چالش‌های اخلاقی جنین ترکیبی میمون و انسان
کاظم کوکرم دبیرگروه دانش
در روزهایی که گذشت، جنجال برانگیزترین خبر علمی که تقریبا در همه رسانه‌های حرفه‌ای جهان به آن پرداخته شد، نتایج تحقیقی بود که دانشمندان آمریکایی و چینی در جریان آن توانسته بودند جنین‌های میمون جاوایی(ماکاکا) حاوی سلول‌های بنیادی انسان را در آزمایشگاه کشت داده و نتایج مطالعه خود را در نشریه علمی مشهور سل(Cell) منتشر کنند.
در جریان این تحقیق، پژوهشگران سلول‌های بنیادی انسان را که قابلیت تمایز به بافت‌های گوناگون دارد در 132جنین میمون کاشته و آنها را 20روز زیر نظر گرفتند که تا روز نوزدهم این آزمایش فقط سه جنین میمون حاوی سلول‌های انسانی زنده ماندند. محققان می‌گویند با وجود این‌که شانس زنده‌مانی جنین‌ها در طول زمان خیلی بالا نبوده اما امیدوارند با مطالعات بیشتر بتوانند به فناوری زیستی ایجاد ارتباط بین سلول‌های انسان و میمون برای همزیستی در کنار هم دست
پیدا کنند.
این اولین‌بار نیست که دانشمندان توانسته‌اند سلول‌های بنیادی انسان را در قالب یک جنین دو رگه یا کایمرا(Chimera) در یک حیوان کشت دهند و پیشتر مطالعات مشابهی درخصوصی امکان کشت سلول‌های بنیادی انسان در جنین‌های خوک و گوسفند نیز انجام شده بود. عمده این نوع آزمایش‌ها در سال‌های اخیر حاصل پژوهش‌های یک دانشمند اسپانیایی به نام خوان کارلوس ایزپیسوا بلمونته است که رهبر تیم تحقیقاتی در آزمایش اخیر را نیز بر عهده داشته است.
اما سوال مهم این است که چرا چنین آزمایش‌هایی انجام می‌شود؟ ایزپیسوا و همکارانش در پاسخ به این پرسش می‌گویند یافته‌هایی که از مطالعات این‌چنینی روی جنینی‌های ترکیبی یا کایمرایی به‌دست می‌آید می‌تواند راه را برای تولید اندام‌های پیوندی موردنیاز بیماران در بافت‌های حیوانی هموار کرده و به این ترتیب از مرگ هزاران انسانی که در نوبت دریافت اندام‌های پیوندی قرار دارند، جلوگیری کنند. همین‌طور این تحقیقات می‌تواند دید دقیق‌تری نسبت به مراحل اولیه رشد و تمایز سلول‌ها در انسان و همچنین اطلاعات ذی‌قیمتی از فرآیند پیرشدن و مرگ سلول‌ها در اختیار محققان قرار دهد. اطلاعاتی که می‌تواند به راهکارهایی برای به‌تعویق انداختن فرآیند پیری و حتی مرگ انسان بینجامد.
تا اینجا همه چیز خوب است اما اشکال کار کجاست؟
طبق قوانین فعلی اخلاق‌زیستی، محققان اجازه ندارند جنین‌های دستکاری‌شده انسانی را تا بیشتر از ۱۴روز در محیط آزمایشگاه کشت دهند و بعد از آن باید جنین نابود شود اما این‌بار این آزمایش تا حدود 20روز طول کشیده و البته برخی تلاش می‌کنند مدت زمان مجاز در این قانون را تا ۲۸روز افزایش دهند. در چنین آزمایش‌هایی که امکان تمایز سلول‌های بنیادی به سلول‌های مختلفی نظیر سلول مغزی، عصبی و... در بافت یک حیوان وجود دارد از نظر اخلاقی و حقوقی مباحثی مطرح می‌شود نظیر آن‌که آیا این جنین مختلط که در شرایط آزمایشگاه میزبان سلول‌های انسانی بوده را می‌توان کماکان حیوان و بدون حقوق انسان در نظر گرفت؟ آیا ما مجازیم موجودی با این شرایط را در آزمایشگاه به‌وجود آوریم و بعد تا زمان مشخصی روی آن آزمایش کرده و بعد نابودش کنیم؟ اگر جنین میمون رشد کند و سلول‌های انسانی و به‌ویژه سلول‌های عصبی و مغزی در آن توسعه یابد در این صورت برای آن میمون نباید حقوق انسانی قائل باشیم؟ اگر پاسخ مثبت است تا چه میزان از حقوق؟
در شرایطی که تلاش‌های زیادی برای تولید اندام‌های‌گوناگون انسان با چاپگرهای سه‌بعدی می‌شود و آن حوزه نیز مباحث اخلاقی مخصوص خود را دارد به نظر می‌رسد با پیشرفت فناوری لازم است چاره‌جویی دراین‌خصوص و ابلاغ قوانین مربوطه در کمیته‌ملی اخلاق زیستی و اخلاق در علوم و فناوری کمیسیون ملی یونسکو در کشورمان نیز صورت گیرد و اطلاعیه‌های مربوطه و موضعگیری‌ها درخصوص انجام آزمایش‌های این‌چنینی احتمالی در ایران نیز به‌روشنی اعلام شود.
