پلاستیکزدایی با تشویق و فرهنگسازی
یادداشت: شینا انصاری کارشناس حوزه محیطزیست
از نظرتولید پلاستیک و مصرف آن در جهان جایگاه مناسبی نداریم، این ماجرا البته که با شروع فراگیری کرونا به شکل نامسؤولانهای تشدید شده و علیرغم اینکه مصرف بیشتر پلاستیک در بستهبندی مواد غذایی و سبد خرید شهروندان در قطع چرخه سرایت این بیماری نقش چندانی ندارد اما ذهنیت غالب و اشتباه مردم در این حوزه مبتنی بر استفاده بیشتر از پلاستیک در یک سال اخیر است و این رفتار در محدودیت مصرف پلاستیک به نوعی یک بازگشت به عقب محسوب میشود. حل مشکل مصرف پلاستیک باید به صورت سیاستگذاری کلان از سوی دولتها صورت بگیرد. هرچند ما در این حوزه قانون بالادستی مدیریت پسماند مصوبه سال 83 را داریم و در کنار آن آییننامهها و مصوباتی وجود دارد، اما برای رفع مشکل باید همچون دیگر کشورها به سیاستهای تشویقی رو بیاوریم. البته در کنار تشویق در حوزه محدودیت مصرف پلاستیک نیازمند ابزارهای بازدارنده هم هستیم. شهرداریها اساسا در حوزه پسماندهای خانگی مسوولیت دارند، اما در حال حاضر اصلاحیه مصوبهای در این نهاد در حال پیگیری است که بر اساس آن شهرداری تهران میبایست در راستای تغییر الگو و کاهش مصرف کیسههای پلاستیکی و ظروف یکبارمصرف و جایگزین کردن آن با مواد قابل بازیافت در تمام مراکز وابسته به شهرداری تهران وظایفی را متقبل شود. این اقدام البته زمانی میتواند اثربخشی بیشتری داشته باشد که در کنار سیاستهای بازدارنده و ممنوعیت در استفاده بیرویه بتوانیم ابزارهای تشویقی هم برای مردم ایجاد کنیم. سیاست مبتنی بر فرهنگسازی در الگوی مصرف سیاستی زمانبر است هر چند باید این سیاست برای تغییر و بازدهی موثر سریعتر صورت بگیرد و در این راه از همه ابزارهای آموزشی نهادها هم استفاده شود. اما در کنار فرهنگسازی برای نهادینهشدن این موضوع نیازمند این هستیم که ابزارهای تشویقی و بازدارنده را به صورت همراستا داشته باشیم.
به عنوان مثال در حال حاضر اقدامی به صورت داوطلبانه در برخی فروشگاههای وابسته به شهرداری تهران در حال انجام است. به این صورت که در کادر باشگاه مشتریان این فروشگاه برای افرادی که به جای کیسه پلاستیکی از کیسههای پارچهای استفاده میکنند امتیازاتی قائل میشوند. در بسیاری از کشورهای دیگر هم از این ابزار در تغییر الگوی مصرف پلاستیک استفادههای موثری صورت گرفته است، کشورهایی که لزوما کشورهای پیشرفته و مترقی در این حوزه نیستند، به عنوان مثال تجربه کشوری همچون کنیا در این حوزه چشمگیر است، چراکه آنها توانستند با ممنوعیت در استفاده از پلاستیک و ظروف یکبار مصرف به اندازه قابل توجهی از میزان مصرف پلاستیک بکاهند. کشور موفق دیگر در این حوزه اندونزی است که با ابزارهای تشویقی و البته بازدارنده توانسته به موفقیتهای بسیاری در این حوزه دست پیدا کند.