بررسی 7 دستاورد پزشکی مهم سال در واپسین روزهای سال 2019
کارنامه طبیبان!
بقراط، فیلسوف یونان باستان، بیش از ۲۰۰۰ سال پیش نوشت، «پزشكی، شریفترین علم است.» پیشرفتهای پزشكی حتی پیش از دوران بقراط، به درمان مردم و كنترل بیماریهای آنها كمك كرده است و امروزه، تحقیقات در این عرصه همچنان ادامه دارد و دانشمندان هر سال برای كشف بهترین روشهای بهبود سلامت انسان و طولانی كردن عمر و كاهش بیماریها و ناتوانیها، تحقیقاتی گسترده انجام میدهند. در هفت دستاورد پزشكی برجسته دانشمندان در سال 2019 را بررسی میكنیم. منابع: nih.gov و medicalnewstoday.com
۱. تولید رگهای خونی زنده
افراد مبتلا به نارسایی كلیوی برای پاكسازی مواد سمی خون، مجبور به استفاده از دستگاههای دیالیز هستند. این دستگاهها معمولا با استفاده از سیاهرگهای دست، به تصفیه خون میپردازد. اما این روش معمولا پس از مدتی به صدمات رگهای خونی منجر میشود. محققان پس از بررسیهای متعدد، سرانجام توانستند رگهای خونی زنده را در آزمایشگاه تولید كنند. آنها رگهای خونی زیستمهندسی شده به نام رگهای بدون سلول انسانی تولید كردند تا بتوان از آنها در دیالیز كمك گرفت. در حال حاضر بیشتر بیماران با استفاده از فیستولهای وریدی كه مسیری برای دیالیز خون باز میكنند، دیالیز میشوند، اما اكنون محققان این رگهای زیستمهندسی شده را تولید كرده و در بدن بیمار قرار میدهند.
این رگها پس از مدتی تبدیل به رگهای خونی زنده شده و با بافتهای انسانی یكپارچه میشوند. در واقع سلولها و رگهای ریز خونی بیمار به درون رگهای زیستمهندسی شده مهاجرت كرده و آنها پس از مدتی شروع به تولید بافتهای زنده میكنند. از طرفی به دلیل این كه رگهای زیستمهندسی شده، سلولهای بیگانه نیستند، سیستم ایمنی بدن آنها را پس نمیزند. تولید این نوع رگ در مراحل آزمایشهای بالینی خود قرار دارد و بهزودی در اختیار بیماران قرار خواهد گرفت.
۲. درمان نوعی اختلال ژنتیك
كودكانی كه با نوعی اختلال ژنتیك نادر به نام نقص ایمنی تركیبی وابسته به ایکس (X ــ SCID) مبتلا میشوند به نقص عملكرد سیستم ایمنی بدن مبتلا هستند. در نتیجه توانایی مبارزه با عفونتها و انواع بیماریها در این كودكان از بین میرود و معمولا در چند سال اول زندگیشان، جان خود را از دست میدهند.
در حال حاضر میتوان با پیوند سلولهای بنیادی تشكیلدهنده خون، نوزادان مبتلا به این نقص ژنتیك را درمان كرد و بهترین حالت، استفاده از سلولهای بنیادی خواهر یا برادر كودك است كه از نظر ژنتیك به هم نزدیك هستند. این روش درمانی میتواند تا حدی سیستم ایمنی بدن كودك را فعال كند اما این بیماران تا پایان عمر مجبور به درمان هستند و ممكن است مدام به بیماریهای مختلف عفونی مزمن مبتلا شوند.
در ماههای گذشته محققان توانستند با استفاده از روشهای جدید ژندرمانی، هشت نوزاد مبتلا به نقص ایمنی تركیبی وابسته به كروموزوم ایكس را كاملا درمان كنند. این نوزادان در دو سال گذشته تحت این نوع درمان قرار گرفته اند و در حال حاضر رشد آنها طبیعی است و بدنشان به اندازه كافی، سلولهای ایمنی برای مبارزه با بیماریها تولید میكند.
۳. آزمایش تشخیص درست سندرم خستگی مزمن
سندرم خستگی مزمن یا میالژیك انسفالومیالیتیز (myalgic encephalomyelitis) نوعی بیماری ناتوانكننده است. فرد مبتلا احساس خستگی مفرط میكند و این خستگی با انجام هرگونه فعالیت ذهنی یا جسمی بهمراتب شدیدتر هم میشود. در واقع سلولهای بدن، هنگام فعالیتهای ذهنی و جسمی فرد، به مولكولهای نوكلئوتیدی آدنوزین تریفسفات كه تولید انرژی میكنند، نیاز دارند. اما این بیماری باعث میشود سلولهای بدن توانایی استفاده از این مولكولها را نداشته باشد.
علت این بیماری هنوز مشخص نیست و شروع آن معمولا با علائمی شبیه آنفلوآنزا همراه است. برخی بررسیها نشان میدهد احتمال دارد ابتلا به نوعی عفونت، استرس یا تغییرات سیستم ایمنی بدن باعث ایجاد این سندرم شود.
تاكنون روش تشخیصی دقیقی برای شناسایی سندرم خستگی مزمن وجود نداشته است و بیماری افراد را معمولا به اشتباه افسردگی تشخیص داده و برای آنها داروهای ضدافسردگی تجویز میكنند. اما اخیرا محققان توانستهاند نوعی آزمایش خون ایجاد كنند كه این سندرم را بهدرستی تشخیص میدهد.
۴. ساخت لوزالمعده مصنوعی برای درمان دیابت نوع 1
وقتی گلوكز یا قند خون بسیار زیاد میشود، دیابت به وجود میآید. گلوكز منبع اصلی انرژی بدن است. انسولین هم هورمونی است كه از لوزالمعده ترشح میشود و سلولهای بدن را به مصرف گلوكز تشویق میكند. اما لوزالمعده افراد مبتلا به دیابت نوع یك هورمون انسولین ترشح نمیكند و تجمع بالای قند در خون این افراد، سلامت آنها را به خطر میاندازد.
افراد مبتلا به دیابت نوع یك، باید مدام انسولین تزریق كنند كه این وضعیت گاهیاوقات بسیار بغرنج میشود. امسال محققان نوعی لوزالمعده مصنوعی ــ سامانه مدیریت دیابت ــ تولید كردهاند كه میتواند مقدار قند موجود در خون را ارزیابی كند و به اندازهای كه بدن انسولین نیاز دارد، بهطور خودكار آن را با استفاده از پمپ انسولین به درون خون تزریق كند. البته این لوزالمعده مصنوعی نمیتواند نیاز بیمار به تزریقهای روزانه انسولین را كاملا برطرف كند، اما میتواند از رنج این تزریقهای مكرر تا حد زیادی بكاهد.
۵. بررسی داروهای فعلی درمانی
داروهایی كه امروزه رایج هستند، برای درمان بیماریهای متفاوت تولید شدهاند و میتوانند بیماریهای جسمی و ذهنیمان را درمان كنند؛ اما محققان همیشه انواع داروها و عوارض جانبی آنها را بررسی میكنند.
امسال محققان، داروهای مناسب پیشگیری و درمان سكتههای قلبی را بررسی كردند و متوجه شدند، داروی رایجی كه پزشكان برای درمان پرفشاری خون و آنژین قلبی تجویز میكنند، در حقیقت میتواند خطر ابتلا به سكته ناگهانی قلبی در فرد را افزایش دهد. این دارو، نیفیدیپین است كه پزشكان آن را بیشتر مواقع برای درمان بیماریهای قلبی ـ عروقی تجویز میكنند.
در تحقیقی دیگر، محققان دریافتند داروهای آنتیكولینرژیك، كه انقباضات و استراحت ماهیچههای بدن را تنظیم میكند، میتواند خطر ابتلا به بیماریهای زوال عقل را در فرد افزایش دهد.
معمولا برای افرادی كه برخی ماهیچههای بدنشان، مانند ماهیچههای مثانه یا دستگاه گوارش، بهدرستی كار نمیكنند یا بیماران مبتلا به پاركینسون، داروهای آنتیكولینرژیك تجویز میشود. محققان در بررسیهای روی بیش از ۵۸ هزار داوطلب پی بردند این نوع داروها، بیماریهای شناختی در افراد مصرفكننده به وجود میآورند و محققان معتقدند باید این داروها با احتیاط مصرف شوند.
۶. پیشبینی اختلالهای روانپریشی با الگوهای زبانی
اختلالهای روانی مانند اسكیزوفرنی بسیار ناتوانكننده هستند. احساس بیماران مبتلا به این اختلالها، نسبت به وقایع محیط زندگیشان بر اساس واقعیت نیست. آنها معمولا دچار توهم میشوند یا تصور میكنند، دیگران قصد صدمه زدن به آنها را دارند. اگر این نوع اختلالهای روانی به موقع تشخیص داده شوند، با روشهای درمانی فعلی میتوان تا حدی بروز علائم بیماری را به تعویق انداخت یا جلوی آنها را گرفت.
محققان پس از بررسیهای متعدد به این نتیجه رسیدند الگوهای زبانی میتواند در پیشبینی ابتلا به این نوع اختلالها كمك كند. این محققان نوعی هوش مصنوعی ایجاد كردند تا بتواند پیچیدگیهای گفتاری افراد، بهویژه جوانان را بررسی و احتمال ابتلا به بیماریهای روانپریشی در آنها را پیشبینی كند. این هوش مصنوعی در آزمایشهای روانشناختی توانست اختلالهای روانی افراد را با دقت ۹۳درصد پیشبینی كند.
۷. جایگزینی برای سلولهای صدمهدیده شبكیه چشم
فساد ماكولار یا تباهی لكه زرد، شایعترین علت نابینایی در افراد ۵۰ سال به بالاست. این بیماری به مركز نزدیك شبكیه چشم، بافتهایی كه به نور حساس هستند، صدمه میزند. محققان برای درمان این بیماری سعی كردند به جای سلولهای در حال مرگ اپیتلیوم رنگدانهدار شبكیه (RPE)، كه نقش مهمی در حفظ عملكرد درست شبكیه دارند، نوع سالم آنها را با استفاده از سلولهای بنیادی قرار دهند. اما این سلولهای جدید نمیتوانند بدون ساختارهای حامی رشد كنند و همچنین اگر سلولهای سالم RPE از فرد دیگری گرفته شده باشند، ممكن است سیستم ایمنی بدن، آنها را نپذیرد. مشكل دیگر این است كه جایگزینی این سلولها میتواند موجب تغییرات ژنومی سرطانزا شود.
امسال، محققان توانستند چارچوبی از نوع مواد زیستفروسایشپذیر روی سلولهای بیمار رشد دهند. این چارچوب كه همانند پچ میماند، بین سلولهای رنگدانهای صدمه دیده شبكیه و گیرندههای نوری چشمها قرار میگیرد و میتواند كار سلولهای صدمه دیده را به خوبی انجام دهد.
محققان در حال حاضر این روش درمانی را توانستند در موشها و خوكهای آزمایشگاهی با موفقیت انجام دهند.
افراد مبتلا به نارسایی كلیوی برای پاكسازی مواد سمی خون، مجبور به استفاده از دستگاههای دیالیز هستند. این دستگاهها معمولا با استفاده از سیاهرگهای دست، به تصفیه خون میپردازد. اما این روش معمولا پس از مدتی به صدمات رگهای خونی منجر میشود. محققان پس از بررسیهای متعدد، سرانجام توانستند رگهای خونی زنده را در آزمایشگاه تولید كنند. آنها رگهای خونی زیستمهندسی شده به نام رگهای بدون سلول انسانی تولید كردند تا بتوان از آنها در دیالیز كمك گرفت. در حال حاضر بیشتر بیماران با استفاده از فیستولهای وریدی كه مسیری برای دیالیز خون باز میكنند، دیالیز میشوند، اما اكنون محققان این رگهای زیستمهندسی شده را تولید كرده و در بدن بیمار قرار میدهند.
این رگها پس از مدتی تبدیل به رگهای خونی زنده شده و با بافتهای انسانی یكپارچه میشوند. در واقع سلولها و رگهای ریز خونی بیمار به درون رگهای زیستمهندسی شده مهاجرت كرده و آنها پس از مدتی شروع به تولید بافتهای زنده میكنند. از طرفی به دلیل این كه رگهای زیستمهندسی شده، سلولهای بیگانه نیستند، سیستم ایمنی بدن آنها را پس نمیزند. تولید این نوع رگ در مراحل آزمایشهای بالینی خود قرار دارد و بهزودی در اختیار بیماران قرار خواهد گرفت.
۲. درمان نوعی اختلال ژنتیك
كودكانی كه با نوعی اختلال ژنتیك نادر به نام نقص ایمنی تركیبی وابسته به ایکس (X ــ SCID) مبتلا میشوند به نقص عملكرد سیستم ایمنی بدن مبتلا هستند. در نتیجه توانایی مبارزه با عفونتها و انواع بیماریها در این كودكان از بین میرود و معمولا در چند سال اول زندگیشان، جان خود را از دست میدهند.
در حال حاضر میتوان با پیوند سلولهای بنیادی تشكیلدهنده خون، نوزادان مبتلا به این نقص ژنتیك را درمان كرد و بهترین حالت، استفاده از سلولهای بنیادی خواهر یا برادر كودك است كه از نظر ژنتیك به هم نزدیك هستند. این روش درمانی میتواند تا حدی سیستم ایمنی بدن كودك را فعال كند اما این بیماران تا پایان عمر مجبور به درمان هستند و ممكن است مدام به بیماریهای مختلف عفونی مزمن مبتلا شوند.
در ماههای گذشته محققان توانستند با استفاده از روشهای جدید ژندرمانی، هشت نوزاد مبتلا به نقص ایمنی تركیبی وابسته به كروموزوم ایكس را كاملا درمان كنند. این نوزادان در دو سال گذشته تحت این نوع درمان قرار گرفته اند و در حال حاضر رشد آنها طبیعی است و بدنشان به اندازه كافی، سلولهای ایمنی برای مبارزه با بیماریها تولید میكند.
۳. آزمایش تشخیص درست سندرم خستگی مزمن
سندرم خستگی مزمن یا میالژیك انسفالومیالیتیز (myalgic encephalomyelitis) نوعی بیماری ناتوانكننده است. فرد مبتلا احساس خستگی مفرط میكند و این خستگی با انجام هرگونه فعالیت ذهنی یا جسمی بهمراتب شدیدتر هم میشود. در واقع سلولهای بدن، هنگام فعالیتهای ذهنی و جسمی فرد، به مولكولهای نوكلئوتیدی آدنوزین تریفسفات كه تولید انرژی میكنند، نیاز دارند. اما این بیماری باعث میشود سلولهای بدن توانایی استفاده از این مولكولها را نداشته باشد.
علت این بیماری هنوز مشخص نیست و شروع آن معمولا با علائمی شبیه آنفلوآنزا همراه است. برخی بررسیها نشان میدهد احتمال دارد ابتلا به نوعی عفونت، استرس یا تغییرات سیستم ایمنی بدن باعث ایجاد این سندرم شود.
تاكنون روش تشخیصی دقیقی برای شناسایی سندرم خستگی مزمن وجود نداشته است و بیماری افراد را معمولا به اشتباه افسردگی تشخیص داده و برای آنها داروهای ضدافسردگی تجویز میكنند. اما اخیرا محققان توانستهاند نوعی آزمایش خون ایجاد كنند كه این سندرم را بهدرستی تشخیص میدهد.
۴. ساخت لوزالمعده مصنوعی برای درمان دیابت نوع 1
وقتی گلوكز یا قند خون بسیار زیاد میشود، دیابت به وجود میآید. گلوكز منبع اصلی انرژی بدن است. انسولین هم هورمونی است كه از لوزالمعده ترشح میشود و سلولهای بدن را به مصرف گلوكز تشویق میكند. اما لوزالمعده افراد مبتلا به دیابت نوع یك هورمون انسولین ترشح نمیكند و تجمع بالای قند در خون این افراد، سلامت آنها را به خطر میاندازد.
افراد مبتلا به دیابت نوع یك، باید مدام انسولین تزریق كنند كه این وضعیت گاهیاوقات بسیار بغرنج میشود. امسال محققان نوعی لوزالمعده مصنوعی ــ سامانه مدیریت دیابت ــ تولید كردهاند كه میتواند مقدار قند موجود در خون را ارزیابی كند و به اندازهای كه بدن انسولین نیاز دارد، بهطور خودكار آن را با استفاده از پمپ انسولین به درون خون تزریق كند. البته این لوزالمعده مصنوعی نمیتواند نیاز بیمار به تزریقهای روزانه انسولین را كاملا برطرف كند، اما میتواند از رنج این تزریقهای مكرر تا حد زیادی بكاهد.
۵. بررسی داروهای فعلی درمانی
داروهایی كه امروزه رایج هستند، برای درمان بیماریهای متفاوت تولید شدهاند و میتوانند بیماریهای جسمی و ذهنیمان را درمان كنند؛ اما محققان همیشه انواع داروها و عوارض جانبی آنها را بررسی میكنند.
امسال محققان، داروهای مناسب پیشگیری و درمان سكتههای قلبی را بررسی كردند و متوجه شدند، داروی رایجی كه پزشكان برای درمان پرفشاری خون و آنژین قلبی تجویز میكنند، در حقیقت میتواند خطر ابتلا به سكته ناگهانی قلبی در فرد را افزایش دهد. این دارو، نیفیدیپین است كه پزشكان آن را بیشتر مواقع برای درمان بیماریهای قلبی ـ عروقی تجویز میكنند.
در تحقیقی دیگر، محققان دریافتند داروهای آنتیكولینرژیك، كه انقباضات و استراحت ماهیچههای بدن را تنظیم میكند، میتواند خطر ابتلا به بیماریهای زوال عقل را در فرد افزایش دهد.
معمولا برای افرادی كه برخی ماهیچههای بدنشان، مانند ماهیچههای مثانه یا دستگاه گوارش، بهدرستی كار نمیكنند یا بیماران مبتلا به پاركینسون، داروهای آنتیكولینرژیك تجویز میشود. محققان در بررسیهای روی بیش از ۵۸ هزار داوطلب پی بردند این نوع داروها، بیماریهای شناختی در افراد مصرفكننده به وجود میآورند و محققان معتقدند باید این داروها با احتیاط مصرف شوند.
۶. پیشبینی اختلالهای روانپریشی با الگوهای زبانی
اختلالهای روانی مانند اسكیزوفرنی بسیار ناتوانكننده هستند. احساس بیماران مبتلا به این اختلالها، نسبت به وقایع محیط زندگیشان بر اساس واقعیت نیست. آنها معمولا دچار توهم میشوند یا تصور میكنند، دیگران قصد صدمه زدن به آنها را دارند. اگر این نوع اختلالهای روانی به موقع تشخیص داده شوند، با روشهای درمانی فعلی میتوان تا حدی بروز علائم بیماری را به تعویق انداخت یا جلوی آنها را گرفت.
محققان پس از بررسیهای متعدد به این نتیجه رسیدند الگوهای زبانی میتواند در پیشبینی ابتلا به این نوع اختلالها كمك كند. این محققان نوعی هوش مصنوعی ایجاد كردند تا بتواند پیچیدگیهای گفتاری افراد، بهویژه جوانان را بررسی و احتمال ابتلا به بیماریهای روانپریشی در آنها را پیشبینی كند. این هوش مصنوعی در آزمایشهای روانشناختی توانست اختلالهای روانی افراد را با دقت ۹۳درصد پیشبینی كند.
۷. جایگزینی برای سلولهای صدمهدیده شبكیه چشم
فساد ماكولار یا تباهی لكه زرد، شایعترین علت نابینایی در افراد ۵۰ سال به بالاست. این بیماری به مركز نزدیك شبكیه چشم، بافتهایی كه به نور حساس هستند، صدمه میزند. محققان برای درمان این بیماری سعی كردند به جای سلولهای در حال مرگ اپیتلیوم رنگدانهدار شبكیه (RPE)، كه نقش مهمی در حفظ عملكرد درست شبكیه دارند، نوع سالم آنها را با استفاده از سلولهای بنیادی قرار دهند. اما این سلولهای جدید نمیتوانند بدون ساختارهای حامی رشد كنند و همچنین اگر سلولهای سالم RPE از فرد دیگری گرفته شده باشند، ممكن است سیستم ایمنی بدن، آنها را نپذیرد. مشكل دیگر این است كه جایگزینی این سلولها میتواند موجب تغییرات ژنومی سرطانزا شود.
امسال، محققان توانستند چارچوبی از نوع مواد زیستفروسایشپذیر روی سلولهای بیمار رشد دهند. این چارچوب كه همانند پچ میماند، بین سلولهای رنگدانهای صدمه دیده شبكیه و گیرندههای نوری چشمها قرار میگیرد و میتواند كار سلولهای صدمه دیده را به خوبی انجام دهد.
محققان در حال حاضر این روش درمانی را توانستند در موشها و خوكهای آزمایشگاهی با موفقیت انجام دهند.