نگاهی به رانندگی زنان ایرانی از قاجار تا امروز
سبقت زنانه
سپیده اشرفی
تیغِ آفتاب افتاده بود یا سرما؟ تهران در چه حال و هوایی بود؟ هرچه بود، شروعش از یك ژن خوب بود؛ آن هم از نوع قاجاری. دستش به مهر گواهینامه خورد و لابد سری بالا داده و دستی به تاب موهایش كشیده بود كه اولین زنی است كه در تاریخ ایران توانسته گواهی رانندگی بگیرد. شوكت‌الملوك جهانبانی آنطور كه روایت‌هایی از آن در میان اسناد و اطلاعات تاریخ بیرون زده، تنها زن آن زمان نبود كه موفق شد گواهینامه رانندگی بگیرد اما قطعا اولین بود. شاید قبل از آن هم اولین بوده؛ آن زمانی كه نویسنده عامه‌پسندی به نام «ر. اعتمادی» از رمضون یخی و قهوه‌خانه‌اش گفته بود و دست آخر به مدرسه‌ای رسیده بود كه شوكت‌الملوك مدیر آن بود. نام شوكت حالا نام اولین زنی است كه گواهینامه رانندگی گرفته است.
شاید آن روز كه عنوان اولین زن و اولین گواهینامه را در دست داشت، فكرش را هم نمی‌كرد كه روزی رقابت زنان در حوزه رانندگی آن‌قدر بالا بگیرد كه كار به آمار و نمودار بكشد كه هر كدام از طرفین چه زنان و چه مردان خودشان را برترین در رانندگی بدانند. آن زمان شاید نام اولین زن و دریافت‌كننده گواهینامه تنها یك عنوان بود كه شوكت‌الملوك جهانبانی موفق شده بود آن را به دست آورد.
رسیدن به سهم برابر
آمار این‌طور می‌گوید كه 79 سال بعد از آن روزی كه شوكت‌الملوك موفق به اخذ گواهینامه رانندگی شد، یعنی سال 1398 زنان به سهم بیشتری از این حوزه رسیده‌اند. خیلی وقت است كه آماری در این مورد بیان نشده اما آخرین رقم اعلام شده، 33 میلیون گواهینامه در كل كشور است. از این رقم نزدیك به شش میلیون و 700 هزار نفر در تهران پشت فرمان هستند و بقیه آن مربوط به شهرستان‌هاست.
سهم زنان چقدر است؟ آخرین آمار رقم 17 درصد را برای زنان نشان می‌دهد؛ رقمی كه برخی مقامات فعال در راهور ناجا معتقدند كه نمی‌تواند آمار دقیقی برای نشان دادن سهم زنان باشد چرا كه گفتنش هم یك تفكیك جنسیتی است و هم قابل مقایسه نیست. به عنوان مثال اگر 83 درصد از آقایان از ارقام كل گواهینامه سهم داشته باشند، طبیعی است سهم بیشتری را هم از تصادفات به خود اختصاص دهند. پس اگر بگوییم زنان كمتر تصادف می‌كنند، شاید حق مطلب ادا نشده باشد.
این‌كه تفاوت فیزیولوژیك زیادی میان زنان و مردان است شاید دلیلی برای كسانی باشد كه چندان برایشان مهم نیست كه كدام طرف سهم بیشتری دارند؛ اما یك نظرسنجی كه اتفاقا یكی از موسسات بین‌المللی هم آن را منتشر كرده نشان می‌دهد كه دقت و مسؤولیت‌پذیری زنان به هنگام رانندگی بیش از مردان است و تعداد زنانی كه در پی تصادفات رانندگی جان خود را از دست می‌دهند نصف مردان است.
زنان مطمئن
این موسسه كه در تحقیق تازه منتشر شده به عنوان MetLife Auto & Home American Safety Pulse ثبت شده، در نتیجه نظرسنجی خود اعلام كرده كه ۵۱ درصد زنان مطمئن هستند كه بهتر از مردان می‌رانند، ۲۵ درصد مردان را بهتر می‌دانند و ۲۴ درصد بقیه واقعا نمی‌دانند كدام از دیگری بهترند. در بخش دیگر همین نظرسنجی عنوان شده ۳۹ درصد مردان می‌گویند جاده‌های آمریكا را از آن خود می‌دانند و البته تنها ۲۶ درصد آنها برتری را از آن زنان می‌دانند.
اما چه در زمان شوكت‌الملوك باشد و چه در قرن 21، بازهم اگر زنی پشت فرمان خودرو بنشیند باید خودش را برای شنیدن انواع طعنه‌ها آماده كند. پیش از این یكی از سایت‌ها از قول مارگارت والش، نویسنده كتاب جنسیت و خودرو در ایالات‌متحده نوشته بود:« تلاش‌ها برای جا انداختن رانندگی زنان در جامعه آمریكا از اوایل قرن بیستم صورتی جدی به خود گرفت. زنان راننده از نظر تعداد به نسبت مردان در اقلیت بودند و مردان اغلب رانندگی آنها را مسخره می‌كردند، اما واقعیت این بود كه زنان هم درست مانند مردان از مزایای رانندگی آگاه شده بودند.»
فرهنگ‌سازی یا پر شدن شكاف جنسیتی؟
بخشی از این نزدیك شدن آمار رانندگی میان زنان و مردان و پر شدن شكاف‌ها را باید به فرهنگ‌سازی مرتبط دانست و برخی دیگر را به توانمندی خود زنان. شاید حتی اگر بپذیریم زاویه دید زنان در رانندگی ضعیف‌تر باشد و برای یك پارك دوبل ممكن است وقت زیادی را صرف كند، بازهم نمی‌توان منكر تلاش و دقت‌شان شد. آنطور كه برخی كارشناسان می‌گویند، زنان ریسك كمتری نسبت به مردان به خرج می‌دهند و شاید به همین دلیل هم با احتیاط بیشتری رانندگی می‌كنند. تنها نگاهی به آمار زنان در تهران از سال 1319 یعنی همان سالی كه شوكت‌الملوك جهانبانی موفق به دریافت گواهینامه شد تا سال 1339 نشان از یك رشد عجیب دارد. در سال 1319 تنها 46 زن گواهینامه داشتند اما در شش ماهه ابتدای سال 1339، نزدیك به 442 زن گواهینامه در دست و مشتاق به رانندگی در تهران بودند. روزنامه‌های آن زمان نوشته بودند: «از سال 1319 تا به حال ـ سال 1339ـ اداره راهنمایی و رانندگی برای 1798 بانو و دوشیزه گواهینامه صادر كرده است.» آمار دقیقی از آخرین رقم ثبت شده برای زنانی كه در تهران یا كل كشور رانندگی می‌كنند موجود نیست و پلیس راهور هم بیشتر به بیان ارقامی همچون تصادف‌ها یا كیفیت رانندگی اكتفا می‌كند اما تنها نیم‌نگاهی به همین تهران یا بسیاری از كلانشهرها نشان می‌دهد كمر نمودار جنسیت‌زده رانندگی خم شده و حالا شهرها تاب و توان بیشتری برای دیدن یك زن راننده دارند. شاید لازم بود 79 سال از گواهینامه شوكت‌الملوك بگذرد تا هم‌جنسان او قدری آسوده‌تر بتوانند در هوای شهرشان دست به فرمان شوند. تهران آن زمان در چه حال و هوایی بود و حالا كجاست؟ هرچه بود، شروعش از یك ژن خوب آن هم از نوع قاجار بود.
شاید آن روز كه عنوان اولین زن و اولین گواهینامه را در دست داشت، فكرش را هم نمی‌كرد كه روزی رقابت زنان در حوزه رانندگی آن‌قدر بالا بگیرد كه كار به آمار و نمودار بكشد كه هر كدام از طرفین چه زنان و چه مردان خودشان را برترین در رانندگی بدانند. آن زمان شاید نام اولین زن و دریافت‌كننده گواهینامه تنها یك عنوان بود كه شوكت‌الملوك جهانبانی موفق شده بود آن را به دست آورد.
رسیدن به سهم برابر
آمار این‌طور می‌گوید كه 79 سال بعد از آن روزی كه شوكت‌الملوك موفق به اخذ گواهینامه رانندگی شد، یعنی سال 1398 زنان به سهم بیشتری از این حوزه رسیده‌اند. خیلی وقت است كه آماری در این مورد بیان نشده اما آخرین رقم اعلام شده، 33 میلیون گواهینامه در كل كشور است. از این رقم نزدیك به شش میلیون و 700 هزار نفر در تهران پشت فرمان هستند و بقیه آن مربوط به شهرستان‌هاست.
سهم زنان چقدر است؟ آخرین آمار رقم 17 درصد را برای زنان نشان می‌دهد؛ رقمی كه برخی مقامات فعال در راهور ناجا معتقدند كه نمی‌تواند آمار دقیقی برای نشان دادن سهم زنان باشد چرا كه گفتنش هم یك تفكیك جنسیتی است و هم قابل مقایسه نیست. به عنوان مثال اگر 83 درصد از آقایان از ارقام كل گواهینامه سهم داشته باشند، طبیعی است سهم بیشتری را هم از تصادفات به خود اختصاص دهند. پس اگر بگوییم زنان كمتر تصادف می‌كنند، شاید حق مطلب ادا نشده باشد.
این‌كه تفاوت فیزیولوژیك زیادی میان زنان و مردان است شاید دلیلی برای كسانی باشد كه چندان برایشان مهم نیست كه كدام طرف سهم بیشتری دارند؛ اما یك نظرسنجی كه اتفاقا یكی از موسسات بین‌المللی هم آن را منتشر كرده نشان می‌دهد كه دقت و مسؤولیت‌پذیری زنان به هنگام رانندگی بیش از مردان است و تعداد زنانی كه در پی تصادفات رانندگی جان خود را از دست می‌دهند نصف مردان است.
زنان مطمئن
این موسسه كه در تحقیق تازه منتشر شده به عنوان MetLife Auto & Home American Safety Pulse ثبت شده، در نتیجه نظرسنجی خود اعلام كرده كه ۵۱ درصد زنان مطمئن هستند كه بهتر از مردان می‌رانند، ۲۵ درصد مردان را بهتر می‌دانند و ۲۴ درصد بقیه واقعا نمی‌دانند كدام از دیگری بهترند. در بخش دیگر همین نظرسنجی عنوان شده ۳۹ درصد مردان می‌گویند جاده‌های آمریكا را از آن خود می‌دانند و البته تنها ۲۶ درصد آنها برتری را از آن زنان می‌دانند.
اما چه در زمان شوكت‌الملوك باشد و چه در قرن 21، بازهم اگر زنی پشت فرمان خودرو بنشیند باید خودش را برای شنیدن انواع طعنه‌ها آماده كند. پیش از این یكی از سایت‌ها از قول مارگارت والش، نویسنده كتاب جنسیت و خودرو در ایالات‌متحده نوشته بود:« تلاش‌ها برای جا انداختن رانندگی زنان در جامعه آمریكا از اوایل قرن بیستم صورتی جدی به خود گرفت. زنان راننده از نظر تعداد به نسبت مردان در اقلیت بودند و مردان اغلب رانندگی آنها را مسخره می‌كردند، اما واقعیت این بود كه زنان هم درست مانند مردان از مزایای رانندگی آگاه شده بودند.»
فرهنگ‌سازی یا پر شدن شكاف جنسیتی؟
بخشی از این نزدیك شدن آمار رانندگی میان زنان و مردان و پر شدن شكاف‌ها را باید به فرهنگ‌سازی مرتبط دانست و برخی دیگر را به توانمندی خود زنان. شاید حتی اگر بپذیریم زاویه دید زنان در رانندگی ضعیف‌تر باشد و برای یك پارك دوبل ممكن است وقت زیادی را صرف كند، بازهم نمی‌توان منكر تلاش و دقت‌شان شد. آنطور كه برخی كارشناسان می‌گویند، زنان ریسك كمتری نسبت به مردان به خرج می‌دهند و شاید به همین دلیل هم با احتیاط بیشتری رانندگی می‌كنند. تنها نگاهی به آمار زنان در تهران از سال 1319 یعنی همان سالی كه شوكت‌الملوك جهانبانی موفق به دریافت گواهینامه شد تا سال 1339 نشان از یك رشد عجیب دارد. در سال 1319 تنها 46 زن گواهینامه داشتند اما در شش ماهه ابتدای سال 1339، نزدیك به 442 زن گواهینامه در دست و مشتاق به رانندگی در تهران بودند. روزنامه‌های آن زمان نوشته بودند: «از سال 1319 تا به حال ـ سال 1339ـ اداره راهنمایی و رانندگی برای 1798 بانو و دوشیزه گواهینامه صادر كرده است.» آمار دقیقی از آخرین رقم ثبت شده برای زنانی كه در تهران یا كل كشور رانندگی می‌كنند موجود نیست و پلیس راهور هم بیشتر به بیان ارقامی همچون تصادف‌ها یا كیفیت رانندگی اكتفا می‌كند اما تنها نیم‌نگاهی به همین تهران یا بسیاری از كلانشهرها نشان می‌دهد كمر نمودار جنسیت‌زده رانندگی خم شده و حالا شهرها تاب و توان بیشتری برای دیدن یك زن راننده دارند. شاید لازم بود 79 سال از گواهینامه شوكت‌الملوك بگذرد تا هم‌جنسان او قدری آسوده‌تر بتوانند در هوای شهرشان دست به فرمان شوند. تهران آن زمان در چه حال و هوایی بود و حالا كجاست؟ هرچه بود، شروعش از یك ژن خوب آن هم از نوع قاجار بود.
