ویروسها چه هستند، چطور پخش میشوند و چطور با آنها مبارزه میكنیم؟
خط مقدم نبرد با ویروسها
با شیوع کرونا ویروس جدید در چین و دیگر کشورهای شرق آسیا نگرانیها از ابتلا به این عامل بیماری مرگبار و همهگیری جهانی و پرتلفات آن افزایش یافته است. ویروسها دست كم در طبقهبندیهای كلاسیك، موجود زنده محسوب نمیشوند. اما آنها درست مانند موجودات زنده، از انواع پروتئینها و ژنها تشكیل شدهاند و برای تولیدمثل و ادامه حیات خود باید با سلولهای میزبان در تعامل باشند. ویروسها كه موجب اختلالات سلولی میشوند، عامل بسیاری از بیماریهای مهلك و همهگیر در تاریخ بشریت بودهاند؛ از آبله و فلج اطفال گرفته تا ایدز و ابولا. تا اواخر قرن بیستم طول كشید تا محققان به وجود این ویروسهای خطرناك پیببرند. از آن زمان تاكنون محققان تقریبا در هر زیستبومی در جهان ردپایی از ویروسها پیدا كردهاند. ویروسها موجوداتیاند كه همه جا وجود دارند و متخصص به سرعت ویروسیكردن هر زیستبومی هستند.
این پوشش درست مانند ابزار استتار عمل میكند و هنگام چسبیدن ویریونها به سلولهای میزبان، كاری میكند كه سلول ایمنی بدن میزبان قادر به شناسایی ویریونها نباشد.
بیشتر ویروسها، تعدادی ژن دارند كه حاوی دستورالعملهایی برای تولید ویروسهای جدید در رشتههای دیانای (DNA) یا تكرشتهایهای آرانای (RNA) هستند. اما هیچ یك از ویروسها، دستگاه سلولی ندارند كه بتواند كدهای ژنتیك را بخواند و اجرا كند. اینجاست كه سلول زنده بدن میزبان وارد عمل میشود.
وقتی ویروس وارد بدن میزبان بالقوه میشود، پروتئینهای موجود روی لایه بیرونی ویروس با پروتئینهای غشای بیرونی سلول زنده، وارد تعامل میشوند. سپس اگر آن نوع سلول زنده، مناسب فعالیتهای بعدی باشد، ویریون به سلول میچسبد. مثلا، بیشتر ویروسهای آنفلوآنزا میتوانند فقط سلولهای خاصی را كه درون بینی، گلو و ششها وجود دارند، آلوده و مواد ژنتیك خود را در این سلولها تزریق كنند.
با توجه به قدرت عملكرد استتاری ویروس، معمولا سلولهای میزبان تشخیص نمیدهند ژنهای وارد شده بیگانه هستند. بنابراین آنها شروع به خواندن دستورالعملهای نوشته شده در كدهای ژنتیك ویروس در كنار كدهای ژنتیك خود میكنند. در این دستورالعملها از سلولها خواسته میشود از ژنوم ویروسی، كپیهای متعددی تولید كنند. این ژنومهای تازهتولید شده بستهبندی شده و وارد ویروسهای جدید میشوند. سپس ویروسهای جدید سراغ سلولهای دیگر میزبان میروند كه مناسب تعامل با آنها هستند و این فرآیند را ادامه میدهند.
ویروسهای بسیاری طی این فرآیند تكثیر میشوند. اما وقتی نوعی ویروس رتروویروس یا ویروس پسگرد حاوی تكرشتهای آرانای، یكی از سلولهای میزبان را آلوده میكند، آرانای به دیانای تبدیل شده و وارد ژنوم سلول میشود. این گام اضافی در فرآیند تكثیر، موجب خطاهای بیشتری در كپیكردن میشود. تا جاییكه رتروویروس بیش از قبل مستعد جهش و تكامل سریع میشود. یكی از دلایلی كه محققان نمیتوانند برای بیماریهای ویروسی مانند رتروویروس ایدز (HIV)، واكسن تولید كنند جهشهایی است كه مدام در ویروسها صورت میگیرد. در واقع این ویروسها پیوسته در حال تغییر ساختار و تكامل هستند.
باكتریوفاژها؛ ویروسهای خوب
باكتریوفاژها (یا به اختصار فاژها) ویروسهایی هستند كه به باكتریها حمله میكنند و آنها را از بین میبرند. این باكتریها نقش مهمی در تحقیقات علمی ایفا كردهاند. در سال 1355/ ۱۹۷۶، محققان توانستند نوعی باكتریوفاژ بهنام اماس2 (MS2) شناسایی كنند كه توالی ژنومی متشكل از چهار ژن داشت. بنا به گفته محققان، احتمالا در آینده میتوان با كمك این نوع ویروسها به جنگ باكتریهای مقاوم به آنتیبیوتیك رفت.
سامانه دفاعی بدن در برابر ویروسها
وقتی بدن انسان یك مهاجم ویروسی را شناسایی میكند، گلبولهای سفید سامانه ایمنی بدن به جنگ آن میروند. اولین خط دفاعی در این مبارزه، ماكروفاژها هستند. ماكروفاژها سلولهای بزرگی هستند كه میتوانند ویروسها را بخورند. اما اگر این عملیات موفقیتآمیز نباشد و ویروسها برنده میدان نبرد باشند، موج دوم حمله با استفاده از لنفوسیتهای تی (T) و بی (B) صورت میگیرد. لنفوسیتها، نوعی گلبول سفید خون هستند كه در سامانه ایمنی بدن نقش مهمی را دارند. با ارسال علائم از لنفوسیتهای تی، لنفوسیتهای بی، شروع به تولید پادتن میكنند. پادتنها پروتئینهای خاصیاند كه به ویروس میچسبند و آنها را بهگونهای علامتگذاری میكنند كه به وسیله سلولهای دیگر ایمنی بدن شناسایی و در نتیجه تخریب شوند. همچنین این پادتنها گاهیاوقات میتوانند جلوی تكثیر ویروسها را بگیرند.
در ضمن وقتی لنفوسیتهای تی و بی با نوعی ویروس مواجه میشوند، هرگز آن را فراموش نمیكنند. بنابراین به محض آشكارشدن دوباره آن ویروس، آنها به سرعت وارد عمل شده و جلوی فعالیت ویروس را میگیرند.
البته لنفوسیتهای تی و بی نمیتوانند در مبارزه با ویروسهای سرماخوردگی و آنفلوآنزا موثر عمل كنند. زیرا ویروسهای متعددی از جمله آدنوویروس (Adenovirus) و راینوویروس (Rhinovirus)، میتوانند موجب ابتلای افراد به سرماخوردگی معمولی شوند. بنابراین اگر شما بارها به سرماخوردگی مبتلا شدید، به این معناست كه هر بار مورد حمله نوعی ویروس سرماخوردگی قرار گرفتهاید.
انواع بسیار متفاوتی از ویروس آنفلوآنزا وجود دارد. برخی از این ویروسها قبل از این كه لنفوسیتهای تی و بی آنها را شناسایی كند، به سرعت جهش مییابند. متخصصان همهگیرشناسی معمولا ویروسهای مختلف آنفلوآنزا را بررسی میكنند و خطرناكترین ویروسهای بالقوه فصل بعدی ابتلا به آنفلوآنزا را شناسایی میكنند. دقیقا به همین دلیل است كه واكسنهای آنفلوآنزا هر سال در مقایسه با سال قبل تفاوت دارند.
منبع: نشریه Discover
رویدادهای مهم مربوط به ویروسها در دنیای مدرن
سال 1331/ ۱۹۵۲: ویروس آبله در آمریكا به طور كامل از بین رفت.
سال 1357/ ۱۹۷۸: ویروس آبله در جهان ریشهكن شد.
سال 1358/ ۱۹۷۹: ویروس فلج اطفال در آمریكا ریشهكن شد. اما در كشورهای دیگر همچنان وجود داشت.
سال 1361/ ۱۹۸۲: نوعی اختلال نقص سامانه ایمنی ویروسی به نام ایدز شناسایی شد.
سال 1374/ ۱۹۹۵: در آمریكا، مرگهای ناشی از بیماری ایدز به اوج خود رسید.
سال 1382/ ۲۰۰۳: سارس (SARS، نوعی بیماری خطرناك تنفسی) در چین پدیدار شد و بیش از 8000 نفر را مبتلا كرد كه از میان آنها ۷۷۴ نفر جان خود را از دست دادند.
سال 1388/ ۲۰۰۹: ویروس اچ1ان1 (H1N1) معروف به ویروس آنفلوآنزای خوكی، بیش از ۱۵۰ هزار نفر را در سراسر جهان به كشتن داد.
سال 1394/ ۲۰۱۵: شیوع سرخك به دلیل بازدیدكنندگان دیزنیلند (آمریكا) كه در برابر این بیماری واكسینه نشده بودند.
سال 1398/ ۲۰۱۹: شیوع دوباره سرخك در شمال غربی اقیانوس آرام، كه بیش از ۷۰۰ نفر را مبتلا كرد.
شیوع كروناویروس مرگبار چینی در جهان
تعداد مبتلایان به یك بیماری ویروسی جدید در چین از مرز 300 نفر گذشته است. اكنون بیش از 900 نفر نیز به ظن ابتلا به این بیماری تحت آزمایش قرار گرفتند.
به گزارش یورونیوز، دانشمندان چینی تأیید كردهاند كه این بیماری ویروسی از انسان به انسان قابل سرایت است. این در حالی است كه تاكنون گفته میشد احتمال انتقال ویروس بیماری جدید از انسان به انسان بسیار اندك است.
در استان گوانگدونگ در جنوب چین دستكم دو نفر از طریق انتقال ویروس از سوی بستگانشان مبتلا شدهاند. همچنین مواردی از ابتلای پرسنل بیمارستانی در تماس با مبتلایان به این بیماری جدید كشف شده است.
نخستین موارد گزارش شده افرادی بودهاند كه در آخرین روزهای سال گذشته میلادی از محصولات یك فروشگاه مواد غذایی دریایی در شهر ووهان مصرف كرده بودند. این فروشگاه برای انجام تحقیقات بیشتر بسته شده است.
بیماری جدید بر اثر ورود یك نوع ویروس ناشناخته جدید از خانواده كروناویروسها به بدن، فرد را ابتدا به تنگینفس و سینهپهلو مبتلا كرده و در مواردی بر اثر شدت تنگینفس منجر به مرگ فرد میشود. سرایت این بیماری از انسان به انسان، شیوع آن را تسریع میكند. آغاز تعطیلات سال نوی چینی و مسافرتهای شهروندان چین با قطار و هواپیما نیز نگرانیها از خطر شیوع بیماری جدید در این كشور را افزایش داده است.
كروناویروسها خانواده بزرگی از ویروسها هستند كه از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری سارس را شامل میشود. نوع كروناویروس تازهای كه در چین مشاهده شده با كروناویروس سارس كه سال ۲۰۰۲ در این كشور شایع شد و جان ۸۰۰نفر را در جهان گرفت، متفاوت است.
شیوع تا استرالیا، ژاپن، كرهجنوبی و ایالات متحده
بیماری كروناویروسی جدید كه ابتدا در چین شایع شد، اكنون در كشورهای دیگر نیز مشاهده شده است. دوشنبه هفته گذشته یك زن چینی ۳۵ ساله كه از شهر ووهان وارد سئول، پایتخت كرهجنوبی شده بود، مورد آزمایش قرار گرفت و وجود كروناویروس جدید در بدن او تایید شد.
روز سهشنبه، یكم بهمن مقامهای استرالیا نیز وجود یك مورد مشكوك به این بیماری را شناسایی كردند. آنها گفتهاند، فردی را با علائمی مشابه علائم بیماری جدید در چین در بیمارستان مشاهده و او را از سایر بیماران جدا كردهاند. این فرد نیز بهتازگی از شهر ووهان چین به استرالیا آمده است. روز دوشنبه نیز مقامهای رسمی تایلند و ژاپن گزارش داده بودند سه فرد از اتباع این دو كشور كه بهتازگی از چین برگشته بودند به این بیماری دچار شدهاند.
مأموران در فرودگاههای شش كشور آسیایی و سه فرودگاه در آمریكا كنترل پزشكی مسافرانی را كه از مناطق مركزی چین میآیند، آغاز كردهاند.
نخستین مورد از ابتلا به این ویروس جدید سیام دی در ایالات متحده نیز رویت شد. «مركز كنترل و پیشگیری بیماری»، از سازمانهای فدرال ایالات متحده، اعلام كرده كه شهروند ساكن واشنگتن مبتلا به همان كروناویروسی است كه در ووهان كشف شده است. این نخستین مورد كشف شده از ابتلا به ویروس در خارج از قاره آسیا بوده است و از این رو به نظر میرسد جهان در آستانه مبارزه با ویروسی تازه قرار گرفته است.