گزارش تپش از پیامدهای وساطت سلبریتی ها برای بخشش قاتلان
وساطت‌های دردسرساز
بعضی موضوعات چنان قدرتی دارند كه دیگر در یك قالب جا نمی‌شوند. آن‌قدر بزرگ هستند و تبعات دارند كه در مدت چند ساعت قادرند افراد زیادی را درگیر خودكنن و درست مثل یك ویروس واگیردار همه جا منتشر می‌شوند. همه از هر سن و سالی، با هر حرفه و تخصصی در مورد آن موضوع صحبت می‌كنند. گاهی كار به فحاشی می‌كشد، گاهی از در نصیحت وارد می‌شوند، دل می‌سوزانند، محكوم یا تبرئه می‌كنند تا بالاخره روی آن موضوع اثر بگذارند. یكی از پرحاشیه‌ترین موضوعات در این سال‌ها، برخی پرونده‌های قتل است كه در آنها مردم و بعضی چهره‌ها واكنش زیادی از خود نشان داده‌اند. گاهی در زمان قتل هم درد خانواده مقتول می‌شوند و وقتی كار به قصاص می‌كشد، به سمت قاتل می‌روند و برای نجات او تلاش می‌كنند.
پرونده ریحانه جباری
ریحانه، یك طراح دكوراسیون داخلی 19 ساله بود و در تیر 86 به جرم قتل یك پزشك عمومی، بازداشت و محاكمه شد. از زمان بازداشت تا آخرین روز محاكمه و بعد از صدور حكم اعدامش مدعی شد، سربندی را كشت چون می‌خواست به او تجاوز كند. سربندی و ریحانه در یك بستنی‌فروشی با هم آشنا شدند. پزشك عمومی میانسال بعد از این‌كه متوجه شد ریحانه یك طراح داخلی است، از او خواست مطبش را دكور کار كند. قرار شد هر دو درباره این موضوع صحبت كنند. بعد از صحبت‌های اولیه، ریحانه سوار خودروی سربندی شد تا به خانه او بروند.
آن‌طور كه ریحانه مدعی بود، پس از ورود به خانه، رفتار و حركات سربندی دیگر عادی نبود. ریحانه هم با ضربه چاقو، پزشك 47 ساله را از پا درآورد. ریحانه پس از مدت كوتاهی بازداشت و پس از انجام تحقیقات لازم، به قصاص محكوم شد. تحقیقات پلیسی و قضایی و بررسی صحنه جرم با اظهارات ریحانه همخوانی نداشت و ادعای او درباره نیت مقتول رد شد. پسر مقتول به خانواده ریحانه گفته بود اگر واقعیت را بگوید، رضایتش را اعلام می‌كند. مادر ریحانه اما مدعی بود دخترش واقعیت را می‌گوید و عده‌ای پسر مقتول را تحت فشار گذاشته‌اند تا رضایت ندهد.
پس از ابلاغ حكم، مادر ریحانه از همه كمك خواست تا فرزندش زنده بماند. ماجرا در سطح گسترده‌ای رسانه‌ای شد. افراد زیادی از جمله محمدرضا شجریان، اصغر فرهادی، بهاره رهنما، خانواده ناصر حجازی و بسیاری دیگر، تقاضای عفو از خانواده مقتول كردند، اما تلاش‌ها به نتیجه نرسید و ریحانه سحرگاه سوم آبان 93 به دار مجازات آویخته شد.
شهادت روحانی همدانی و توییت یك چهره مشهور
هفتم اردیبهشت امسال خبر شهادت حجت‌الاسلام مصطفی همدانی، روحانی 46 ساله همدانی، همه را بهت‌زده كرد. عجیب‌تر این‌كه بهروز حاجیلو، قاتل روحانی شهید یكی از اوباش معروف همدان بود، با خونسردی عجیبی در لایو اینستاگرامش خبر قتل این روحانی را با اسلحه گرم منتشر كرد. ساعاتی بعد، خبر این جنایت مثل یك بمب در كشور تركید. پس از قتل، پلیس همه جا را تحت نظر گرفت و در نهایت ساعت 4 صبح فردای روز ارتكاب قتل، بهروز حاجیلو، قاتل روحانی همدانی را به هلاكت رساند.
اما زمینه این قتل چطور فراهم شد؟ برخی در فضای مجازی مدعی شدند، ماجرا به یك فتوای ساختگی برمی‌گردد كه در آن فردی به ظاهر روحانی از دختران مجرد ایرانی خواسته بود به نكاح موقت اعضای حشد الشعبی درآیند! در این میان، مهناز افشار، هنرپیشه سینما با بازنشر توییت این روحانی، این شایعه را قوت بخشید.
گرچه پس از مشخص شدن واقعیت، افشار مجبور به حذف توییت و عذرخواهی شد، اما بسیاری از مردم معتقد بودند تكرار این رفتارها مشكل‌ساز است و از مسؤولان خواستند با افشار برخورد قضایی كنند. آنچه بیش از هر چیزی در توییت‌های كاربران خودنمایی می‌كرد، اعتقاد آنها به نفرت‌پراكنی توییت افشار بود كه با ایجاد حس بدبینی و ترویج خشونت، زمینه شهادت روحانی همدانی را فراهم كرد. البته افشار در پرونده دنیا ویسی، دانش‌آموز هفت ساله سنندجی كه بر اثر ریزش دیوار فرسوده مدرسه‌ای از دنیا رفت هم براساس فقط شنیده‌هایش توییت كرد و از تجاوز به او خبر داد. گرچه بعدها آن را تكذیب كرد، اما باعث شد خانواده دنیا تا مدت‌ها با تبعات توییت او دست و پنجه نرم‌كنند.
ماجرای قتل غزاله و لشكر سلبریتی‌ها
هنوز هم هیچ‌كس نمی‌داند شش سال پیش بین آرمان و غزاله چه اتفاقی افتاد و جسدش چه شد. برای همین، شش سال است مادر غزاله خون گریه می‌كند. دو نوجوان شش سال پیش در سفری كه با خانواده‌های‌شان به آنتالیای تركیه داشتند، با هم آشنا شدند. آرمان اصرار به ازدواج با غزاله داشت، اما دختر نوجوان هیچ علاقه‌ای به زندگی با آرمان نداشت. آخرین روزی كه غزاله از خانه رفت، آخرین تصویری است كه از او برای پدر و مادرش به یادگار مانده است. غزاله به خانه آرمان رفت و با هم بحث كردند و آرمان 18 ساله، غزاله 19 ساله را به قتل رساند و براساس اعترافات اولیه‌اش جسدش را در یك چمدان جاسازی كرد و آن را به سطل زباله انداخت.
قضات برای آرمان حكم قصاص صادر كردند. دو شب قبل از اجرای حكم، ناگهان غوغایی در فضای مجازی به‌پا شد. چهره‌های مشهوری مانند احسان علیخانی، پرویز پرستویی، نیوشا ضیغمی، بهاره رهنما، رامبد جوان و بسیاری دیگر با انتشار پست یا استوری در چند روز متوالی از خانواده غزاله خواستند به جوانی آرمان رحم كنند و از قصاص او بگذرند.
مردم بسیاری در ابتدا با پست‌های آنها همدردی كردند، اما پس از انتشار بیش از حد استوری‌ها و پست‌ها در حمایت از آرمان، بسیاری از كاربران به آنها تاختند كه چرا به خانواده غزاله توجهی ندارند. شب اجرای حكم، عده‌ای از این چهره‌های مشهور به خانه مادر غزاله رفتند و با او صحبت كردند تا از قصاص بگذرد. صبح روز اجرای حكم، خانواده آرمان كه می‌دیدند فاصله‌ای با چوبه دار ندارد، به پای مادر غزاله افتادند تا پسرشان را ببخشد. مادر غزاله به آنها 20 روز فرصت داد تا تصمیم نهایی را در مورد آرمان بگیرد. او همچنین از سبلریتی‌ها خواست در این مدت مزاحمش نشوند.
جلب رضایت به دور از هیاهو
محمد غمخوار / روزنامه نگار
در پرونده‌های قتل و نقص عضو ما با مجازاتی با عنوان قصاص رو به رو هستیم كه اجرای آن بر عهده قربانی یا اولیای دم است.
خداوند در قرآن در حالی حق قصاص را برای اولیای دم قائل شده كه بارها به عفو و بخشش اشاره كرده است. طوری كه خداوند در آیه 178از سوره بقره عفو وگذشت به‌ویژه در حال قدرت بر انتقام و مجازات را می‌ستاید و بر كسانی كه در حال قدرت و توان از حق خویش می‌گذرند و با بزرگواری چشم بر مجازات می‌بندند، درود می‌فرستد و آن را به عنوان امری معروف و هنجاری پسندیده و نیكو مورد تشویق قرار می‌دهد.
نكته دیگری كه درخصوص بخشش باید به آن اشاره كرد، رضایت قلبی صاحب حق است و نباید تحت‌تاثیر تهدید یا اكراه باشد. در چند سال گذشته موج‌هایی برای جلب رضایت اولیای دم در پرونده‌های قتل به راه افتاده كه تبعات خوبی داشته است، موج‌هایی كه تنها هدفشان نجات یك قاتل پشیمان از مجازات مرگ و بازگشت او به زندگی است. حال گاهی این حركت‌ها با احساس همراه می‌شود و این رفتار احساسی باعث بسته شدن چشم در برابر واقعیت‌ها می‌شود. در اینجا رنجی كه اولیای دم در غم از دست دادن عزیزشان دیده‌اند، فراموش می‌شود و گاهی جای قاتل و مقتول عوض می‌شود. طوری كه با اجرای حکم قصاص، عامل جنایت در نقش قربانی طاهر می شود و افكار عمومی اولیای دم را به سمت اجبار به گذشت از حقشان می‌برند. گاهی نیز این چهره‌های موج ساز فضای مجازی پا را فراتر از قانون و واقعیت می‌گذارند و قاتل را مستحق مرگ می‌دانند.
تجربه پرونده‌هایی مانند سینا (معروف به قاتل نی‌زن) و ریحانه جباری، نشان داده این نوع رفتارها و موج‌سازی‌ها نه‌تنها هیچ كمكی به قاتل نمی‌كند، بلكه اولیای دم را مصر به اجرای حكم می‌كند.
نگاهی به سال‌هایی نه چندان دور نشان می‌دهد، همیشه روش‌های كدخدایی بیشتر از فضاسازی‌های مجازی پاسخگو بوده و اولیای دم در فضای آرام و به دور از هیاهو، با پادرمیانی بزرگان رضایت خود را اعلام كرده‌اند.
محدوده فعالیت‌های اجتماعی سلبریتی‌ها
دكتر میرحامد خانی / حقوقدان
از دیرباز، بخش عمده فعالیت سلبریتی‌ها در حوزه فرهنگ بود؛ چرا كه در این زمینه كاركرده بودند. تخصص، تجربه و بعضا تحصیلات آكادمیك هم داشتند. ضمن این‌كه ورود آنها به این حوزه راهگشا بود و حتی می‌توانستند هنجاری را تعریف یا از آن انتقاد كنند، اما ورود آنها به مباحث حقوق جزا، جرم‌شناسی و به‌خصوص بحث‌هایی از حقوق كیفری كه در آن ما با یك مبانی فقهی بسیار قوی مواجه هستیم، باید با چاشنی احتیاط همراه باشد. به‌طور مثال در بحث یك حادثه تروریستی مانند شهادت سردار سلیمانی، موضع‌گیری اشخاص دارای پایگاه اجتماعی در شكل گیری رویكرد جامعه می‌تواند موثر باشد، اما در حوزه مسائل و مباحث خصوصی مانند قصاص، قانونگذار به‌دلیل رعایت مصالح افراد، حتی حق قصاص را از زن و شوهر به‌دلیل دخالت ندادن مسائل احساسی و این‌كه اولیای دم یكدیگر محسوب نمی‌شوند، سلب كرده است.
گرچه در قرآن توصیه به گذشت شده است، اما قصاص یك حق قانونی است و دخالت برخی افراد بجز اولیای دم و تحریك اولیای دم باعث ایجاد برخی تنش‌ها و برخوردها می‌شود. این مساله چند دلیل دارد. اولا سلبریتی از شرایط وقوع قتل، انگیزه‌های قاتل از انجام قتل، شرایط حاكم بر قتل، وضعیت اولیای دم و بسیاری از مسائل مربوط به پرونده قتل اطلاع دقیقی ندارد، حال بدون در نظر گرفتن این شرایط و انجام ندادن هیچ تحقیق و تفحصی اصرار به گذشت می‌كند، منطقی نیست. البته گذشت خوب بوده و امر پسندیده‌ای است، اما نه به هر قیمتی و بدون انجام هیچ تحقیقی. این موضوع به قدری حساس است كه اگر خانواده مقتول هم در اثر این اصرارها اعلام گذشت كند، ممكن است باعث بیدار شدن حس انتقام‌جویی در آنان شود. هرچه چهره‌های تاثیرگذار جامعه در چنین مواردی باید بسیار محتاطانه رفتار كنند، اما در بحث صدمات و جرایم غیرعمدی كه در آن انگیزه سازمان یافته قبلی وجود ندارد، مانند گلریزان گرفتن برای زندانیان مالی، فردی كه بیمه‌نامه‌اش تمام شده است، بیمارانی كه درگیر بیماران صعب‌العلاج هستند و موارد این چنینی، می‌توانند فعال باشند كه بسیار هم پسندیده است.
تبعات اجتماعی وساطت سلبریتی ها
دكتر امان‌ا... قرایی‌مقدم / جامعه‌شناس
در بحث دخالت چهره‌ها در پرونده‌های قتل، آنچه بیش از هر چیز به چشم می‌آید، موضوع انسجام و همبستگی است. به هرحال فردی در دوران نوجوانی، به دلیل نادانی، درگیرشدن با احساسات جوانی و این‌كه درك درستی از شرایط نداشته، مرتكب قتل شده است. حال با وساطت چهره‌های مشهور و صد البته رضایت قلبی خانواده مقتول، هم گذشت اتفاق می‌افتد و هم فرد خاطی متنبه می‌شود.
بنابراین معتقدم، حضور چهره‌های مشهور در پرونده‌های این چنینی مبارك است؛ چرا كه با توجه به جایگاه اجتماعی آنان انتظار داریم از معروفیت و اعتبارشان در جهت انجام اقدامات مفید استفاده كنند كه یكی از این كارها، همین بحث پرونده‌های قتل است. به هرحال اعدام یك جوان هرچند خطاكار، باعث خدشه‌دار شدن چهره كشور در جهان می‌شود كه از نظر حیثیت بین‌المللی هم خوب نیست. به همین دلیل، معتقدم پادرمیانی چهره‌های معروف خوب است كه در حل و رفع این مسائل از شهرت و اعتبار خود استفاده كنند.
بحث دومی كه به آن اشاره كردید و درست هم است، این است كه با وساطت این افراد، آیا حقی از خانواده مقتول تضییع می‌شود؟ قانون به اولیای دم مقتول اجازه داده تا قاتل را قصاص یا از خطای او گذشت كند. با این حال اگر قرار باشد چهره‌ها در هر موضوع این چنینی دخالت كنند، ممكن است اقدامات هنجارشكنانه در جامعه شیوع پیدا كند، زیرا متخلفان امیدوارند بعد از ارتكاب جرم، اشخاص معروف پادرمیانی كنند و رضایت بگیرند كه رواج آن به مصلحت امنیت مردم و جامعه نیست. بنابراین، گرچه به طور قطع حق با پدر و مادر مقتول است و آنها می‌توانند در مورد قصاص یا گذشت تصمیم بگیرند، اما در مجموع، حضور چهره‌ها و تلاش آنها برای كسب رضایت و ایجاد یك وجهه مطلوب در جامعه موثر است.
ریحانه، یك طراح دكوراسیون داخلی 19 ساله بود و در تیر 86 به جرم قتل یك پزشك عمومی، بازداشت و محاكمه شد. از زمان بازداشت تا آخرین روز محاكمه و بعد از صدور حكم اعدامش مدعی شد، سربندی را كشت چون می‌خواست به او تجاوز كند. سربندی و ریحانه در یك بستنی‌فروشی با هم آشنا شدند. پزشك عمومی میانسال بعد از این‌كه متوجه شد ریحانه یك طراح داخلی است، از او خواست مطبش را دكور کار كند. قرار شد هر دو درباره این موضوع صحبت كنند. بعد از صحبت‌های اولیه، ریحانه سوار خودروی سربندی شد تا به خانه او بروند.
آن‌طور كه ریحانه مدعی بود، پس از ورود به خانه، رفتار و حركات سربندی دیگر عادی نبود. ریحانه هم با ضربه چاقو، پزشك 47 ساله را از پا درآورد. ریحانه پس از مدت كوتاهی بازداشت و پس از انجام تحقیقات لازم، به قصاص محكوم شد. تحقیقات پلیسی و قضایی و بررسی صحنه جرم با اظهارات ریحانه همخوانی نداشت و ادعای او درباره نیت مقتول رد شد. پسر مقتول به خانواده ریحانه گفته بود اگر واقعیت را بگوید، رضایتش را اعلام می‌كند. مادر ریحانه اما مدعی بود دخترش واقعیت را می‌گوید و عده‌ای پسر مقتول را تحت فشار گذاشته‌اند تا رضایت ندهد.
پس از ابلاغ حكم، مادر ریحانه از همه كمك خواست تا فرزندش زنده بماند. ماجرا در سطح گسترده‌ای رسانه‌ای شد. افراد زیادی از جمله محمدرضا شجریان، اصغر فرهادی، بهاره رهنما، خانواده ناصر حجازی و بسیاری دیگر، تقاضای عفو از خانواده مقتول كردند، اما تلاش‌ها به نتیجه نرسید و ریحانه سحرگاه سوم آبان 93 به دار مجازات آویخته شد.
شهادت روحانی همدانی و توییت یك چهره مشهور
هفتم اردیبهشت امسال خبر شهادت حجت‌الاسلام مصطفی همدانی، روحانی 46 ساله همدانی، همه را بهت‌زده كرد. عجیب‌تر این‌كه بهروز حاجیلو، قاتل روحانی شهید یكی از اوباش معروف همدان بود، با خونسردی عجیبی در لایو اینستاگرامش خبر قتل این روحانی را با اسلحه گرم منتشر كرد. ساعاتی بعد، خبر این جنایت مثل یك بمب در كشور تركید. پس از قتل، پلیس همه جا را تحت نظر گرفت و در نهایت ساعت 4 صبح فردای روز ارتكاب قتل، بهروز حاجیلو، قاتل روحانی همدانی را به هلاكت رساند.
اما زمینه این قتل چطور فراهم شد؟ برخی در فضای مجازی مدعی شدند، ماجرا به یك فتوای ساختگی برمی‌گردد كه در آن فردی به ظاهر روحانی از دختران مجرد ایرانی خواسته بود به نكاح موقت اعضای حشد الشعبی درآیند! در این میان، مهناز افشار، هنرپیشه سینما با بازنشر توییت این روحانی، این شایعه را قوت بخشید.
گرچه پس از مشخص شدن واقعیت، افشار مجبور به حذف توییت و عذرخواهی شد، اما بسیاری از مردم معتقد بودند تكرار این رفتارها مشكل‌ساز است و از مسؤولان خواستند با افشار برخورد قضایی كنند. آنچه بیش از هر چیزی در توییت‌های كاربران خودنمایی می‌كرد، اعتقاد آنها به نفرت‌پراكنی توییت افشار بود كه با ایجاد حس بدبینی و ترویج خشونت، زمینه شهادت روحانی همدانی را فراهم كرد. البته افشار در پرونده دنیا ویسی، دانش‌آموز هفت ساله سنندجی كه بر اثر ریزش دیوار فرسوده مدرسه‌ای از دنیا رفت هم براساس فقط شنیده‌هایش توییت كرد و از تجاوز به او خبر داد. گرچه بعدها آن را تكذیب كرد، اما باعث شد خانواده دنیا تا مدت‌ها با تبعات توییت او دست و پنجه نرم‌كنند.
ماجرای قتل غزاله و لشكر سلبریتی‌ها
هنوز هم هیچ‌كس نمی‌داند شش سال پیش بین آرمان و غزاله چه اتفاقی افتاد و جسدش چه شد. برای همین، شش سال است مادر غزاله خون گریه می‌كند. دو نوجوان شش سال پیش در سفری كه با خانواده‌های‌شان به آنتالیای تركیه داشتند، با هم آشنا شدند. آرمان اصرار به ازدواج با غزاله داشت، اما دختر نوجوان هیچ علاقه‌ای به زندگی با آرمان نداشت. آخرین روزی كه غزاله از خانه رفت، آخرین تصویری است كه از او برای پدر و مادرش به یادگار مانده است. غزاله به خانه آرمان رفت و با هم بحث كردند و آرمان 18 ساله، غزاله 19 ساله را به قتل رساند و براساس اعترافات اولیه‌اش جسدش را در یك چمدان جاسازی كرد و آن را به سطل زباله انداخت.
قضات برای آرمان حكم قصاص صادر كردند. دو شب قبل از اجرای حكم، ناگهان غوغایی در فضای مجازی به‌پا شد. چهره‌های مشهوری مانند احسان علیخانی، پرویز پرستویی، نیوشا ضیغمی، بهاره رهنما، رامبد جوان و بسیاری دیگر با انتشار پست یا استوری در چند روز متوالی از خانواده غزاله خواستند به جوانی آرمان رحم كنند و از قصاص او بگذرند.
مردم بسیاری در ابتدا با پست‌های آنها همدردی كردند، اما پس از انتشار بیش از حد استوری‌ها و پست‌ها در حمایت از آرمان، بسیاری از كاربران به آنها تاختند كه چرا به خانواده غزاله توجهی ندارند. شب اجرای حكم، عده‌ای از این چهره‌های مشهور به خانه مادر غزاله رفتند و با او صحبت كردند تا از قصاص بگذرد. صبح روز اجرای حكم، خانواده آرمان كه می‌دیدند فاصله‌ای با چوبه دار ندارد، به پای مادر غزاله افتادند تا پسرشان را ببخشد. مادر غزاله به آنها 20 روز فرصت داد تا تصمیم نهایی را در مورد آرمان بگیرد. او همچنین از سبلریتی‌ها خواست در این مدت مزاحمش نشوند.
جلب رضایت به دور از هیاهو
محمد غمخوار / روزنامه نگار
در پرونده‌های قتل و نقص عضو ما با مجازاتی با عنوان قصاص رو به رو هستیم كه اجرای آن بر عهده قربانی یا اولیای دم است.
خداوند در قرآن در حالی حق قصاص را برای اولیای دم قائل شده كه بارها به عفو و بخشش اشاره كرده است. طوری كه خداوند در آیه 178از سوره بقره عفو وگذشت به‌ویژه در حال قدرت بر انتقام و مجازات را می‌ستاید و بر كسانی كه در حال قدرت و توان از حق خویش می‌گذرند و با بزرگواری چشم بر مجازات می‌بندند، درود می‌فرستد و آن را به عنوان امری معروف و هنجاری پسندیده و نیكو مورد تشویق قرار می‌دهد.
نكته دیگری كه درخصوص بخشش باید به آن اشاره كرد، رضایت قلبی صاحب حق است و نباید تحت‌تاثیر تهدید یا اكراه باشد. در چند سال گذشته موج‌هایی برای جلب رضایت اولیای دم در پرونده‌های قتل به راه افتاده كه تبعات خوبی داشته است، موج‌هایی كه تنها هدفشان نجات یك قاتل پشیمان از مجازات مرگ و بازگشت او به زندگی است. حال گاهی این حركت‌ها با احساس همراه می‌شود و این رفتار احساسی باعث بسته شدن چشم در برابر واقعیت‌ها می‌شود. در اینجا رنجی كه اولیای دم در غم از دست دادن عزیزشان دیده‌اند، فراموش می‌شود و گاهی جای قاتل و مقتول عوض می‌شود. طوری كه با اجرای حکم قصاص، عامل جنایت در نقش قربانی طاهر می شود و افكار عمومی اولیای دم را به سمت اجبار به گذشت از حقشان می‌برند. گاهی نیز این چهره‌های موج ساز فضای مجازی پا را فراتر از قانون و واقعیت می‌گذارند و قاتل را مستحق مرگ می‌دانند.
تجربه پرونده‌هایی مانند سینا (معروف به قاتل نی‌زن) و ریحانه جباری، نشان داده این نوع رفتارها و موج‌سازی‌ها نه‌تنها هیچ كمكی به قاتل نمی‌كند، بلكه اولیای دم را مصر به اجرای حكم می‌كند.
نگاهی به سال‌هایی نه چندان دور نشان می‌دهد، همیشه روش‌های كدخدایی بیشتر از فضاسازی‌های مجازی پاسخگو بوده و اولیای دم در فضای آرام و به دور از هیاهو، با پادرمیانی بزرگان رضایت خود را اعلام كرده‌اند.
محدوده فعالیت‌های اجتماعی سلبریتی‌ها
دكتر میرحامد خانی / حقوقدان
از دیرباز، بخش عمده فعالیت سلبریتی‌ها در حوزه فرهنگ بود؛ چرا كه در این زمینه كاركرده بودند. تخصص، تجربه و بعضا تحصیلات آكادمیك هم داشتند. ضمن این‌كه ورود آنها به این حوزه راهگشا بود و حتی می‌توانستند هنجاری را تعریف یا از آن انتقاد كنند، اما ورود آنها به مباحث حقوق جزا، جرم‌شناسی و به‌خصوص بحث‌هایی از حقوق كیفری كه در آن ما با یك مبانی فقهی بسیار قوی مواجه هستیم، باید با چاشنی احتیاط همراه باشد. به‌طور مثال در بحث یك حادثه تروریستی مانند شهادت سردار سلیمانی، موضع‌گیری اشخاص دارای پایگاه اجتماعی در شكل گیری رویكرد جامعه می‌تواند موثر باشد، اما در حوزه مسائل و مباحث خصوصی مانند قصاص، قانونگذار به‌دلیل رعایت مصالح افراد، حتی حق قصاص را از زن و شوهر به‌دلیل دخالت ندادن مسائل احساسی و این‌كه اولیای دم یكدیگر محسوب نمی‌شوند، سلب كرده است.
گرچه در قرآن توصیه به گذشت شده است، اما قصاص یك حق قانونی است و دخالت برخی افراد بجز اولیای دم و تحریك اولیای دم باعث ایجاد برخی تنش‌ها و برخوردها می‌شود. این مساله چند دلیل دارد. اولا سلبریتی از شرایط وقوع قتل، انگیزه‌های قاتل از انجام قتل، شرایط حاكم بر قتل، وضعیت اولیای دم و بسیاری از مسائل مربوط به پرونده قتل اطلاع دقیقی ندارد، حال بدون در نظر گرفتن این شرایط و انجام ندادن هیچ تحقیق و تفحصی اصرار به گذشت می‌كند، منطقی نیست. البته گذشت خوب بوده و امر پسندیده‌ای است، اما نه به هر قیمتی و بدون انجام هیچ تحقیقی. این موضوع به قدری حساس است كه اگر خانواده مقتول هم در اثر این اصرارها اعلام گذشت كند، ممكن است باعث بیدار شدن حس انتقام‌جویی در آنان شود. هرچه چهره‌های تاثیرگذار جامعه در چنین مواردی باید بسیار محتاطانه رفتار كنند، اما در بحث صدمات و جرایم غیرعمدی كه در آن انگیزه سازمان یافته قبلی وجود ندارد، مانند گلریزان گرفتن برای زندانیان مالی، فردی كه بیمه‌نامه‌اش تمام شده است، بیمارانی كه درگیر بیماران صعب‌العلاج هستند و موارد این چنینی، می‌توانند فعال باشند كه بسیار هم پسندیده است.
تبعات اجتماعی وساطت سلبریتی ها
دكتر امان‌ا... قرایی‌مقدم / جامعه‌شناس
در بحث دخالت چهره‌ها در پرونده‌های قتل، آنچه بیش از هر چیز به چشم می‌آید، موضوع انسجام و همبستگی است. به هرحال فردی در دوران نوجوانی، به دلیل نادانی، درگیرشدن با احساسات جوانی و این‌كه درك درستی از شرایط نداشته، مرتكب قتل شده است. حال با وساطت چهره‌های مشهور و صد البته رضایت قلبی خانواده مقتول، هم گذشت اتفاق می‌افتد و هم فرد خاطی متنبه می‌شود.
بنابراین معتقدم، حضور چهره‌های مشهور در پرونده‌های این چنینی مبارك است؛ چرا كه با توجه به جایگاه اجتماعی آنان انتظار داریم از معروفیت و اعتبارشان در جهت انجام اقدامات مفید استفاده كنند كه یكی از این كارها، همین بحث پرونده‌های قتل است. به هرحال اعدام یك جوان هرچند خطاكار، باعث خدشه‌دار شدن چهره كشور در جهان می‌شود كه از نظر حیثیت بین‌المللی هم خوب نیست. به همین دلیل، معتقدم پادرمیانی چهره‌های معروف خوب است كه در حل و رفع این مسائل از شهرت و اعتبار خود استفاده كنند.
بحث دومی كه به آن اشاره كردید و درست هم است، این است كه با وساطت این افراد، آیا حقی از خانواده مقتول تضییع می‌شود؟ قانون به اولیای دم مقتول اجازه داده تا قاتل را قصاص یا از خطای او گذشت كند. با این حال اگر قرار باشد چهره‌ها در هر موضوع این چنینی دخالت كنند، ممكن است اقدامات هنجارشكنانه در جامعه شیوع پیدا كند، زیرا متخلفان امیدوارند بعد از ارتكاب جرم، اشخاص معروف پادرمیانی كنند و رضایت بگیرند كه رواج آن به مصلحت امنیت مردم و جامعه نیست. بنابراین، گرچه به طور قطع حق با پدر و مادر مقتول است و آنها می‌توانند در مورد قصاص یا گذشت تصمیم بگیرند، اما در مجموع، حضور چهره‌ها و تلاش آنها برای كسب رضایت و ایجاد یك وجهه مطلوب در جامعه موثر است.
ضمیمه قفسه کتاب
تیتر خبرها
