تدوین نظام رده‌بندی فیلم‌های سینمایی باعث شد تا با یکی از اعضای هیات رده‌بندی به گفت‌وگو بنشینیم
بچه‌ها بیرون!
از اوایل قرن بیستم با اعلام بسیاری از سازمان‌ها و گروه‌های مختلف مبنی بر این‌كه برخی فیلم‌ها خارج از ارزش‌های دوران كودكی و نوجوانی است، رده‌بندی سنی برای فیلم‌ها در نظر گرفته شد. درست در همان زمانی كه سازمان‌ها و گروه‌های مختلف اعلام كردند بسیاری از فیلم‌های تولیدی در هالیوود و كمپانی‌های فیلمسازی‌های مختلف خارج از ارزش‌هایی است كه یك كودك یا نوجوان باید بیاموزد و ادامه این روند در پخش فیلم‌ها در سینما و تلویزیون باعث ترویج مسائل غیراخلاقی و رشد ضدارزش‌ها در اجتماع خواهد شد. بنابراین از همان سال‌ها در كشورهای صاحب صنعت سینما برای تمام فیلم‌ها رده‌بندی سنی مشخص كردند و دیگر هر فیلمی مخاطب خاص خود را می‌شناخت.
در ایران اما به دلیل فضای اسلامی به‌ویژه پس از انقلاب، همواره فیلم‌هایی تولید میشود كه مطابق با دستورالعمل‌های دینی و ارزشی ماست و به همین دلیل مواردی مثل گفت‌وگوهای نامناسب، استفاده از كلمات و صحنه‌های نابهنجار، خشونت و صحنه‌های خشن، استفاده از مواد مخدر و دارویی و... كمتر در آن دیده میشود. از این‌رو از سال‌ها پیش بخش‌های زیادی از موارد رده‌بندی سنی در دایره فیلم‌های تولید شده در كشور ما نمی‌گنجید، اما نباید این موضوع را هم نادیده گرفت كه بعضی از فیلم‌های ما مناسب یك‌سری از گروه‌های سنی نبوده و نیستند.
به هر حال، تعیین رده سنی برای فیلم‌های سینمای ایران موضوعی است كه هنوز آنچنان كه باید جدی گرفته نمی‌شود و مثل یك موضوع تبلیغاتی، حاشیه‌ای و فرمالیته به آن نگاه میشود. حاشیه‌هایی كه اتفاقا بیشتر به دیده شدن فیلم‌ها كمك می‌كند.
در دهه 70 تماشای «مصائب شیرین» علیرضا داوودنژاد مختص رده سنی بالای 18 سال اعلام شد، اما نه خانواده‌ها و نه سینماداران این محدودیت را جدی گرفتند یا چند سال پیش عبدالرضا كاهانی درباره فیلم «استراحت مطلق»اش نوشت «برای افراد زیر 16 سال توصیه نمی‌شود» كه البته كسی موضوع را جدی نگرفت یا فیلم‌های دیگری مانند «لانتوری» و «من» كه محدودیت‌های سنی اعلام شده اتفاقا بیشتر باعث تحریك نوجوانان برای دیدن فیلم‌ها شد و ازسوی مراجع مربوط هم چندان جدی گرفته نشد.
بنابراین شاید بتوان گفت در سینمای ایران در قبال محدودیت‌های سنی، نظارتی وجود ندارد و این تعیین درجه سنی تنها در قالب توصیه مطرح میشود، اما از نوروز امسال كه شوخی‌های فیلم «رحمان1400» جنجال‌آفرین شد، سازمان سینمایی عزم خود را برای اجرای دستورالعمل‌های جدی تر در سینما جزم كرد تا بالاخره چند روز پیش بود كه رئیس سازمان سینمایی فهرست اعضای هیات رده‌بندی سنی را اعلام كرد.
حسین انتظامی، اسامی هیات رده‌بندی سنی آثار سینمایی مركب از ۳۰ شخصیت آشنا با فیلم و سینما در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی، تربیتی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و رسانه را معرفی كرد. آن‌طور كه در پیش‌نویش آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم‌ها آمده است: «پیشگیری از هرگونه آسیب به كودكان، نوجوانان و جوانان بر اساس موازین تربیتی، اخلاقی و باورهای اجتماعی، به‌عنوان ضرورت صنعت تصویر شناخته میشود، اهمیت این موضوع به‌آن خاطر است كه گاهی نمایش رفتار و گفتار شخصیت‌های منفی یا رخدادهایی كه متضمن خشونت، ترس و مضامین مشابه هستند، برای برخی گروه‌های سنی نامناسب است و از این‌رو اطلاع‌رسانی، طبقه‌بندی آثار و توصیه‌های آگاهی بخش با انواع روش‌ها ضروری به‌شمار می‌رود. نظام رده‌بندی سنی فیلم‌ها، معیار مناسبی برای خوب یا بد بودن محتوای آثار نبوده و صرفا هدایتگر مخاطبان در تشخیص مطابقت آثار با موازین تربیتی و روحی روانی است.»
این پیش‌نویس نوشته شده، اما بی‌تعارف بسیاری از سینماگران نسبت به اجرایی شدن كامل «درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی» تردید دارند. در گفت‌وگوی پیش رو با مهرزاد دانش، یكی از اعضای هیات رده‌بندی سنی فیلم‌ها جزئیات این پیش نویس مورد بررسی قرار گرفته كه خواندنش خالی از لطف نیست.
درجه بندی سنی آثار سینمایی به چه معناست؟
این مساله نیاز مبرمی در سینمای ایران بود كه جای خالی‌اش به‌شدت احساس می‌شد. امروز در تمام كشورهای صاحب سینما (به‌خصوص آمریکا) كمابیش مبحث رده‌بندی سنی فیلم‌ها رعایت میشود و ما هم برای صیانت كودكان از این جهت كه در معرض هر نوع تصویر یا موقعیت یا دیالوگی قرار نگیرند باید این‌كار را انجام می‌دادیم. به این دلیل كه روحیه و سن و سال كودكان و نوجوانان نباید مورد مخاطره قرار بگیرد یا دیدن فیلمی سوالاتی در ذهن شان به‌وجود بیاورد كه لزومی ندارد. بالاخره امروز بعد از سال‌ها خلأ در صیانت از كودكان و نوجوانان این نكته به شكل جدی‌تری مورد توجه قرار گرفته و امیدوارم با درایت و حساسیت‌های خاصی كه نسبت به این امر وجود دارد این مسیر بتواند راه خودش را به شكل جدی‌تری دنبال كند.
رده‌بندی سنی یعنی ممیزی دوباره؟
خیر. ممیزی بحث دیگری است كه در هر كشوری به نوعی اعمال میشود و در كشور ما از طریق شورای مشخصی در حال انجام است. ما در هیات رده‌بندی آثار سینمایی بیشتر توصیه و اطلاع رسانی می‌كنیم. مثلا فرض كنید پدر و مادری همراه با كودكانشان قصد رفتن به سینما را دارند، این پدر و مادر از كجا باید بدانند این فیلم و مضامین آن تناسبی با سن و سال كودكانشان دارد یا خیر؟ این هیات قرار است به والدین اطلاع‌رسانی كند كه این فیلم مناسب چه سنی است و پس از آن تصمیم با پدر و مادر است كه فرزندشان را به تماشای این فیلم ببرند یا خیر. ما قرار است به والدین نوعی پیش آگاهی بدهیم كه این فیلم دیالوگ‌ها یا سكانس‌هایی دارد كه برای فرزند شما مناسب نیست. در واقع هیچ نوع اعمال فشاری در رابطه با این موضوع وجود ندارد و در نهایت خود پدر و مادر هستند كه تصمیم گیرنده‌اند.
پس می‌توانیم بگوییم كه آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم ها، هیچ ضمانت اجرایی ندارد؟
نمی‌دانم منظور شما از ضمانت اجرایی چیست، اما اگر منظورتان این است كه مثلا از همان جلوی در سینماها مانع از ورود كودكان به سالن‌ها بشوند كه خب، این كار به طور كل اشتباه است و این طرز برخوردها بحران را جدی‌تر می‌كند. قاعدتا دوستانی كه این نظامنامه را تدوین كردند به فكر ایجاد بحران در سینما نبودند.
چه بحرانی؟
بحران بین تهیه‌كننده و مخاطب، بین سینمادار و مخاطب و... . سینمای ما خود دچار تلاطم است و دیگر قرار نیست تلاطم جدیدی به آن افزوده شود. در این باره در وهله اول باید اعتمادسازی ایجاد شود. اعتماد بین دستگاه توصیه كننده و خانواده‌ها كه اگر این اعتماد حاصل شود خانواده‌ها اطمینان پیدا می‌كنند كه دستگاه توصیه كننده به صلاح كودكان و نوجوانان شان عمل می‌كند.
بنابراین می‌توان گفت این نظامنامه جنبه‌ای كاملا تعاملی دارد و الزامات قانونی در آن نقشی ندارد؟
الزامات قانونی در حد اطلاع‌رسانی كافی است. به عنوان مثال اگر شورا تشخیص داد كه فلان فیلم مناسب كودكان 10 ساله نیست، این مساله حتما باید در تیزر، پوستر، بسته بندی محصول فرهنگی یا تیتراژ ابتدایی فیلم قید شود و اگر در این مورد كوتاهی شد طبق مناسبات حقوقی باید برخوردهای قانونی شكل بگیرد، اما این‌كه نگهبان سینما یا مسؤول گیشه سینماها را با خانواده‌ها سر آوردن و نیاوردن كودكانشان به داخل سالن درگیر بكنیم چندان خوشایند نیست.
با توجه به این‌كه مسؤولیت اجرا به عهده والدین یا همراه بزرگسال است، آیا بدون فرهنگسازی و آگاهی دادن به والدین درباره چند و چون این نظامنامه می‌توان به نتیجه بخش بودن آن امیدوار بود یا خیر؟
بحث فرهنگسازی داخل خانواده‌ها نیاز به كمك تمام دستگاه‌ها دارد. تمام دستگاه‌ها اعم از آموزش و پرورش، صدا و سیما، مطبوعات و تمام نهادهایی كه به نوعی با فرهنگ خانواده‌ها مرتبط هستند، اما شورای ما صرفا درباره فیلم‌هایی است كه در داخل كشور تولید میشود و در این مورد اطلاع رسانی می‌كند. ارتقای فرهنگ عمومی جامعه نیاز به قوانین و نظارت بالادستی بیشتری دارد.
با توجه به این‌كه مرزهای تفكیك رده‌بندی سنی فیلم‌ها (+9، +12 و +15) در پیش نویس نظامنامه خیلی به یكدیگر نزدیك است، با چه متر و معیاری قرار است این سنین از هم متمایز شوند؟
ما محدوده سنین نوجوانی را بیشتر در نظر داریم و وقتی بازخوردهای این پیش‌نویس را در رسانه‌ها و بین صاحبنظران گرفتیم راجع به آن در شورا بحث كارشناسی می‌كنیم تا به نتیجه برسیم.
نظام رده‌بندی سنی فیلم‌ها از چه زمان در سینماها اجرا میشود؟
همان‌طور كه در اخبار آمده، پیش‌نویس این نظامنامه آماده شده و باید منتظر ماند و دید كه نسخه نهایی این آیین‌نامه چه خواهد بود. به عبارتی منظور از پیش‌نویس آن است كه تمام صاحبنظران بیایند نقدها و پیشنهادات‌شان را ابراز كنند تا قانون نهایی كاملتر و مفیدتر نوشته شود. زمان اجرایی این طرح هم بستگی به نظر رئیس سازمان سینمایی دارد.
در مجموع چه دورنمایی از اجرای این طرح در سینماهای ایران دارید و فكر می‌كنید چقدر به موفقیت بینجامد؟
بالاخره باید از یك جایی این حركت را شروع می‌كردیم. این حركت شروع مباركی داشت و این‌كه بخواهیم به نداشتن زمینه‌های فرهنگی مناسب آن در جامعه‌مان فكر كنیم چندان دلچسب نخواهد بود. اعضای این شورا متشكل از شخصیت‌های آشنا با فیلم و سینما در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی، تربیتی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و رسانه هستند كه امیدوارم به شكل فراگیر از نظرات تخصصی تمام این دوستان در این مسیر استفاده شود. این مسیر قاعدتا پر فراز و نشیب و پر آزمون و خطاست، اما همین كه شروع شده خجسته است.
به هر حال، تعیین رده سنی برای فیلم‌های سینمای ایران موضوعی است كه هنوز آنچنان كه باید جدی گرفته نمی‌شود و مثل یك موضوع تبلیغاتی، حاشیه‌ای و فرمالیته به آن نگاه میشود. حاشیه‌هایی كه اتفاقا بیشتر به دیده شدن فیلم‌ها كمك می‌كند.
در دهه 70 تماشای «مصائب شیرین» علیرضا داوودنژاد مختص رده سنی بالای 18 سال اعلام شد، اما نه خانواده‌ها و نه سینماداران این محدودیت را جدی گرفتند یا چند سال پیش عبدالرضا كاهانی درباره فیلم «استراحت مطلق»اش نوشت «برای افراد زیر 16 سال توصیه نمی‌شود» كه البته كسی موضوع را جدی نگرفت یا فیلم‌های دیگری مانند «لانتوری» و «من» كه محدودیت‌های سنی اعلام شده اتفاقا بیشتر باعث تحریك نوجوانان برای دیدن فیلم‌ها شد و ازسوی مراجع مربوط هم چندان جدی گرفته نشد.
بنابراین شاید بتوان گفت در سینمای ایران در قبال محدودیت‌های سنی، نظارتی وجود ندارد و این تعیین درجه سنی تنها در قالب توصیه مطرح میشود، اما از نوروز امسال كه شوخی‌های فیلم «رحمان1400» جنجال‌آفرین شد، سازمان سینمایی عزم خود را برای اجرای دستورالعمل‌های جدی تر در سینما جزم كرد تا بالاخره چند روز پیش بود كه رئیس سازمان سینمایی فهرست اعضای هیات رده‌بندی سنی را اعلام كرد.
حسین انتظامی، اسامی هیات رده‌بندی سنی آثار سینمایی مركب از ۳۰ شخصیت آشنا با فیلم و سینما در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی، تربیتی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و رسانه را معرفی كرد. آن‌طور كه در پیش‌نویش آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم‌ها آمده است: «پیشگیری از هرگونه آسیب به كودكان، نوجوانان و جوانان بر اساس موازین تربیتی، اخلاقی و باورهای اجتماعی، به‌عنوان ضرورت صنعت تصویر شناخته میشود، اهمیت این موضوع به‌آن خاطر است كه گاهی نمایش رفتار و گفتار شخصیت‌های منفی یا رخدادهایی كه متضمن خشونت، ترس و مضامین مشابه هستند، برای برخی گروه‌های سنی نامناسب است و از این‌رو اطلاع‌رسانی، طبقه‌بندی آثار و توصیه‌های آگاهی بخش با انواع روش‌ها ضروری به‌شمار می‌رود. نظام رده‌بندی سنی فیلم‌ها، معیار مناسبی برای خوب یا بد بودن محتوای آثار نبوده و صرفا هدایتگر مخاطبان در تشخیص مطابقت آثار با موازین تربیتی و روحی روانی است.»
این پیش‌نویس نوشته شده، اما بی‌تعارف بسیاری از سینماگران نسبت به اجرایی شدن كامل «درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی» تردید دارند. در گفت‌وگوی پیش رو با مهرزاد دانش، یكی از اعضای هیات رده‌بندی سنی فیلم‌ها جزئیات این پیش نویس مورد بررسی قرار گرفته كه خواندنش خالی از لطف نیست.
درجه بندی سنی آثار سینمایی به چه معناست؟
این مساله نیاز مبرمی در سینمای ایران بود كه جای خالی‌اش به‌شدت احساس می‌شد. امروز در تمام كشورهای صاحب سینما (به‌خصوص آمریکا) كمابیش مبحث رده‌بندی سنی فیلم‌ها رعایت میشود و ما هم برای صیانت كودكان از این جهت كه در معرض هر نوع تصویر یا موقعیت یا دیالوگی قرار نگیرند باید این‌كار را انجام می‌دادیم. به این دلیل كه روحیه و سن و سال كودكان و نوجوانان نباید مورد مخاطره قرار بگیرد یا دیدن فیلمی سوالاتی در ذهن شان به‌وجود بیاورد كه لزومی ندارد. بالاخره امروز بعد از سال‌ها خلأ در صیانت از كودكان و نوجوانان این نكته به شكل جدی‌تری مورد توجه قرار گرفته و امیدوارم با درایت و حساسیت‌های خاصی كه نسبت به این امر وجود دارد این مسیر بتواند راه خودش را به شكل جدی‌تری دنبال كند.
رده‌بندی سنی یعنی ممیزی دوباره؟
خیر. ممیزی بحث دیگری است كه در هر كشوری به نوعی اعمال میشود و در كشور ما از طریق شورای مشخصی در حال انجام است. ما در هیات رده‌بندی آثار سینمایی بیشتر توصیه و اطلاع رسانی می‌كنیم. مثلا فرض كنید پدر و مادری همراه با كودكانشان قصد رفتن به سینما را دارند، این پدر و مادر از كجا باید بدانند این فیلم و مضامین آن تناسبی با سن و سال كودكانشان دارد یا خیر؟ این هیات قرار است به والدین اطلاع‌رسانی كند كه این فیلم مناسب چه سنی است و پس از آن تصمیم با پدر و مادر است كه فرزندشان را به تماشای این فیلم ببرند یا خیر. ما قرار است به والدین نوعی پیش آگاهی بدهیم كه این فیلم دیالوگ‌ها یا سكانس‌هایی دارد كه برای فرزند شما مناسب نیست. در واقع هیچ نوع اعمال فشاری در رابطه با این موضوع وجود ندارد و در نهایت خود پدر و مادر هستند كه تصمیم گیرنده‌اند.
پس می‌توانیم بگوییم كه آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم ها، هیچ ضمانت اجرایی ندارد؟
نمی‌دانم منظور شما از ضمانت اجرایی چیست، اما اگر منظورتان این است كه مثلا از همان جلوی در سینماها مانع از ورود كودكان به سالن‌ها بشوند كه خب، این كار به طور كل اشتباه است و این طرز برخوردها بحران را جدی‌تر می‌كند. قاعدتا دوستانی كه این نظامنامه را تدوین كردند به فكر ایجاد بحران در سینما نبودند.
چه بحرانی؟
بحران بین تهیه‌كننده و مخاطب، بین سینمادار و مخاطب و... . سینمای ما خود دچار تلاطم است و دیگر قرار نیست تلاطم جدیدی به آن افزوده شود. در این باره در وهله اول باید اعتمادسازی ایجاد شود. اعتماد بین دستگاه توصیه كننده و خانواده‌ها كه اگر این اعتماد حاصل شود خانواده‌ها اطمینان پیدا می‌كنند كه دستگاه توصیه كننده به صلاح كودكان و نوجوانان شان عمل می‌كند.
بنابراین می‌توان گفت این نظامنامه جنبه‌ای كاملا تعاملی دارد و الزامات قانونی در آن نقشی ندارد؟
الزامات قانونی در حد اطلاع‌رسانی كافی است. به عنوان مثال اگر شورا تشخیص داد كه فلان فیلم مناسب كودكان 10 ساله نیست، این مساله حتما باید در تیزر، پوستر، بسته بندی محصول فرهنگی یا تیتراژ ابتدایی فیلم قید شود و اگر در این مورد كوتاهی شد طبق مناسبات حقوقی باید برخوردهای قانونی شكل بگیرد، اما این‌كه نگهبان سینما یا مسؤول گیشه سینماها را با خانواده‌ها سر آوردن و نیاوردن كودكانشان به داخل سالن درگیر بكنیم چندان خوشایند نیست.
با توجه به این‌كه مسؤولیت اجرا به عهده والدین یا همراه بزرگسال است، آیا بدون فرهنگسازی و آگاهی دادن به والدین درباره چند و چون این نظامنامه می‌توان به نتیجه بخش بودن آن امیدوار بود یا خیر؟
بحث فرهنگسازی داخل خانواده‌ها نیاز به كمك تمام دستگاه‌ها دارد. تمام دستگاه‌ها اعم از آموزش و پرورش، صدا و سیما، مطبوعات و تمام نهادهایی كه به نوعی با فرهنگ خانواده‌ها مرتبط هستند، اما شورای ما صرفا درباره فیلم‌هایی است كه در داخل كشور تولید میشود و در این مورد اطلاع رسانی می‌كند. ارتقای فرهنگ عمومی جامعه نیاز به قوانین و نظارت بالادستی بیشتری دارد.
با توجه به این‌كه مرزهای تفكیك رده‌بندی سنی فیلم‌ها (+9، +12 و +15) در پیش نویس نظامنامه خیلی به یكدیگر نزدیك است، با چه متر و معیاری قرار است این سنین از هم متمایز شوند؟
ما محدوده سنین نوجوانی را بیشتر در نظر داریم و وقتی بازخوردهای این پیش‌نویس را در رسانه‌ها و بین صاحبنظران گرفتیم راجع به آن در شورا بحث كارشناسی می‌كنیم تا به نتیجه برسیم.
نظام رده‌بندی سنی فیلم‌ها از چه زمان در سینماها اجرا میشود؟
همان‌طور كه در اخبار آمده، پیش‌نویس این نظامنامه آماده شده و باید منتظر ماند و دید كه نسخه نهایی این آیین‌نامه چه خواهد بود. به عبارتی منظور از پیش‌نویس آن است كه تمام صاحبنظران بیایند نقدها و پیشنهادات‌شان را ابراز كنند تا قانون نهایی كاملتر و مفیدتر نوشته شود. زمان اجرایی این طرح هم بستگی به نظر رئیس سازمان سینمایی دارد.
در مجموع چه دورنمایی از اجرای این طرح در سینماهای ایران دارید و فكر می‌كنید چقدر به موفقیت بینجامد؟
بالاخره باید از یك جایی این حركت را شروع می‌كردیم. این حركت شروع مباركی داشت و این‌كه بخواهیم به نداشتن زمینه‌های فرهنگی مناسب آن در جامعه‌مان فكر كنیم چندان دلچسب نخواهد بود. اعضای این شورا متشكل از شخصیت‌های آشنا با فیلم و سینما در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی، تربیتی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و رسانه هستند كه امیدوارم به شكل فراگیر از نظرات تخصصی تمام این دوستان در این مسیر استفاده شود. این مسیر قاعدتا پر فراز و نشیب و پر آزمون و خطاست، اما همین كه شروع شده خجسته است.
ضمیمه نوجوانه
تیتر خبرها
