ماراتن مسیه، مسابقه‌ای نجومی است كه هر سال از اواسط اسفند تا اواسط فروردین میان منجمان آماتور برگزار می‌شود. منظور از منجم آماتور در اینجا كسی است كه نه‌تنها به نجوم علاقه دارد، بلكه با اصول و مبانی این علم به خوبی آشناست و می‌‌تواند با تلسكوپ اجرام آسمان شب را رصد كند. با این حال ممكن است پژوهشگر یا استاد دانشگاه نباشد و رشته تحصیلی و حرفه‌اش هر چیزی باشد.
این رقابت نجومی مسالمت‌آمیز معمولا در كشورهایی مثل آمریكا، استرالیا، هندوستان، انگلستان، ایران و ... برگزار می‌شود كه جامعه نجوم آماتوری نسبتا بالغ و توسعه‌یافته‌ای دارند. آن‌قدر كه در آن تعدادی از منجمان بتوانند طی یك شب، از شامگاه تا سپیده‌دم روز بعد بر سر رصد اجرامی رقابت كنند كه شارل مسیه (Charles Messier) فرانسوی حدود دو قرن پیش در قالب فهرست مسیه منتشر كرده بود. این اجرام شامل انواع خوشه‌های ستاره‌ای، انواع سحابی‌ها، انواع كهكشان‌ها و بازمانده‌های ابرنواخترهایی هستند كه از پشت چشمی تلسكوپ معمولا به شكل شبحی محو و مه‌آلود دیده می‌شوند و مانند ستاره‌‎ها با نور نقطه‌ای جلوه نمی‌كنند. تعداد آنها به 110 جرم می‌رسد و فقط در همین بازه زمانی اسفند و فروردین در سال همه آنها در یك شب قابل رصد هستند.
سفر به كویر پرستاره
ساعت سه بعدازظهر پنجشنبه 16 اسفند 97؛ اتوبوس منجمان آماتوری كه از تهران تا زواره بیش از پنج ساعت در راه بوده‌اند سرانجام به مقصد می‌رسد. اتوبوس اصفهانی‌ها ظاهرا یكی دوساعت پیش به رصدگاه رسیده است. یاد فیلم سینمایی «خیلی دور، خیلی نزدیك» ساخته رضا میركریمی می‌افتم كه سناریوی آن با الهام از همین مسابقه نجومی نوشته شده بود؛ مسعود رایگان در نقش پدری پزشك در فیلم بازی می‌كرد كه برای پسرش تلسكوپی قوی خریده بود و با خودروی شخصی آن را به كویر می‌برد تا به پسرش برساند و كمكش كند تا بتواند در «ماراتن مسیه» اول شود، اما در راه گرفتار توفان می‌شود و ماجراهای عجیبی برایش به‌وجود می‌آید.
در پاركینگ كویری روبه‌رو می‌بینم خودروهای شخصی دیگر شركت‌كنندگان كه زودتر رسیده‌اند پارك شده است. مأمور نیروی انتظامی در حالی كه اتوبوس را مقابل تابلوی پاركینگ در جاده كویری متوقف كرده، از پنجره خودرو با راننده گفت‌وگو می‌كند و پس از رؤیت مدارك راننده به همكارش می‌گوید زنجیر را آزاد كند. راننده پدال گاز را آرام زیر پایش فشار می‌دهد و اتوبوس وارد پاركینگ می‌شود. اینجا مقبره شیخ حافظ رجب برسی، عارف و محدث شیعه قرن هشتم هجری در بخش زواره شهرستان اردستان است.
فرمانداری، بخشداری، شهرداری، هلال احمر و همه ادارات مسؤول در زواره دست به دست هم داده‌اند تا مجله نجوم و مركز آموزش نجوم ادیب اصفهان را كمك كنند که پرشورترین رقابت سالانه منجمان آماتور كشور را امسال در محوطه جنبی این مقبره تاریخی به بهترین شكل برگزار كنند. هلال احمر علاوه بر آوردن آمبولانس و امدادگر، چادرهای اسكان را در محوطه اطراف مقبره بر پا كرده، چراغ‌های سفید و زرد در محوطه مقبره جای خود را به چراغ‌های قرمز رنگ داده‌اند كه آلودگی نوری كمتری ایجاد ‌كنند و مانع كار منجمان نشود، مخابرات آنتن تقویت تلفن همراه را برپا كرده، اداره گاز اتاق‌های زائرسرای مقبره را برای اسكان آسوده‌تر شركت‌كنندگان گازكشی كرده و بسیج و نیروی انتظامی هم تأمین امنیت را برعهده گرفته‌اند.
ماراتن مسیه چه بخش‌هایی دارد؟
شركت‌كنندگان در رقابت پس از پیاده ‌شدن از اتوبوس بی‌درنگ تلسكوپ‌های خود را به محوطه در نظر گرفته شده برای رقابت می‌برند و با راهنمایی داوران در محل‌های مشخص شده نصب می‌كنند. از دانش‌آموز دبیرستانی گرفتاری تا بزرگسالان میانسال در رقابت شركت كرده‌اند. حدود دو ساعت تا آغاز رقابت زمان دارند و باید به سرعت تلسكوپ‌های خود را تنظیم كنند. داوران از صحت عملكرد تلسكوپ‌ها مطمئن می‌شوند. بچه‌ها نقشه‌هایشان را ورق می‌زنند و صفحه‌ای را می‌آورند كه قرار است با تاریك شدن هوا و پس از نواخته شدن سوت رقابت، اولین جرم اعماق آسمان از فهرست را با تلسكوپ پیدا كنند و به داور نشان دهند تا پس از تأیید در اپلیكیشن مربوط رصد شدنش به نامشان ثبت شود.
پیش از شروع رقابت، مراسم افتتاحیه برگزار می‌شود و پس از خوشامدگویی مسؤولان محلی و معارفه داوران و دیگر شركت‌كنندگان، دستور كار برگزاری ماراتن و توصیه‌های مهم برای موفقیت در این رقابت از جانب داوران و پرچمداران سال گذشته ماراتن مسیه تشریح می‌شود.
از آنجا كه در سال‌های اخیر مهارت رصدی منجمان آماتور ایران به طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا كرده، رصد 110 جرم ماراتن مسیه معمولا برای تعیین برنده كافی نیست! از این رو در سال‌های اخیر اجرام بیشتری از فهرست‌های دیگر به 110 جرم فهرست مسیه افزوده می‌شد تا كار رقابت و رتبه‌بندی آسان‌تر شود، اما امسال برگزاركنندگان تصمیم گرفتند ماراتن مسیه را در دو بخش كلاسیك و پیشرفته برگزار كنند.
در بخش كلاسیك، شركت‌كنندگان فقط بر سر رصد همان 110 جرم اصلی فهرست مسیه رقابت می‌كنند، اما در بخش پیشرفته، شركت‌كنندگان باتجربه‌تر علاوه بر رصد 110 جرم فهرست مسیه باید 70 جرم دیگر از فهرست‌هایی همچون ان‌جی‌سی و ... راه هم پیدا كنند تا در مجموع برای رصد 180 جرم آسمانی با تلسكوپ انجام شود.
در ماراتن مسیه بخش آموزشی نیز ویژه علاقه‌مندانی كه تلسكوپ ندارند، اما می‌خواهند حال و هوای حاكم بر این مسابقه را از نزدیك تجربه كنند در نظر گرفته شده است. شركت‌كنندگان این بخش طی شب در چند كارگاه تئوری و عملی شركت می‌كنند تا با جنبه‌های متنوع دنیای نجوم بیشتر آشنا شوند.
و اینك سوت آغاز ماراتن به صدا در می‌آید...
ساعت 18 و 15 دقیقه عصر است؛ هوای نیمه ابری كم‌كم رو به تاریكی می‌رود و همه شركت‌كنندگان پشت تلسكوپ‌ها آماده هستند. بالاخره سوت آغاز رقابت به صدا در می‌آید و حالا شركت‌كنندگان از میان ابرها، اجرام دوردست كیهان را پیدا می‌كنند. صدای بچه‌ها برای فراخواندن داورها در هر گروه پشت سر هم شنیده می‌شود. داورها كه خود از برندگان قبلی این مسابقه هستند و همواره از میان بهترین داوطلبان گلچین می‌شوند با علاقه و تعهدی وصف‌ناشدنی از پشت چشمی تلسكوپی به تلسكوپ دیگر می‌روند و با تجربه بالای خود، صحت رصد انجام‌شده را تأیید می‌كنند. جالب است بدانید آنها به صورت افتخاری داوری ماراتن را انجام می‌دهند و برای این كار دستمزد خاصی دریافت نمی‌كنند. در طول مسابقه اگر شركت‌كننده به اشتباه جرم دیگری را هدف رفته باشد، داور گروهش ضمن راهنمایی از او می‌خواهد دوباره برای یافتن جرم مورد نظرش با تلسكوپ در آسمان تلاش كند.
در سوی دیگر میدان و پشت دیوار بقعه شیخ حافظ رجب برسی، اسكوربرد ماراتن نصب شده است. با تأیید رصد هر جرم و ثبت آن از سوی داور در اپلیكیشن داوری، نام شركت‌كننده در رتبه‌بندی روی اسكوربرد نمایش داده شده و جابه‌جا می‌شود. رقابت فوق‌العاده حساس است.
ساعتی می‌گذرد و در اسكوربرد می‌بینم علیرضا حیدری از تهران در بخش پیشرفته ماراتن مسیه اختلاف زیادی با نفر دوم پیدا كرده، اما همچنان رقابت بین نفرات دوم و سوم و چهارم نزدیك است. در رتبه‌بندی ماراتن مسیه كلاسیك نیز گروه محمدمهدی ملك‌حسینی و محمدرضا اشرفی از سعادت‌شهر استان فارس از بقیه جلو افتاده‌اند.
مقابل اسكوربرد، چای داغ و شیرینی روی میز برای رفع خستگی شركت‌كنندگان مهیاست. در گرماگرم مسابقه می‌آیند تا گلویی تازه و تجدید قوا كنند. نگاهی به آخرین وضعیت رتبه‌بندی روی اسكوربرد می‌كنند و برمی‌گردند پشت تلسكوپ‌هایشان و ادامه ماجرا.
در طول شب دو زمان استراحت در نظر گرفته شده، اولی حوالی 10 شب برای صرف شام و اقامه نماز و دومی حوالی 2بامداد برای استراحت و تجدید قوا. رقابت بدون ذره‌ای خستگی تا سپیده‌دم و روشنایی هوا ادامه می‌یابد تا رصدگران با روشن‌شدن هوا و رنگ‌باختن ستارگان، با شنیدن سوت پایان ماراتن دست از كار بكشند. حالا سه ساعت استراحت كافی است تا پس از صرف صبحانه و برگزاری جلسه مشورتی داوران، برندگان رقابت در دو بخش كلاسیك و پیشرفته مشخص شده و با اهدای لوح‌ها و تندیس‌های طلا و نقره و برنز از تلاششان تقدیر شود. با وجود اینکه جوایز بیشتر ارزش معنوی بالایی دارند، این سطح از تلاش شرکت‌کنندگان ستودنی است.