جنگل سد اول انقراض
افشین علیزاده عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران
پر واضح است که کاهش سطح جنگلها مخصوص ایران نیست و در تمام دنیا اتفاق میافتد و چند دلیل عمده دارد، اما مهمترین آن مربوط به سود و منفعتی است که به واسطه استحصال چوب حاصل میشود و البته خاک آن که آماده برای کشاورزی است و در ابتدا استفاده زراعی از آن میشود، اما آرام آرام ساخت و ساز جای
آن را میگیرد.
در این بین تفاوت در شدت و ضعف روند این تخریب است که برخلاف تمام دنیا روند این تخریب در ایران چشمگیر است. این اتفاق از سویی باعث نابودی حیات وحش هم میشود. زیستگاه اصلی بسیاری از گونهها در محل تلاقی جنگل و علفزارها قرار دارد یا به تعریفی درستتر محل تلاقی دو اکوسیستم است.
وقتی این تخریب از حاشیه به سمت جنگل پیش میرود در واقع باعث به هم خوردن «اکوتون» آن منطقه میشود. اکوتونها مناطقی مرزی بین زیستگاهها هستند که هم شامل گونههای جنگلی میشوند و هم گونههای غیرجنگلی و همچنین محل رفت و آمد بسیاری از وحوش هستند. بنابراین تبعات تخریب اکوتونها شاید غیرقابل جبران باشد.
این تخریب بیشتر به جزیرهای شدن اکوسیستمها میانجامد. اتفاقی که آغازی است بر انقراض بسیاری از گونههای منطقه. جادهکشی در دل جنگلها، تخریب عرصهها و تجاوز به این اراضی به نام توسعه منجر به تجزیه اکوسیستمها میشود. هر چه تخریب بیشتر باشد و باعث جدایی بیشتر این اکوسیستمها شود، در واقع آن تکه به نوعی ایزوله میشود و نمیتوان آن را زیستگاه نامید.
به این ترتیب مناطق محدوده شده با هیچ محلی ارتباط ندارد. در واقع تمام گونههایی که در این مناطق هستند ارتباط ژنیشان را با اطراف از دست میدهند و درونآمیزی زیاد میشود و به این شکل به انقراض گونه دامن زده میشود.
فلسفه پیدایش طرح استراحت جنگل به این دلیل بود که مانع بهرهبرداری افراطی از منابع جنگل شود. اما عملا امکان نظارت بر حسن اجرای این طرح وجود ندارد، البته که سوءمدیریتهایی هم در این میان به چشم میآید؛ اما نداشتن امکانات و نیروی لازم در اجرای این طرح به نوعی آن را ناکارآمد کردهاست. ما همچنان این نظارت را به صورت سنتی ادامه میدهیم و امکان استفاده از روشهای مدرن همچون تصویربرداری ماهوارهای وجود ندارد. در مواردی که به صورت گلخانهای نظارت درستی وجود داشته موفقیتهای حاصل شدهاست، به عنوان نمونه وقتی طرح تنفس برای آزمایش در جنگل آموزش و پژوهشی دانشگاه تهران اجرا شد، جمعیت حیات وحش آن افزایش یافت.