گزارش جام‌جم از چهارمین نمایشگاه توانمندی‌های روستاییان و عشایر
نمایش آبادی در دل پایتخت
صدای بلند آهنگی شمالی كه در محوطه بیرونی نمایشگاه به گوش می‌رسید، بیش از همه جلب توجه می‌كرد. در نمایشگاه، موسیقی‌های محلی مشتریان پر و پا قرص زیادی داشت و پای غرفه‌هایی كه از آنها موسیقی پخش می‌شد، شلوغ‌تر بود. این حکایت جشنواره موسیقی نیست، بلكه روایت نمایشگاهی است برای معرفی «توانمندی‌های روستاییان و عشایر» كه چهارمین دوره آن در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار شد و در آن بسیاری از غرفه‌داران تلاش می‌کردند با استفاده از ابزار موسیقی مردم را به بازدید از غرفه‌هایشان دعوت كنند. اما به‌جز موسیقی، در این نمایشگاه بساط اجرای آیین‌های نواحی مختلف ایران نیز بسیار داغ بود، از نمایش مناطق ترك‌نشین گرفته تا برگزاری نمادین مراسم عروسی عشایر سیستان. صنایع‌دستی، محصولات غذایی و دیگر كالاهای تولیدشده از سوی روستاییان و عشایر چهارگوشه ایران پهناور نیز در نمایشگاه توانمندی‌های روستاییان و عشایر به‌وفور یافت می‌شد.
پای غرفه‌ای كه از آن قطعه‌های موسیقی شمالی پخش می‌شد، زنی میانسال با لباس محلی در میان سبدهای حصیر خود نشسته و می‌گوید، از شش سالگی از مادرش حصیربافی را یاد گرفته است و در 55 سالگی به چنان تسلطی در این كار رسیده كه می‌تواند انواع و اقسام سبد، ساك و سفره را با حصیر ببافد. معصومه شهدی‌گلشنی البته تعریف می‌كند كه امروزه كارش را به حدی توسعه داده كه بیش از 50 نفر در روستای فشتكه شهر خمام شهرستان رشت زیر دستش آموزش دیده و برای خودشان كار می‌كنند. او این را هم اضافه می‌كند كه امروزه بیشتر تولیدات خود و شاگردانش را از طریق فضای مجازی می‌فروشد، اما در سال‌های گذشته كه خبری از این فضا نبود، مجبور بود حصیربافی‌هایش را با قیمتی ارزان به دست واسطه‌هایی برساند كه آن را به بازار شهرهای مختلف استان گیلان می‌بردند. این كارآفرین نمونه گیلانی همچنین تعریف می‌كند كه در سال معمولا در ده تا 20 نمایشگاه كشوری شركت می‌كند و نمایشگاه‌هایی مثل این را فرصت بسیار ارزشمندی برای معرفی آثار خود و دیگر زنان روستایشان می‌داند.
نمایش، موسیقی و دكور
در میانه یكی از سالنهای نمایشگاه، غرفه‌ای كه به واسطه اجرای برنامه‌های نمایشی جذاب بیش از همه نظرها را به خود جلب می‌كرد، غرفه استانداری زنجان بود. جایی كه همه اعضای آن لباس‌های محلی پوشیده و دكور بزرگ و ایوان‌دار آن نیز بسیار زیباست. فاطمه محرم‌خانی، مدیرعامل موسسه یادآوران فرهنگ كهن كه می‌گوید مدیریت این غرفه از سوی استانداری به آنها موسسه آنها واگذار شده است، درباره این دكور توضیح می‌دهد: نمای كلی غرفه ما برگرفته از نمای یكی از خانه‌های تاریخی استان زنجان به نام «خانه مقدم» است. البته در تهران و بعضی از دیگر شهرهای ایران نیز بناهایی با عنوان خانه مقدم وجود دارد، اما قدیمی‌ترین خانه تاریخی كه از سوی این خاندان بنا شده، در شهرستان ابهر قرار گرفته است. ما هم برای این كه این موضوع را به همگان گوشزد كنیم، تصمیم گرفتیم در این نمایشگاه دكورمان را بر اساس نمای كلی این خانه تاریخی بسازیم. دلیل ایوان‌دار بودن دكورمان هم این است كه می‌خواستیم اثری از بهارنشین‌های معروف خانه‌های بومی استان زنجان در دكورمان وجود داشته باشد. صدای بلند موسیقی تركی كه تقریبا بدون وقفه و آن هم به صورت زنده در این غرفه نواخته می‌شد، سبب شده بود كه صدا به صدا نرسد. با این حال از صحبت‌های محرم‌خانی می‌توان فهمید موسسه آنها چند سالی است كه برای معرفی آثار فولكلوریك استان زنجان در نمایشگاه‌های مختلف حضور پیدا می‌كند و در این نمایشگاه‌ها سعی دارند كه طراحی دكور، چیدمان غرفه‌ها، لباس اعضای گروه، اجرای برنامه‌های موسیقی و نمایش و بسته‌های هدایایی كه به بازدیدكنندگان داده می‌شود، همه در راستای معرفی این آثار باشد.
در گوشه‌ای از سالن، غرفه‌های مربوط به استان كرمان قرار گرفته‌اند كه در میان آنها غرفه‌ای كه از طرف یك‌اقامتگاه بوم‌گردی در شهر راین استان كرمان دایر شده است، بیش از همه مشتری دارد؛ چراكه متصدیان آن با استفاده از كرسی، گلیم، پشتی، صندوقچه، سماور و تابلوفرش‌های قدیمی فضایی شبیه اتاق‌های اقامتگاهشان را در غرفه خود ایجاد كرده‌اند و مردم زیادی هم برای عكس گرفتن با دكور این غرفه جذب آن شده‌اند.
وحید طاهری كه از مدیران این اقامتگاه است، می‌گوید اولین سالی است كه در نمایشگاه توانمندی‌های روستاییان و عشایر حضور پیدا كرده و تاكنون كمتر فرصت ارتباط با مردم برای تبلیغ اقامتگاهشان را در فضاهایی مثل این پیدا كرده است. البته به گفته او، آنها اساسا كمتر از دو سال است كه اقامتگاهشان را در یكی از خانه‌های تاریخی استان كرمان كه سال‌ها دست دولت بوده و خاك می‌خورده، دایر كرده‌اند.
طاهری توضیح می‌دهد كه آنها در اقامتگاهشان ایده ایجاد زنجیره غذایی ارگانیك را دنبال می‌كنند. به این صورت كه مسؤولان این اقامتگاه به دنبال این هستند كه نان، گوشت، لبنیات و سبزیجاتی كه به مردم می‌دهند، همگی به صورت ارگانیك از سوی خود آنها تهیه شود كه اكنون نیز آنها در همین راستا پخت نان محلی و پرورش مرغ و گوسفند را در اقامتگاهشان راه انداخته‌اند. زمانی كه او این صحبت‌ها را بیان می‌كرد، جوانی در گوشه غرفه مشغول فلزكاری بود. صنعتی كه طاهری آن را دارای سابقه‌ای دیرینه‌ای می‌داند و می‌گوید در زمان‌های قدیم فلزكاران این شهر شمشیر، سرنیزه و ابزار كشاورزی درست می‌كردند و امروز در راین با استفاده از صنعت فلزكاری، ابزار كاربردی آشپزخانه مثل ساتور، قندچین، قندشكن و آتش‌گیر تولید می‌شود.
بلوچستان را ببینید
هركدام از سالنهای این نمایشگاه مخصوص معرفی آثار روستاییان و عشایر تعدادی از استان‌ها بود. مثلا در یك سالن غرفه‌های استان‌های زنجان، كرمان، یزد، كهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، خراسان‌جنوبی، البرز، قم و تهران قرار گرفته و در سالن دیگری نمایندگان استان‌های گیلان، آذربایجان‌غربی، ایلام و خراسان‌شمالی حضور داشتند؛ هر كدام هم با انواع و اقسام صنایع‌دستی از گلیم، حصیر و گیوه گرفته تا آثار سوزن‌دوزی، معرق‌كاری، منبت‌كاری و قلم‌زنی. همچنین در غرفه‌های این نمایشگاه انواع محصولات غذایی و سوغات مربوط به همه استان‌های چهارگوشه ایران نیز به وفور یافت می‌شد و بعضی از كارآفرینان هم با كارهای خلاقانه‌ای مثل آثار ویترای، سنگ‌تراشی، تابلوهای نقاشی و گل‌ها و گیاهان زینتی در نمایشگاه حاضر شده بودند.
در گوشه‌ای از محوطه بیرونی نمایشگاه، نمایندگان عشایر شهرستان‌های گوناگون استان سیستان و بلوچستان سیاه‌چادرهایی برپا و در آن با گلیم و بالش‌های محلی، فضایی را برای نشستن بازدیدكنندگان فراهم كرده‌اند. در یكی از این سیاه‌چادرها چند نوازنده موسیقی بومی بلوچی را می‌نوازند و در سیاه‌چادری دیگر چند بانو مشغول طبخ خوراكی‌های مخصوص این استان هستند.
بخش دیگری از غرفه‌های استان سیستان و بلوچستان در داخل یكی از سالن‌ها قرار گرفته و در هركدام از آنها نمایندگان شهرستان‌ها مختلف این استان، از جمله نیمروز، قصر قند، ایرانشهر، سیب و سوران، هیرمند، هامون، خاش، سرباز، مهرستان، زابل، زاهدان و میرجاوه حضور داشتند.
غرفه مربوط به شهرستان مهرستان نیز مانند دیگر غرفه‌های این استان دور تا دور با صنایع‌دستی بلوچی تزئین شده است. در بخشی از غرفه محصولات حصیری قرار گرفته و در بخشی دیگر، آینه‌ای بزرگ كه مهره‌های رنگارنگ و پارچه‌های سوزن‌دوزی‌شده، آن را احاطه كرده‌اند. عبدالباسط ملازهی متصدی این غرفه می‌گوید كه هنوز هم عشایر این استان از این آینه‌ها در سیاه‌‌چادرهایشان استفاده می‌كنند.
او كه پنج سالی است در حوزه صنایع‌دستی كارآفرینی می‌كند، از سوزن‌دوزی‌های بلوچی به عنوان مشهورترین آثار صنایع‌دستی استان نام می‌برد و می‌گوید: این آثار بیشتر به دست بانوان بلوچ، آن هم به صورت كاملا خانگی ساخته می‌شود. یعنی در سراسر استان سیستان و بلوچستان كمتر می‌توان كارگاه‌های بزرگ سوزن‌دوزی را پیدا كرد كه این ناشی از بی‌توجهی مسؤولان به ساماندهی این صنعت در استان ماست.
این بی‌توجهی همچنین باعث شده كه بخش اندكی از سود فروش محصولات سوزن‌دوزی نصیب تولیدكنندگان این صنعت شود و در این میان سود اصلی به جیب واسطه‌هایی می‌ریزد كه پارچه‌های سوزن‌دوزی‌شده را با قیمت‌های پایین از تولیدكنندگان می‌خرند و به چند برابر قیمت به بازارهای شهرستان‌های مختلف استان و كلانشهرها می‌برند.
ملازهی نیز ضمن انتقاد از این روند، تاكید دارد حضور دلالان در این صنعت باعث اجحاف به بانوانی می‌شود كه ماه‌ها روی یك اثر وقت می‌گذارند و بعضا حتی به اندازه ماهی صد هزار تومان نیز از این كار درآمد كسب نمی‌كنند. او همچنین معتقد است با این كه بعضی از واسطه‌ها پارچه‌های سوزن‌دوزی‌شده را به كلانشهرهای مختلف می‌برند، اما این محصولات آنچنان كه باید و شاید در میان مردم نقاط مختلف ایران شناخته نشده‌اند كه از نظر ملازهی، علت اصلی این مساله نیز نبود ساماندهی در میان فعالان صنایع‌دستی این استان است. متصدیان غرفه‌های گوناگون استان سیستان و بلوچستان مثل بیشتر غرفه‌داران دیگر با لباس‌های محلی مناطق خود در این نمایشگاه حضور پیدا کرده بودند. اصلی كه به‌خصوص از سوی بانوان حاضر در چهارمین نمایشگاه توانمندی‌های روستاییان و عشایر رعایت شده كه خود می‌تواند در معرفی فرهنگ نواحی مختلف ایران تاثیر بسزایی داشته باشد.
نمایش، موسیقی و دكور
در میانه یكی از سالنهای نمایشگاه، غرفه‌ای كه به واسطه اجرای برنامه‌های نمایشی جذاب بیش از همه نظرها را به خود جلب می‌كرد، غرفه استانداری زنجان بود. جایی كه همه اعضای آن لباس‌های محلی پوشیده و دكور بزرگ و ایوان‌دار آن نیز بسیار زیباست. فاطمه محرم‌خانی، مدیرعامل موسسه یادآوران فرهنگ كهن كه می‌گوید مدیریت این غرفه از سوی استانداری به آنها موسسه آنها واگذار شده است، درباره این دكور توضیح می‌دهد: نمای كلی غرفه ما برگرفته از نمای یكی از خانه‌های تاریخی استان زنجان به نام «خانه مقدم» است. البته در تهران و بعضی از دیگر شهرهای ایران نیز بناهایی با عنوان خانه مقدم وجود دارد، اما قدیمی‌ترین خانه تاریخی كه از سوی این خاندان بنا شده، در شهرستان ابهر قرار گرفته است. ما هم برای این كه این موضوع را به همگان گوشزد كنیم، تصمیم گرفتیم در این نمایشگاه دكورمان را بر اساس نمای كلی این خانه تاریخی بسازیم. دلیل ایوان‌دار بودن دكورمان هم این است كه می‌خواستیم اثری از بهارنشین‌های معروف خانه‌های بومی استان زنجان در دكورمان وجود داشته باشد. صدای بلند موسیقی تركی كه تقریبا بدون وقفه و آن هم به صورت زنده در این غرفه نواخته می‌شد، سبب شده بود كه صدا به صدا نرسد. با این حال از صحبت‌های محرم‌خانی می‌توان فهمید موسسه آنها چند سالی است كه برای معرفی آثار فولكلوریك استان زنجان در نمایشگاه‌های مختلف حضور پیدا می‌كند و در این نمایشگاه‌ها سعی دارند كه طراحی دكور، چیدمان غرفه‌ها، لباس اعضای گروه، اجرای برنامه‌های موسیقی و نمایش و بسته‌های هدایایی كه به بازدیدكنندگان داده می‌شود، همه در راستای معرفی این آثار باشد.
در گوشه‌ای از سالن، غرفه‌های مربوط به استان كرمان قرار گرفته‌اند كه در میان آنها غرفه‌ای كه از طرف یك‌اقامتگاه بوم‌گردی در شهر راین استان كرمان دایر شده است، بیش از همه مشتری دارد؛ چراكه متصدیان آن با استفاده از كرسی، گلیم، پشتی، صندوقچه، سماور و تابلوفرش‌های قدیمی فضایی شبیه اتاق‌های اقامتگاهشان را در غرفه خود ایجاد كرده‌اند و مردم زیادی هم برای عكس گرفتن با دكور این غرفه جذب آن شده‌اند.
وحید طاهری كه از مدیران این اقامتگاه است، می‌گوید اولین سالی است كه در نمایشگاه توانمندی‌های روستاییان و عشایر حضور پیدا كرده و تاكنون كمتر فرصت ارتباط با مردم برای تبلیغ اقامتگاهشان را در فضاهایی مثل این پیدا كرده است. البته به گفته او، آنها اساسا كمتر از دو سال است كه اقامتگاهشان را در یكی از خانه‌های تاریخی استان كرمان كه سال‌ها دست دولت بوده و خاك می‌خورده، دایر كرده‌اند.
طاهری توضیح می‌دهد كه آنها در اقامتگاهشان ایده ایجاد زنجیره غذایی ارگانیك را دنبال می‌كنند. به این صورت كه مسؤولان این اقامتگاه به دنبال این هستند كه نان، گوشت، لبنیات و سبزیجاتی كه به مردم می‌دهند، همگی به صورت ارگانیك از سوی خود آنها تهیه شود كه اكنون نیز آنها در همین راستا پخت نان محلی و پرورش مرغ و گوسفند را در اقامتگاهشان راه انداخته‌اند. زمانی كه او این صحبت‌ها را بیان می‌كرد، جوانی در گوشه غرفه مشغول فلزكاری بود. صنعتی كه طاهری آن را دارای سابقه‌ای دیرینه‌ای می‌داند و می‌گوید در زمان‌های قدیم فلزكاران این شهر شمشیر، سرنیزه و ابزار كشاورزی درست می‌كردند و امروز در راین با استفاده از صنعت فلزكاری، ابزار كاربردی آشپزخانه مثل ساتور، قندچین، قندشكن و آتش‌گیر تولید می‌شود.
بلوچستان را ببینید
هركدام از سالنهای این نمایشگاه مخصوص معرفی آثار روستاییان و عشایر تعدادی از استان‌ها بود. مثلا در یك سالن غرفه‌های استان‌های زنجان، كرمان، یزد، كهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، خراسان‌جنوبی، البرز، قم و تهران قرار گرفته و در سالن دیگری نمایندگان استان‌های گیلان، آذربایجان‌غربی، ایلام و خراسان‌شمالی حضور داشتند؛ هر كدام هم با انواع و اقسام صنایع‌دستی از گلیم، حصیر و گیوه گرفته تا آثار سوزن‌دوزی، معرق‌كاری، منبت‌كاری و قلم‌زنی. همچنین در غرفه‌های این نمایشگاه انواع محصولات غذایی و سوغات مربوط به همه استان‌های چهارگوشه ایران نیز به وفور یافت می‌شد و بعضی از كارآفرینان هم با كارهای خلاقانه‌ای مثل آثار ویترای، سنگ‌تراشی، تابلوهای نقاشی و گل‌ها و گیاهان زینتی در نمایشگاه حاضر شده بودند.
در گوشه‌ای از محوطه بیرونی نمایشگاه، نمایندگان عشایر شهرستان‌های گوناگون استان سیستان و بلوچستان سیاه‌چادرهایی برپا و در آن با گلیم و بالش‌های محلی، فضایی را برای نشستن بازدیدكنندگان فراهم كرده‌اند. در یكی از این سیاه‌چادرها چند نوازنده موسیقی بومی بلوچی را می‌نوازند و در سیاه‌چادری دیگر چند بانو مشغول طبخ خوراكی‌های مخصوص این استان هستند.
بخش دیگری از غرفه‌های استان سیستان و بلوچستان در داخل یكی از سالن‌ها قرار گرفته و در هركدام از آنها نمایندگان شهرستان‌ها مختلف این استان، از جمله نیمروز، قصر قند، ایرانشهر، سیب و سوران، هیرمند، هامون، خاش، سرباز، مهرستان، زابل، زاهدان و میرجاوه حضور داشتند.
غرفه مربوط به شهرستان مهرستان نیز مانند دیگر غرفه‌های این استان دور تا دور با صنایع‌دستی بلوچی تزئین شده است. در بخشی از غرفه محصولات حصیری قرار گرفته و در بخشی دیگر، آینه‌ای بزرگ كه مهره‌های رنگارنگ و پارچه‌های سوزن‌دوزی‌شده، آن را احاطه كرده‌اند. عبدالباسط ملازهی متصدی این غرفه می‌گوید كه هنوز هم عشایر این استان از این آینه‌ها در سیاه‌‌چادرهایشان استفاده می‌كنند.
او كه پنج سالی است در حوزه صنایع‌دستی كارآفرینی می‌كند، از سوزن‌دوزی‌های بلوچی به عنوان مشهورترین آثار صنایع‌دستی استان نام می‌برد و می‌گوید: این آثار بیشتر به دست بانوان بلوچ، آن هم به صورت كاملا خانگی ساخته می‌شود. یعنی در سراسر استان سیستان و بلوچستان كمتر می‌توان كارگاه‌های بزرگ سوزن‌دوزی را پیدا كرد كه این ناشی از بی‌توجهی مسؤولان به ساماندهی این صنعت در استان ماست.
این بی‌توجهی همچنین باعث شده كه بخش اندكی از سود فروش محصولات سوزن‌دوزی نصیب تولیدكنندگان این صنعت شود و در این میان سود اصلی به جیب واسطه‌هایی می‌ریزد كه پارچه‌های سوزن‌دوزی‌شده را با قیمت‌های پایین از تولیدكنندگان می‌خرند و به چند برابر قیمت به بازارهای شهرستان‌های مختلف استان و كلانشهرها می‌برند.
ملازهی نیز ضمن انتقاد از این روند، تاكید دارد حضور دلالان در این صنعت باعث اجحاف به بانوانی می‌شود كه ماه‌ها روی یك اثر وقت می‌گذارند و بعضا حتی به اندازه ماهی صد هزار تومان نیز از این كار درآمد كسب نمی‌كنند. او همچنین معتقد است با این كه بعضی از واسطه‌ها پارچه‌های سوزن‌دوزی‌شده را به كلانشهرهای مختلف می‌برند، اما این محصولات آنچنان كه باید و شاید در میان مردم نقاط مختلف ایران شناخته نشده‌اند كه از نظر ملازهی، علت اصلی این مساله نیز نبود ساماندهی در میان فعالان صنایع‌دستی این استان است. متصدیان غرفه‌های گوناگون استان سیستان و بلوچستان مثل بیشتر غرفه‌داران دیگر با لباس‌های محلی مناطق خود در این نمایشگاه حضور پیدا کرده بودند. اصلی كه به‌خصوص از سوی بانوان حاضر در چهارمین نمایشگاه توانمندی‌های روستاییان و عشایر رعایت شده كه خود می‌تواند در معرفی فرهنگ نواحی مختلف ایران تاثیر بسزایی داشته باشد.
