اند پرواز جنگنده‌های این كشور با رعایت فاصله ایمنی بوده‌است. البته بر‌اساس مستنداتی كه وجود دارد و فیلم‌هایی كه سرنشینان هواپیما در همان شرایط هول و هراس گرفته‌اند نشان می‌دهد كه جنگنده آمریكایی در حال مانور در كنار هواپیمای مسافربری است و این فیلم‌ها اثبات می‌كند آمریكایی‌ها كنوانسیون شیكاگو كه مربوط به هوانوردی و ایمنی پروازهای مسافربری هست را نقض كرده‌اند. غیر از این فیلم‌ها، مكالمات هواپیمای مسافربری و جنگنده‌های آمریكایی ثبت شده‌است و امكان بازخوانی آنها وجود دارد. در عین حال دولت سوریه به‌عنوان دولت مركزی مستقر در تمام خاك سوریه و دولت حاكم بر فضای كشور باید از آمریكا به خاطر تعرض به یك هواپیمای مسافربری در آسمان این كشور شكایت كند. در عین حال تعداد زیادی از مسافران هواپیما لبنانی بودند كه از تهران به بیروت می‌رفتند. از این منظر دولت لبنان هم می‌تواند نسبت به این اقدام خطرناك آمریكایی‌ها به سازمان هوانوردی یا حتی شورای امنیت سازمان ملل شكایت كند. این مساله، یك مساله جدی است و اگر امنیت خطوط هوایی در سطح منطقه توسط نظامیان تروریست آمریكایی به خطر بیفتد دیگر نمی‌توانیم در سطح منطقه شاهد ایجاد یك فضای امن و پرواز هواپیماهای مسافربری باشیم و این چیزی است كه كشورهای زیادی از آن متضرر می‌شوند.