منظورمان از پیش‌بینی هواشناسی چیست؟ وقتی می‌گوییم سازمان هواشناسی باران و سیلاب‌های اخیر را پیش‌بینی کرده به چه معنایی است؟ این پیش‌بینی‌ها معمولا در چه بازه زمانی صورت می‌گیرد؟طی نیم‌قرن گذشته به دلیل توان محدود محاسباتی و نبود امکانات و فناوری‌های امروزه و نبود ماهواره و رادار و ایستگاه‌های متعدد بیشتر این پیش‌بینی‌ها بر اساس الگوهایی صورت می‌گرفت که روی نقشه‌های معمولی ترسیم می‌شدند و به‌نوعی نتیجه این کاربر اساس داده‌کاوی اتفاقاتی بوده که درگذشته رخ می‌داده است. اما امروزه با در اختیار داشتن امکانات و ظهور فناوری‌های نوین، این ماجرا شکل دیگری به خود گرفته است. احد وظیفه، کارشناس هواشناسی به جام جم می‌گوید: «در هواشناسی پیش‌بینی‌ها معمولاً در سه بازه زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تقسیم‌بندی می‌شود. حالا با توسعه علم هواشناسی و به وجود آمدن مدل‌های هواشناسی به‌نوعی می‌توان تغییرات جوی را شبیه‌سازی کرد. در مدل کوتاه‌مدت این پیش‌بینی‌ها از چند ساعت تا حداکثر یک هفته صورت می‌گیرد. در مدل‌های میان‌مدت این بازه بین یک هفته تا یک ماه متغیر است و در مدل‌های بلندمدت یا به‌اصطلاح فصلی تا شش ماه آینده هم پیش‌بینی صورت می‌گیرد. هر چه بازه زمانی پیش‌بینی افزایش یابد از دقت پیش‌بینی‌ها کاسته می‌شود، بنابراین هشدار سازمان هواشناسی در رابطه با یک تغییر جوی طی یک یا دو روز آینده از دقت بیشتری برخوردار است.»
 نهادهایی که اطلاعات می‌دهند و پاسخگو نیستند
پست هشدارآمیز اینستاگرامی محمد آذری جهرمی در رابطه با وقوع بارش باران در چهار استان آن‌هم به‌اندازه 100 میلی‌متر باعث شد برخی از موازی‌کاری دستگاه‌های دیگر در این حوزه گلایه داشته باشند. البته ابتدا گمان می‌رفت استناد وزیر ارتباطات، اطلاعاتی است که از سازمان فضایی استخراج‌شده است اما مهری اکبری، استادیار گروه آب و هواشناسی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی می‌گوید، استناد وزیر ارتباطات هم بر پایه اطلاعاتی است که سازمان هواشناسی بر آن مبنا اقدام به پیش‌بینی کرده است. او به جام جم می‌گوید:«هرچند عدد 100 میلی‌متر برای بارش‌ها کمی نامعمول است اما در این حوزه چنین بارش‌هایی را پیش‌ازاین هم داشته‌ایم. با توجه به این‌که متولی این امر سازمان هواشناسی است و در صورت قصور احتمالی هم این سازمان باید پاسخگو باشد، شاید مناسب نباشد ارگان‌های دیگر به‌نوعی در این حوزه دخالت داشته باشند.»
 پیش‌ازاین هم سحر تاجبخش، رئیس‌سازمان هواشناسی کشور از برخی موازی‌کاری‌ها در این حوزه گلایه کرده و به جام جم گفته‌بود: «اتفاقی که در مملکت ما خیلی زیاد رخ می‌دهد، این است که دستگاه‌های غیرمتخصص نیز خروجی مدل‌های هواشناسی را می‌گیرند و بدون این‌که بتوانند روی آن نظر کارشناسی بدهند، این مدل‌ها را مبنای کارشان قرار می‌دهند و خیلی جاها با ما موازی‌کاری می‌کنند.» مصداق گلایه او هم سیل سال 98 است که باید سازمان هواشناسی پاسخ می‌داد چرا اطلاعات این سازمان به درد نخورده درحالی‌که مبنای نهادهای پرسشگر در این میان اطلاعاتی بوده که از سازمان‌های موازی اخذشده بود.
سحر تاجبخش در این‌باره گفته بود: «در این حوزه توزیع ثروت ناعادلانه است و دستگاه‌های دیگر حتی دستگاه‌های غیرمرتبط، بودجه و تجهیزات دارند؛ مثلا سازمان فضایی دارد سامانه هشدار سیل راه می‌اندازد در حالی که متاسفانه منابع و سرمایه‌های بیت‌المال به این طریق در راه نادرست هزینه می‌شود.» البته که تماس مکرر روزنامه جام‌جم با سازمان فضایی ایران برای دریافت جزئیات این پیش‌بینی‌ها بی‌نتیجه ماند و آنها درنهایت پاسخگویی در این زمینه را به ارسال سوال و ارائه پاسخ مکتوب منوط کردند.
 پیش‌بینی سیل به چه درد می‌خورد؟
از یزد و کرمان و فارس گرفته تا بوشهر و برازجان و اهواز؛ حالا بسیاری از شهرهای ایران در محاصره سیلاب قرار دارند و آن‌طور که سازمان هواشناسی هشدار داده وضعیت بارش‌ها طی روزهای آینده افزایش هم خواهد داشت. به این مفهوم که وضعیت کنونی این شهرها و آبگرفتگی و جاری شدن سیلاب‌های امروز وضعیت بهتری نسبت به روزهای آینده دارد! اما پیش‌بینی هواشناسی چه زمانی کارساز است؟ سازمان هواشناسی چند روز پیش از وقوع این تغییرات با انتشار اطلاعیه‌هایی هشدار داده است، سازمان هلال‌احمر هم جداگانه هشدارهایی به شهروندان داده اما همچنان تصاویر و ویدئوهایی منتشر می‌شود که نشان از این دارد که شهروندان در رابطه با وقوع سیلاب در شهرها به نوعی غافلگیر شده‌اند. آن‌طور که رئیس سازمان هواشناسی کشور گفته «پیش‌بینی سیل حداکثر 15 تا 20روز زودتر اتفاق می‌افتد. پس از الان نمی‌توانیم بگوییم بهار سیل داریم یا نه. اما این را با قاطعیت می‌گوییم که چون زیرساخت‌های مناسبی نداریم، اگر بارش‌های بالای 40 یا 50 میلی‌متر داشته باشیم، سیل هم داریم.» سوال اصلی هم همین‌جا شکل می‌گیرد. به این مفهوم که سازمان هواشناسی می‌گوید دو هفته پیش از وقوع سیل پیش‌بینی در این رابطه با دقت بالا صورت می‌گیرد پس چرا همچنان ما غافلگیر می‌شویم؟
 فاجعه‌ای به نام مدیریت بحران
شریف مطوف، کارشناس مدیریت بحران است. از او در رابطه با این غافلگیری تکراری می‌پرسیم. این‌که با وجود این همه هشدار همچنان توجیه ابتدایی در رابطه با وقوع سیلاب‌ها غافلگیری است. این استاد دانشگاه این بار تعارفات مرسوم رسانه‌ای را کنار می‌گذارد و از وضعیت مدیریت بحران در کشور با عنوان «فاجعه» یاد می‌کند. او به جام‌جم می‌گوید: «نبود زیرساخت برای مقابله با سیل یک توجیه است. نکته‌ای که در این میان آشکار است خطای مدیریتی است.» او اهل جنوب است و می‌گوید بومیان منطقه می‌دانند هر سال سیل در آن مناطق رخ می‌دهد اما هنوز مدیران برای کنترل چنین وضعیتی راه‌حلی برای مهار سیل ندارند. مطوف می‌گوید: «2000 سال پیش و در زمان ساسانیان در شهری به نام شوشتر از وقوع سیلاب‌های فصلی استفاده بهینه کرده‌اند به‌طوری‌که شاخه رودخانه را در بالادست به دو قسمت تقسیم کرده و به‌واسطه آن سیلاب‌ها به جای ورود به شهر در دوشاخه این شهر را دور می‌زنند، ضمن این‌که در مسیر این سیلاب‌ها به واسطه تشکیل پستی و بلندی‌هایی آبشارهای مصنوعی ساخته شده تا حتی از این سیلاب‌ها استفاده مناسب شود. به نوعی آنها در 2000 سال پیش از این تهدید مهم فرصت ساختند و ما از فرصتی که پیش‌رو داریم تهدید ساخته‌ایم!»
دانش کنونی هنوز توان پیش‌بینی زلزله را ندارد و تنها براساس تکرار زلزله در یک منطقه جغرافیایی و بررسی گسل‌ها می‌تواند بازه پیش‌بینی این اتفاق را در فاصله زمانی چندین‌ساله اعلام کند. اما در رابطه با سیلاب و وقوع بارش‌ها این چنین نیست. بررسی بارش باران حالا با توجه به مدل‌های در اختیار سازمان هواشناسی با دقت بالایی صورت می‌گیرد. 15 روز هم زمان مناسبی برای پیشگیری از آسیب‌های احتمالی سیل به نظر می‌رسد اما آنچه در این میان فراموش شده دانشی به نام مدیریت بحران است؛ دانشی که به نظر می‌رسد همچنان مدیران اعتقادی به آن ندارند.