معماری برجسته و کاشیکاری‌های زیبا و پرحکایت از ویژگی‌های مسجد شافعی و تکیه معاون الملک کرمانشاه است
تکیه قصه‌گو
كرمانشاه نگینی است در غرب ایران. سرزمین مردمانی دلاور و سختكوش و اصیل. اینجا هم مانند بسیاری از نقاط ایران پر است از جاذبه‌های دیدنی؛ از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر، از آثار تاریخی تا طبیعت منحصر به‌فرد. به هر گوشه از این اقلیم نگاه كنید، ردی از زیبایی، معنویت و فرهنگ می‌یابید. در ادامه سفر برای یافتن زیباترین بناهای مذهبی ایران، این‌بار راهی كرمانشاه شدیم؛ جایی كه در دو مكان و بنای متفاوت آن، تجلی زندگی توام با ایمان و اعتقاد و زیبایی را نشسته بر كاشی‌های رنگین بازیافتیم؛ در جلال و شوكت مسجد جامع شافعی و زیبایی سحرانگیز تكیه معاون‌الملك.
مسجد جامع شافعی
با معماری دوران عثمانی
ابتدا عازم بازار شدیم، جایی كه می‌دانستیم مسجدی از دوران پهلوی، اما با معماری كاملا متفاوت وجود دارد. مسجد جامع شافعی تابلویی هنرمندانه است كه چكیده باورهای این مردمان را به تماشا می‌گذارد. در سال 1324 در نزدیكی تاریكه بازار كرمانشاه مسجدی بنا شد كه می‌توان گفت همتایی در ایران ندارد. مسجد جامع شافعی كه بنایی است مردمی و با همت مرحوم حاج ملاحسین مسعودی پس از خرید زائرسرایی قدیمی در همان محل احداث شد. هرچند ملاحسین پیشقدم ساخت مسجد می‌شود، اما خیرینی مانند خلیفه محمد صالح محمدی، حاج خلیفه سیدعلی نقشبندی، حاج جعفر شریفی، حاج احمد مدللی، میرزا حبیب بلندی، حاج علی محمد شیانی و گروهی دیگر از مردم كرمانشاه با حمایت‌های مالی و معنوی خود كمك بسیاری در ساخت مسجد می‌كنند. مسجد‌جامع شافعی پس از تامین اعتبار در مدت یك سال آماده بهره‌برداری شد، اما كار ساخت و توسعه و تكمیل آن تا امروز همچنان ادامه دارد.
مسجد جامع شافعی‌های اهل سنت دارای زیربنایی در حدود 1060 متر‌مربع و به سبك معماری مساجد دوران امپراتوری عثمانی طراحی شده است.
سازه اصلی مسجد فلزی و دارای سبك طاق ضربی است. مسجد دارای یك گنبد و در نزدیك آن دو مناره قلمی نوك تیز ساده فلزی و طلایی به ارتفاع حدود 9 متر است كه در ضلع جنوبی مسجد نصب شده. مسجد دارای یك گنبد بزرگ و چهار گنبد كوچك‌تر بدون كاشیكاری است. این سادگی در برابر آن همه كاشی و گچ‌های رنگی، شكوهی والا و معنوی را به تماشا می‌گذارد. در گنبدخانه، طاق نماهایی در دو طبقه با تزيینات كامل وجود دارد. مسجد همچنین دارای شبستان‌های زنانه و مردانه، كفش كن، كتابخانه و آبدارخانه است.
معماری افسونگر مسجد جامع
شبستان اصلی در ضلع شمالی قرار دارد و نیم طبقه‌ای با پنج ستون است و محراب مسجد كه از سنگ مرمر سفید با حاشیه سنگ سیاه ساخته شده نیز در ضلع جنوبی همین شبستان قرار دارد.
تمام كتیبه‌های داخلی مسجد به خط طغراست كه با حاشیه‌های رنگی تزيین شده است. نكته مهم در تزيینات مسجد حجم بالای كاشی‌های رنگی استفاده شده در داخل و خارج مسجد است. كاشی‌ها با نقش گل و بوته و اسلیمی‌ها و با رنگ‌های متنوع در پس‌زمینه آبی‌رنگ است.
به غیر از كاشی‌های هفت‌رنگ باید از گچبری‌های متنوع و رنگ‌آمیزی و جلوه رنگ طلایی روی دیوارهای مسجد نیز یاد كرد كه در نهایت ظرافت و با قرینه‌سازی‌های دقیق انجام شده است. این گچبری‌های بی‌نظیر كه با آیات قرآن كریم تزيین شده اند در میان مساجد ایران بی‌نظیرند. رنگ‌های تند و شاد به كار رفته در این گچبری‌‌ها بسيار جالب توجه می‌كند. شاید بتوان گفت این كاشیكاری‌ها و گچبری‌های رنگی یادآور معماری اسلامی است كه گذشته از عثمانی یا تركیه امروزی در بخش‌هایی از اسپانیا و مراكش شاهد آن هستیم.
معاون‌الملك، روایتگر تاریخ 110 ساله
تكایا از قدیم، گذشته از آن‌كه اماكنی برای برگزاری عزاداری ایام محرم و اجرای تعزیه و روضه‌خوانی بودند، محلی امن برای مردمان نیازمند كمك و دستگیری از یك‌سو و همچنین گذرگاه جوانمردان و دستگیران به شمار می‌رفت. رفت‌و‌آمد به تكایا برای عموم مردم به دلیل عدم وجود برخی قوانین و سختگیری‌های موجود در مساجد، راحت‌تر بود. البته این موضوع درباره آن دست از تكایایی كه به صورت دائم ساخته می‌شدند، بیشتر دیده می‌شد. این تكایا فضاهایی وسیع، زیبا و راحت بودند كه معمولا با همیاری مردم و از طریق كمك‌های مالی آنان ساخته می‌شد. در این میان تكایایی هم بودند كه به نیت اجر اخروی توسط بزرگان و اشراف ساخته و وقف می‌شدند؛ از جمله این تكایا باید به تكیه خارق‌العاده و بسیار زیبای معاون‌الملك در كرمانشاه اشاره كرد.
تكیه نوپا به توپ بسته شد
ساخت تكیه به دوران قاجار بازمی‌گردد به سال 1320 هجری قمری (1281 شمسی). در این سال بود كه به جهت برگزاری مراسم تعزیه و سوگواری ایام محرم، حسین‌خان معین‌الرعایا، پایه اولیه حسینيه تكیه معاون‌الملك را در محله قدیمی آبشوران احداث می‌كند. چند سال پس از اتمام ساختمان تكیه و مصادف با وقایع مشروطه‌خواهی، در سال 1288 شمسی تكیه توسط عده‌ای از مشروطه‌خواهان به توپ بسته می‌شود و حسین‌خان معین‌الرعایا نیز ترور می‌شود. تكیه ویران باقی می‌ماند تا آن‌كه میرزا‌حسن‌خان، معاون‌الملك تكیه را خریده و مرمت می‌كند. به این ترتیب با گسترش فضای تكیه، این محل دارای سه بخش به نام‌های حسینیه، زینبیه و عباسیه می‌شود. معاون‌الملك برای جلوگیری از تخریب تكیه، آن را وقف عزاداران امام‌حسین(ع) كرده و وقف‌نامه را جهت تصدیق برای علمای بزرگ آن زمان می‌فرستد. پس از درگذشت معاون‌الملك، براساس وصیت خود او، پیكر وی را در قسمت زینبیه به خاك می‌سپارند.
تكیه مدرسه می‌شود
كمی پیش از درگذشت معاون‌الملك، از آنجا كه پول كافی برای نگهداری تكیه وجود نداشت، جهت تامین وجوه لازم، بخش عباسیه تكیه به مدرسه علوم دینی تبدیل شده و برای مدت 30 سال به صورت مدرسه باقی می‌ماند.
این حسینیه رشک‌برانگیز
با طی كردن دالانی كاشیكاری شده به حیاط حسینیه می‌رسید كه پیرامون آن را حجره‌های دو طبقه احاطه كرده. تمام دیوارها در این بخش یكسره با كاشیكاری‌های بسیار نفیس و زیبایی پوشانده شده. بخش حسینه محل برگزاری عزاداری آقایان است. از جمله تابلوهای كاشیكاری در این بخش، تابلوی مجلس وعظ اشرف الواعظین روحانی و از نزدیكان معاون‌الملك در ضلع جنوبی حسینیه است كه انسان را وادار به تحسین می‌كند. در نزدیكی این تابلو، تابلوی كاشیكاری منحصر به‌فرد دیگری قرار دارد كه عبور اهل بیت امام(ع) را از قلتگاه نشان می‌دهد.
«ما رایت الا جمیلا»؛ حکایت این زینبیه است
بخش زینبیه از طریق یك راهروی كوچك به حسینیه متصل می‌شود. این بخش، دارای گنبد و از قدیم محل برگزاری مراسم عزاداری برای خانم‌ها بوده است.
در این بخش نیز تابلوهای كاشیكاری وجود دارد كه صحنه جنگ امام حسین(ع)، جنگ حضرت قاسم(ع)، جنگ حضرت علی‌اكبر(ع)، آمدن زعفر (جنی كه می‌گویند برای یاری امام به جنگ آمده بود)، جنگ حضرت عباس(ع)، قصاص مختار و دفن شهدا را به تصویر
می‌كشند.
پادشاهان ایران و قصص قرآنی روی دیوارهای عباسیه
برای رسیدن به بخش دیگر تكیه یعنی عباسیه باید از یك راهرو عبور كردتا به خیاط عباسیه رسید. این بخش در ضلع جنوبی تكیه قرار داشته و دارای ستون‌هایی قطور است. همچنین در این بخش كاشی‌هایی با تصویر پادشاهان ایران و قصص قرآنی وجوددارد. در ضلع شمالی عباسیه ساختمانی قرار ندارد و دیوار با كاشی‌های لاجوردی پوشانده شده كه عمارت‌های مختلفی از مناطق مختلف ایران بر آنها نقش بسته. روی ستون‌های این قسمت نیز تصاویر رجال و بزرگان ایران دیده می‌شود. ضلع شرقی عباسیه با طاق نماهایی تزيین شده كه در یكی از آنها تصویر حضرت سلیمان روی تخت و پرندگان و حیوانات گرداگرد وی نقش بسته است. در ضلع جنوبی عباسیه نیز موزه پوشاك و زیورآلات استان كرمانشاه و موزه مردم شناسی قرار دارد.
صلح و آرامش در كنار قدمگاه
در بخش عباسیه، روی كاشی سوم در اولین ستون، جای پایی دیده می‌شود كه براساس باور مردم، متعلق به امام رضا(ع) است، اما این كاشی تنها یك شبیه‌سازی از جای پای امام رضا(ع) در قدمگاه نیشابور است. به هر حال این محل از قدیم دارای احترام بسیار بوده و كسانی كه نزاع یا اختلافی با هم داشتند در كنار این سنگ با یكدیگر صلح می‌كردند.
با معماری دوران عثمانی
ابتدا عازم بازار شدیم، جایی كه می‌دانستیم مسجدی از دوران پهلوی، اما با معماری كاملا متفاوت وجود دارد. مسجد جامع شافعی تابلویی هنرمندانه است كه چكیده باورهای این مردمان را به تماشا می‌گذارد. در سال 1324 در نزدیكی تاریكه بازار كرمانشاه مسجدی بنا شد كه می‌توان گفت همتایی در ایران ندارد. مسجد جامع شافعی كه بنایی است مردمی و با همت مرحوم حاج ملاحسین مسعودی پس از خرید زائرسرایی قدیمی در همان محل احداث شد. هرچند ملاحسین پیشقدم ساخت مسجد می‌شود، اما خیرینی مانند خلیفه محمد صالح محمدی، حاج خلیفه سیدعلی نقشبندی، حاج جعفر شریفی، حاج احمد مدللی، میرزا حبیب بلندی، حاج علی محمد شیانی و گروهی دیگر از مردم كرمانشاه با حمایت‌های مالی و معنوی خود كمك بسیاری در ساخت مسجد می‌كنند. مسجد‌جامع شافعی پس از تامین اعتبار در مدت یك سال آماده بهره‌برداری شد، اما كار ساخت و توسعه و تكمیل آن تا امروز همچنان ادامه دارد.
مسجد جامع شافعی‌های اهل سنت دارای زیربنایی در حدود 1060 متر‌مربع و به سبك معماری مساجد دوران امپراتوری عثمانی طراحی شده است.
سازه اصلی مسجد فلزی و دارای سبك طاق ضربی است. مسجد دارای یك گنبد و در نزدیك آن دو مناره قلمی نوك تیز ساده فلزی و طلایی به ارتفاع حدود 9 متر است كه در ضلع جنوبی مسجد نصب شده. مسجد دارای یك گنبد بزرگ و چهار گنبد كوچك‌تر بدون كاشیكاری است. این سادگی در برابر آن همه كاشی و گچ‌های رنگی، شكوهی والا و معنوی را به تماشا می‌گذارد. در گنبدخانه، طاق نماهایی در دو طبقه با تزيینات كامل وجود دارد. مسجد همچنین دارای شبستان‌های زنانه و مردانه، كفش كن، كتابخانه و آبدارخانه است.
معماری افسونگر مسجد جامع
شبستان اصلی در ضلع شمالی قرار دارد و نیم طبقه‌ای با پنج ستون است و محراب مسجد كه از سنگ مرمر سفید با حاشیه سنگ سیاه ساخته شده نیز در ضلع جنوبی همین شبستان قرار دارد.
تمام كتیبه‌های داخلی مسجد به خط طغراست كه با حاشیه‌های رنگی تزيین شده است. نكته مهم در تزيینات مسجد حجم بالای كاشی‌های رنگی استفاده شده در داخل و خارج مسجد است. كاشی‌ها با نقش گل و بوته و اسلیمی‌ها و با رنگ‌های متنوع در پس‌زمینه آبی‌رنگ است.
به غیر از كاشی‌های هفت‌رنگ باید از گچبری‌های متنوع و رنگ‌آمیزی و جلوه رنگ طلایی روی دیوارهای مسجد نیز یاد كرد كه در نهایت ظرافت و با قرینه‌سازی‌های دقیق انجام شده است. این گچبری‌های بی‌نظیر كه با آیات قرآن كریم تزيین شده اند در میان مساجد ایران بی‌نظیرند. رنگ‌های تند و شاد به كار رفته در این گچبری‌‌ها بسيار جالب توجه می‌كند. شاید بتوان گفت این كاشیكاری‌ها و گچبری‌های رنگی یادآور معماری اسلامی است كه گذشته از عثمانی یا تركیه امروزی در بخش‌هایی از اسپانیا و مراكش شاهد آن هستیم.
معاون‌الملك، روایتگر تاریخ 110 ساله
تكایا از قدیم، گذشته از آن‌كه اماكنی برای برگزاری عزاداری ایام محرم و اجرای تعزیه و روضه‌خوانی بودند، محلی امن برای مردمان نیازمند كمك و دستگیری از یك‌سو و همچنین گذرگاه جوانمردان و دستگیران به شمار می‌رفت. رفت‌و‌آمد به تكایا برای عموم مردم به دلیل عدم وجود برخی قوانین و سختگیری‌های موجود در مساجد، راحت‌تر بود. البته این موضوع درباره آن دست از تكایایی كه به صورت دائم ساخته می‌شدند، بیشتر دیده می‌شد. این تكایا فضاهایی وسیع، زیبا و راحت بودند كه معمولا با همیاری مردم و از طریق كمك‌های مالی آنان ساخته می‌شد. در این میان تكایایی هم بودند كه به نیت اجر اخروی توسط بزرگان و اشراف ساخته و وقف می‌شدند؛ از جمله این تكایا باید به تكیه خارق‌العاده و بسیار زیبای معاون‌الملك در كرمانشاه اشاره كرد.
تكیه نوپا به توپ بسته شد
ساخت تكیه به دوران قاجار بازمی‌گردد به سال 1320 هجری قمری (1281 شمسی). در این سال بود كه به جهت برگزاری مراسم تعزیه و سوگواری ایام محرم، حسین‌خان معین‌الرعایا، پایه اولیه حسینيه تكیه معاون‌الملك را در محله قدیمی آبشوران احداث می‌كند. چند سال پس از اتمام ساختمان تكیه و مصادف با وقایع مشروطه‌خواهی، در سال 1288 شمسی تكیه توسط عده‌ای از مشروطه‌خواهان به توپ بسته می‌شود و حسین‌خان معین‌الرعایا نیز ترور می‌شود. تكیه ویران باقی می‌ماند تا آن‌كه میرزا‌حسن‌خان، معاون‌الملك تكیه را خریده و مرمت می‌كند. به این ترتیب با گسترش فضای تكیه، این محل دارای سه بخش به نام‌های حسینیه، زینبیه و عباسیه می‌شود. معاون‌الملك برای جلوگیری از تخریب تكیه، آن را وقف عزاداران امام‌حسین(ع) كرده و وقف‌نامه را جهت تصدیق برای علمای بزرگ آن زمان می‌فرستد. پس از درگذشت معاون‌الملك، براساس وصیت خود او، پیكر وی را در قسمت زینبیه به خاك می‌سپارند.
تكیه مدرسه می‌شود
كمی پیش از درگذشت معاون‌الملك، از آنجا كه پول كافی برای نگهداری تكیه وجود نداشت، جهت تامین وجوه لازم، بخش عباسیه تكیه به مدرسه علوم دینی تبدیل شده و برای مدت 30 سال به صورت مدرسه باقی می‌ماند.
این حسینیه رشک‌برانگیز
با طی كردن دالانی كاشیكاری شده به حیاط حسینیه می‌رسید كه پیرامون آن را حجره‌های دو طبقه احاطه كرده. تمام دیوارها در این بخش یكسره با كاشیكاری‌های بسیار نفیس و زیبایی پوشانده شده. بخش حسینه محل برگزاری عزاداری آقایان است. از جمله تابلوهای كاشیكاری در این بخش، تابلوی مجلس وعظ اشرف الواعظین روحانی و از نزدیكان معاون‌الملك در ضلع جنوبی حسینیه است كه انسان را وادار به تحسین می‌كند. در نزدیكی این تابلو، تابلوی كاشیكاری منحصر به‌فرد دیگری قرار دارد كه عبور اهل بیت امام(ع) را از قلتگاه نشان می‌دهد.
«ما رایت الا جمیلا»؛ حکایت این زینبیه است
بخش زینبیه از طریق یك راهروی كوچك به حسینیه متصل می‌شود. این بخش، دارای گنبد و از قدیم محل برگزاری مراسم عزاداری برای خانم‌ها بوده است.
در این بخش نیز تابلوهای كاشیكاری وجود دارد كه صحنه جنگ امام حسین(ع)، جنگ حضرت قاسم(ع)، جنگ حضرت علی‌اكبر(ع)، آمدن زعفر (جنی كه می‌گویند برای یاری امام به جنگ آمده بود)، جنگ حضرت عباس(ع)، قصاص مختار و دفن شهدا را به تصویر
می‌كشند.
پادشاهان ایران و قصص قرآنی روی دیوارهای عباسیه
برای رسیدن به بخش دیگر تكیه یعنی عباسیه باید از یك راهرو عبور كردتا به خیاط عباسیه رسید. این بخش در ضلع جنوبی تكیه قرار داشته و دارای ستون‌هایی قطور است. همچنین در این بخش كاشی‌هایی با تصویر پادشاهان ایران و قصص قرآنی وجوددارد. در ضلع شمالی عباسیه ساختمانی قرار ندارد و دیوار با كاشی‌های لاجوردی پوشانده شده كه عمارت‌های مختلفی از مناطق مختلف ایران بر آنها نقش بسته. روی ستون‌های این قسمت نیز تصاویر رجال و بزرگان ایران دیده می‌شود. ضلع شرقی عباسیه با طاق نماهایی تزيین شده كه در یكی از آنها تصویر حضرت سلیمان روی تخت و پرندگان و حیوانات گرداگرد وی نقش بسته است. در ضلع جنوبی عباسیه نیز موزه پوشاك و زیورآلات استان كرمانشاه و موزه مردم شناسی قرار دارد.
صلح و آرامش در كنار قدمگاه
در بخش عباسیه، روی كاشی سوم در اولین ستون، جای پایی دیده می‌شود كه براساس باور مردم، متعلق به امام رضا(ع) است، اما این كاشی تنها یك شبیه‌سازی از جای پای امام رضا(ع) در قدمگاه نیشابور است. به هر حال این محل از قدیم دارای احترام بسیار بوده و كسانی كه نزاع یا اختلافی با هم داشتند در كنار این سنگ با یكدیگر صلح می‌كردند.
ضمیمه قفسه کتاب
تیتر خبرها
