از اهالی روستاهای مجاور قرق‌های اختصاصی درباره تبعات راه‌اندازی این مناطق بر زندگی و كسب‌وكارشان پرسیده‌ایم
قــــــــرق گــــــــلایــــه‌هـــا
قرق‌های اختصاصی قرار بود مرهمی باشند بر زخم‌های طبیعت در مناطقی كه حیات وحش هیچ محافظی نداشت و به جولانگاه شكارچیان تبدیل شده بود، این قرق‌ها همچنین قرار بود مرهمی باشند بر زخم‌های محرومیت در روستاهای مجاور خود و با بهره‌مند ساختن مردم از منافع حاصل از شكار و ایجاد كسب‌وكارهایی متكی بر بوم‌گردی و طبیعت‌گردی، باعث رونق اقتصادی آن مناطق شوند. این وعده‌ها را مسؤولان سازمان محیط‌زیست و مدیران قرق‌های اختصاصی در اولین سال‌های راه‌اندازی این قرق‌ها به مردم داده بودند. آنها می‌گفتند قرق‌های اختصاصی به حفاظت‌گاه‌های مردمی تبدیل خواهند شد كه در آن هم مشاركت جوامع محلی برای حفاظت جلب می‌شود و هم منافع اقتصادی حاصل از آنها به جیب مردم خواهد رفت. اما امروز كه سراغ مسؤولان محلی بعضی روستاهای همسایه قرق‌ها می‌رویم، می‌گویند نه تنها هنوز هیچ منفعتی از قرق‌های اختصاصی نصیب روستاییان نشده است، بلكه وجود این قرق‌ها آسیب‌هایی را نیز برای مردم به همراه داشته است. آسیب‌هایی مثل خسارت زدن حیات وحش به محصولات باغ‌ها و مزارع مردم و جلوگیری از ورود روستاییان و دام‌هایشان به مراتع عرفی موجود در محدوده‌های قرقشده. اتفاقی كه به گفته محلی‌ها، با ایجاد راه‌بند، كانال‌كشی و میخ‌پاشی در مسیرهای منتهی به برخی قرق‌های اختصاصی از سوی ماموران این قرق‌ها رخ داده است.
«والا به خدا ما كه چیزی ندیدیم.» این پاسخ عضو شورای روستای علی‌آباد چهل‌گزی به سوال ما درباره منافع حاصل از ایجاد قرق اختصاصی در مجاورت این روستا برای اهالی آن است. اكبر زعیم تاكید دارد در چند سالی كه از فعالیت قرق اختصاصی علی‌آباد چهل‌گزی می‌گذرد، مسؤولان این قرق به جز یك مرتبه كه مبلغ اندكی به حسینیه روستا كمك كردند، هیچ مبلغ دیگری را برای كمك به این روستا و بهبود زیرساخت‌های آن هزینه نكرده‌اند.
قرق علی‌آباد چهل‌گزی یكی از قرق‌های اختصاصی پنج‌گانه كشور است كه در شهرستان مهریز استان یزد واقع شده است. مجوز بهره‌برداری از این قرق در سال 95 از سوی سازمان محیط‌زیست به یكی از انجمن‌های زیست‌محیطی مركز این استان داده شد. براساس این مجوز، مدیران قرق علی‌آباد ضمن حفاظت از حیات وحش محدوده قرقشده، می‌توانند سالانه تعداد معدودی پروانه شكار زیر نظر سازمان محیط‌زیست صادر كنند. پروانه‌های شكاری كه 30 درصد آن باید به جوامع محلی برسد و 70 درصد آن را نیز قرق‌دارها مجازند با قیمت‌های دلخواه خود به هركس كه خواستند، بفروشند.
در سال‌های اخیر نیز مدیران قرق علی‌آباد چهل‌گزی و البته دیگر قرق‌داران خصوصی كشور بخش زیادی از پروانه‌های شكار در اختیارشان را به شكارچیان خارجی فروخته‌اند. خارجی‌هایی كه در قالب تورهای گردشگری شكار كه از سوی قرق‌داران خصوصی برگزار می‌شود، به كشورمان می‌آیند و مبلغی بین 7500 تا 15 هزار دلار را فقط برای خرید پروانه شكار می‌پردازند. قرق‌داران علاوه بر این مبلغ، پول‌های هنگفت دیگری را نیز از شكارچیان خارجی برای حمل‌ونقل، اقامت، عملیات بعد از شكار و ارسال تروفه به خارج از كشور دریافت می‌كنند.
اما سهم اهالی روستاهای مجاور قرق‌های اختصاصی از درآمد كلانی كه مدیران این قرق‌ها از حضور شكارچیان خارجی كسب می‌كنند، چیست؟ عضو شورای روستای علی‌آباد چهل‌گزی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: شكارچیان خارجی تقریبا هیچ منفعتی برای روستای ما و اهالی آن ندارند. زیرا این افراد اصلا كاری به روستاهای اطراف قرق ندارند و خرجی در این روستاها نمی‌كنند. آنها فقط یكی دو شب در اقامتگاه ساخته‌شده از سوی مدیران قرق علی‌آباد می‌مانند و بعد از این كه شكارشان را انجام دادند، از اینجا می‌روند.
اكبر زعیم می‌گوید تنها فایده ایجاد قرق اختصاصی در روستای علی‌آباد چهل‌گزی برای اهالی آن، استخدام سه نفر از اعضای یك خانواده علی‌آبادی به عنوان قرق‌بان است. سه نفری كه به گفته او، از سال‌ها پیش از تاسیس قرق با مدیران آن كار می‌كرده‌اند و به جز آنها، هیچ شخص دیگری از مردم علی‌آباد یا روستاهای مجاور آن در این قرق به كار مشغول نشده‌اند.
پاتك حیات وحش به باغ‌های روستاییان
«مردم دائما به من گله می‌كنند چرا آهوهای محدوده قرق به باغ‌های ما می‌آیند و پسته‌هایمان را می‌خورند.» این صحبت‌های محمدرضا زارع، دهیار روستای عبدل‌آباد، یكی دیگر از روستاهای مجاور قرق اختصاصی علی‌آباد چهل‌گزی است. كسی كه هر روز گلایه‌های اهالی روستایش از خسارت‌هایی كه حیات وحش به مزارع و باغ‌هایشان می‌زنند، به گوشش می‌رسد.
او به جام‌جم توضیح می‌دهد كه اهالی این روستا چند بار شكایت خود را از این موضوع پیش مسؤولان اداره‌های محیط‌زیست، منابع طبیعی و فرمانداری شهرستان برده‌اند و هر بار این جواب را شنیده‌اند كه قرق‌دارها باید جلوی ورود حیوانات به باغ‌ها و مزارع مردم را بگیرند، اما روستاییان نیز حق ندارند به این بهانه به حیات وحش این منطقه آسیب بزنند.
اما به گفته زارع، قرق‌دارها نه تنها به وظیفه خود برای جلوگیری از ورود حیات وحش به كشتزارهای مردم توجهی ندارند، بلكه زیر بار پرداخت خسارت به روستاییان نیز نمی‌روند و این توجیه را برای مردم می‌آورند كه حیواناتی مثل آهو و جبیر پیش از این نیز كم‌وبیش در این منطقه یافت می‌شد و حضور آنها در كشتزارهای روستاییان ربطی به تاسیس قرق اختصاصی علی‌آباد ندارد.
دهیار روستای علی‌آباد اما معتقد است كه تا پیش از تاسیس قرق اختصاصی علی‌آباد چهل‌گزی، جمعیت حیات وحش در منطقه آن‌قدری نبود كه حیوانات برای سیر كردن شكم خود به باغ‌ها و مزارع مردم بیایند. بنابراین او تاكید دارد حضور امروز حیات وحش در كشتزارهای روستاییان محصول برپایی این قرق اختصاصی است.
میخ‌پاشی در مسیر گله‌ها
قرق‌های اختصاصی پنج‌گانه در مناطق حاصل‌خیز استان‌های كویری یزد، كرمان و سمنان قرار گرفته‌اند. داخل محدوده این قرق‌ها و اطراف آن نیز یا مراتع عرفی دامدران روستاهای مجاور قرق‌ها وجود دارد یا كشتزارهای روستاییان. مسؤولان سازمان محیط‌زیست در ماه‌های اول بعد از صدور مجوز برای قرق‌های اختصاصی وعده دادند حقوق عرفی و قانونی مرتع‌داران و مالكان اراضی داخل یا اطراف محدوده‌های قرقشده حفظ خواهد شد، اما صحبت‌های دهیاران برخی روستاهای مجاور قرق‌های اختصاصی حاكی است ماموران حافظ قرق‌ها معمولا جلوی ورود روستاییان و دام‌هایشان به این محدوده‌ها را می‌گیرند.
مرتضی ابراهیم‌پور، دهیار روستای اسطاهوییه دهستان راویز شهرستان رفسنجان استان كرمان كه روستای او داخل محدوده قرق اختصاصی منصورآباد قرار گرفته، یكی از همین دهیاران است كه در گفت‌وگو با جام‌جم تاكید می‌كند از وقتی این قرق خصوصی در منطقه آنها راه‌اندازی شده است، ماموران قرق‌بانی از چرای دام‌های روستاییان در محدوده قرق جلوگیری می‌كنند. این در حالی است كه به گفته این دهیار، بسیاری از دامداران روستایش تا پیش از تاسیس قرق منصورآباد در آن محدوده مراتعی عرفی داشتند و به راحتی دام‌های خود را برای چرا به این مراتع می‌بردند.
او تعریف می‌كند ماموران قرق منصورآباد برای جلوگیری از بهره‌برداری دامداران از این مراتع، در مسیرهای منتهی به آنها كانال‌كشی كرده و داخل این كانال‌ها میخ‌هایی قرار داده‌اند تا دیگر گله‌های دام نتوانند از این مسیرها عبور كنند. ابراهیم‌پور همچنین می‌گوید چهار سال پیش، زمانی كه مدیران قرق منصورآباد در حال گرفتن مجوز برای برپایی این قرق بودند، تعدادی از آغل‌های دام موجود در مراتع عرفی روستاییان در داخل محدوده قرق سوزانده شد. آتش‌سوزی‌هایی كه محلی‌ها قرق‌داران را به دست داشتن در آن متهم می‌كنند، اما آن افراد هیچ وقت زیر بار این موضوع نرفته‌اند.
گرگ به گله‌هایمان می‌زند
در چند سالی كه از فعالیت قرق‌های اختصاصی می‌گذرد، جمعیت حیات وحش در محدوده‌های قرقشده به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. علت اصلی این افزایش جمعیت نیز فراهم كردن شرایط ایده‌آل همچون ساخت آبشخورهای مصنوعی و پخش علوفه در سطح قرق‌ها از سوی ماموران قرق‌بانی است. در این شرایط افزایش جمعیت حیوانات علفخوار در قرق‌های اختصاصی، به صورت طبیعی باعث بیشتر شدن حضور حیوانات گوشتخوار در این قرق‌ها نیز خواهد شد.
آن‌طور كه دهیار روستای اسطاهوییه می‌گوید، این اتفاق به نحو محسوسی در محدوده قرق منصورآباد رفسنجان نیز رخ داده است، آن‌قدر كه در سال‌های اخیر دامداران این روستا خیلی بیشتر با حیوانات وحشی دست‌وپنجه نرم می‌كنند. او در این باره توضیح می‌دهد: در دو سه سال گذشته گله‌داران روستایمان چند برابر سال‌های قبل گرگ یا روباه در صحرا می‌بینند. ما حتی در این سال‌ها چندبار هم به چشم خود دیده‌ایم كه حیوانات وحشی بدون هیچ ترسی از انسان‌ها، وارد محدوده روستایمان شده و جلوی چشم مردم به دام‌ها حمله كرده‌اند.
افزایش جمعیت حیوانات گوشتخوار در محدوده روستاهای داخل و مجاور قرق‌های اختصاصی، از جمله تبعاتی است كه برپایی این قرق‌ها برای جوامع محلی اطراف آن به همراه داشته. مساله‌ای كه در كنار آسیب حیوانات علفخوار به كشتزارهای روستاییان، سبب ایجاد اختلال در زندگی و كسب‌وكار همسایگان قرق‌ها شده است؛ چراكه بسیاری از اهالی روستاهای اطراف قرق‌های اختصاصی یا كشاورزند یا دامدار. بنابراین می‌توان گفت افزایش جمعیت حیات وحش در محدوده قرق‌های اختصاصی هرقدر كه برای زیست‌بوم این مناطق موثر بوده باعث ایجاد خسارت برای جوامع محلی شده است.
این در حالی است رونق حضور حیوانات در قرق‌های اختصاصی، پول‌های كلانی را نیز از فروش پروانه‌های شكار به جیب مدیران این قرق‌ها سرازیر كرده است، اما این افراد براساس صحبت‌های مسؤولان محلی، حاضر به كنترل حیات وحش در سطح قرق‌ها نمی‌شوند كه هیچ، از پرداخت خسارت ناشی از حضور حیوانات در زمین‌های مردم نیز سر باز می‌زنند و حتی از چرای دام‌های روستاییان در محدوده قرقشده نیز جلوگیری می‌كنند.
از این اتفاقات می‌توان این‌طور برداشت كرد كه نه فقط وعده اختصاص منافع حاصل از برپایی این قرق‌ها به جوامع محلی اطراف آن محقق نشده است، بلكه راه‌اندازی قرق‌های اختصاصی مشكلاتی را نیز برای مردم بومی ایجاد كرده است. مشكلاتی كه گاهی قرق‌دارها و ماموران آنها برای مردم پیش می‌آورند و گاهی نیز حیات وحش محدوده‌های قرق شده.
قرق علی‌آباد چهل‌گزی یكی از قرق‌های اختصاصی پنج‌گانه كشور است كه در شهرستان مهریز استان یزد واقع شده است. مجوز بهره‌برداری از این قرق در سال 95 از سوی سازمان محیط‌زیست به یكی از انجمن‌های زیست‌محیطی مركز این استان داده شد. براساس این مجوز، مدیران قرق علی‌آباد ضمن حفاظت از حیات وحش محدوده قرقشده، می‌توانند سالانه تعداد معدودی پروانه شكار زیر نظر سازمان محیط‌زیست صادر كنند. پروانه‌های شكاری كه 30 درصد آن باید به جوامع محلی برسد و 70 درصد آن را نیز قرق‌دارها مجازند با قیمت‌های دلخواه خود به هركس كه خواستند، بفروشند.
در سال‌های اخیر نیز مدیران قرق علی‌آباد چهل‌گزی و البته دیگر قرق‌داران خصوصی كشور بخش زیادی از پروانه‌های شكار در اختیارشان را به شكارچیان خارجی فروخته‌اند. خارجی‌هایی كه در قالب تورهای گردشگری شكار كه از سوی قرق‌داران خصوصی برگزار می‌شود، به كشورمان می‌آیند و مبلغی بین 7500 تا 15 هزار دلار را فقط برای خرید پروانه شكار می‌پردازند. قرق‌داران علاوه بر این مبلغ، پول‌های هنگفت دیگری را نیز از شكارچیان خارجی برای حمل‌ونقل، اقامت، عملیات بعد از شكار و ارسال تروفه به خارج از كشور دریافت می‌كنند.
اما سهم اهالی روستاهای مجاور قرق‌های اختصاصی از درآمد كلانی كه مدیران این قرق‌ها از حضور شكارچیان خارجی كسب می‌كنند، چیست؟ عضو شورای روستای علی‌آباد چهل‌گزی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: شكارچیان خارجی تقریبا هیچ منفعتی برای روستای ما و اهالی آن ندارند. زیرا این افراد اصلا كاری به روستاهای اطراف قرق ندارند و خرجی در این روستاها نمی‌كنند. آنها فقط یكی دو شب در اقامتگاه ساخته‌شده از سوی مدیران قرق علی‌آباد می‌مانند و بعد از این كه شكارشان را انجام دادند، از اینجا می‌روند.
اكبر زعیم می‌گوید تنها فایده ایجاد قرق اختصاصی در روستای علی‌آباد چهل‌گزی برای اهالی آن، استخدام سه نفر از اعضای یك خانواده علی‌آبادی به عنوان قرق‌بان است. سه نفری كه به گفته او، از سال‌ها پیش از تاسیس قرق با مدیران آن كار می‌كرده‌اند و به جز آنها، هیچ شخص دیگری از مردم علی‌آباد یا روستاهای مجاور آن در این قرق به كار مشغول نشده‌اند.
پاتك حیات وحش به باغ‌های روستاییان
«مردم دائما به من گله می‌كنند چرا آهوهای محدوده قرق به باغ‌های ما می‌آیند و پسته‌هایمان را می‌خورند.» این صحبت‌های محمدرضا زارع، دهیار روستای عبدل‌آباد، یكی دیگر از روستاهای مجاور قرق اختصاصی علی‌آباد چهل‌گزی است. كسی كه هر روز گلایه‌های اهالی روستایش از خسارت‌هایی كه حیات وحش به مزارع و باغ‌هایشان می‌زنند، به گوشش می‌رسد.
او به جام‌جم توضیح می‌دهد كه اهالی این روستا چند بار شكایت خود را از این موضوع پیش مسؤولان اداره‌های محیط‌زیست، منابع طبیعی و فرمانداری شهرستان برده‌اند و هر بار این جواب را شنیده‌اند كه قرق‌دارها باید جلوی ورود حیوانات به باغ‌ها و مزارع مردم را بگیرند، اما روستاییان نیز حق ندارند به این بهانه به حیات وحش این منطقه آسیب بزنند.
اما به گفته زارع، قرق‌دارها نه تنها به وظیفه خود برای جلوگیری از ورود حیات وحش به كشتزارهای مردم توجهی ندارند، بلكه زیر بار پرداخت خسارت به روستاییان نیز نمی‌روند و این توجیه را برای مردم می‌آورند كه حیواناتی مثل آهو و جبیر پیش از این نیز كم‌وبیش در این منطقه یافت می‌شد و حضور آنها در كشتزارهای روستاییان ربطی به تاسیس قرق اختصاصی علی‌آباد ندارد.
دهیار روستای علی‌آباد اما معتقد است كه تا پیش از تاسیس قرق اختصاصی علی‌آباد چهل‌گزی، جمعیت حیات وحش در منطقه آن‌قدری نبود كه حیوانات برای سیر كردن شكم خود به باغ‌ها و مزارع مردم بیایند. بنابراین او تاكید دارد حضور امروز حیات وحش در كشتزارهای روستاییان محصول برپایی این قرق اختصاصی است.
میخ‌پاشی در مسیر گله‌ها
قرق‌های اختصاصی پنج‌گانه در مناطق حاصل‌خیز استان‌های كویری یزد، كرمان و سمنان قرار گرفته‌اند. داخل محدوده این قرق‌ها و اطراف آن نیز یا مراتع عرفی دامدران روستاهای مجاور قرق‌ها وجود دارد یا كشتزارهای روستاییان. مسؤولان سازمان محیط‌زیست در ماه‌های اول بعد از صدور مجوز برای قرق‌های اختصاصی وعده دادند حقوق عرفی و قانونی مرتع‌داران و مالكان اراضی داخل یا اطراف محدوده‌های قرقشده حفظ خواهد شد، اما صحبت‌های دهیاران برخی روستاهای مجاور قرق‌های اختصاصی حاكی است ماموران حافظ قرق‌ها معمولا جلوی ورود روستاییان و دام‌هایشان به این محدوده‌ها را می‌گیرند.
مرتضی ابراهیم‌پور، دهیار روستای اسطاهوییه دهستان راویز شهرستان رفسنجان استان كرمان كه روستای او داخل محدوده قرق اختصاصی منصورآباد قرار گرفته، یكی از همین دهیاران است كه در گفت‌وگو با جام‌جم تاكید می‌كند از وقتی این قرق خصوصی در منطقه آنها راه‌اندازی شده است، ماموران قرق‌بانی از چرای دام‌های روستاییان در محدوده قرق جلوگیری می‌كنند. این در حالی است كه به گفته این دهیار، بسیاری از دامداران روستایش تا پیش از تاسیس قرق منصورآباد در آن محدوده مراتعی عرفی داشتند و به راحتی دام‌های خود را برای چرا به این مراتع می‌بردند.
او تعریف می‌كند ماموران قرق منصورآباد برای جلوگیری از بهره‌برداری دامداران از این مراتع، در مسیرهای منتهی به آنها كانال‌كشی كرده و داخل این كانال‌ها میخ‌هایی قرار داده‌اند تا دیگر گله‌های دام نتوانند از این مسیرها عبور كنند. ابراهیم‌پور همچنین می‌گوید چهار سال پیش، زمانی كه مدیران قرق منصورآباد در حال گرفتن مجوز برای برپایی این قرق بودند، تعدادی از آغل‌های دام موجود در مراتع عرفی روستاییان در داخل محدوده قرق سوزانده شد. آتش‌سوزی‌هایی كه محلی‌ها قرق‌داران را به دست داشتن در آن متهم می‌كنند، اما آن افراد هیچ وقت زیر بار این موضوع نرفته‌اند.
گرگ به گله‌هایمان می‌زند
در چند سالی كه از فعالیت قرق‌های اختصاصی می‌گذرد، جمعیت حیات وحش در محدوده‌های قرقشده به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. علت اصلی این افزایش جمعیت نیز فراهم كردن شرایط ایده‌آل همچون ساخت آبشخورهای مصنوعی و پخش علوفه در سطح قرق‌ها از سوی ماموران قرق‌بانی است. در این شرایط افزایش جمعیت حیوانات علفخوار در قرق‌های اختصاصی، به صورت طبیعی باعث بیشتر شدن حضور حیوانات گوشتخوار در این قرق‌ها نیز خواهد شد.
آن‌طور كه دهیار روستای اسطاهوییه می‌گوید، این اتفاق به نحو محسوسی در محدوده قرق منصورآباد رفسنجان نیز رخ داده است، آن‌قدر كه در سال‌های اخیر دامداران این روستا خیلی بیشتر با حیوانات وحشی دست‌وپنجه نرم می‌كنند. او در این باره توضیح می‌دهد: در دو سه سال گذشته گله‌داران روستایمان چند برابر سال‌های قبل گرگ یا روباه در صحرا می‌بینند. ما حتی در این سال‌ها چندبار هم به چشم خود دیده‌ایم كه حیوانات وحشی بدون هیچ ترسی از انسان‌ها، وارد محدوده روستایمان شده و جلوی چشم مردم به دام‌ها حمله كرده‌اند.
افزایش جمعیت حیوانات گوشتخوار در محدوده روستاهای داخل و مجاور قرق‌های اختصاصی، از جمله تبعاتی است كه برپایی این قرق‌ها برای جوامع محلی اطراف آن به همراه داشته. مساله‌ای كه در كنار آسیب حیوانات علفخوار به كشتزارهای روستاییان، سبب ایجاد اختلال در زندگی و كسب‌وكار همسایگان قرق‌ها شده است؛ چراكه بسیاری از اهالی روستاهای اطراف قرق‌های اختصاصی یا كشاورزند یا دامدار. بنابراین می‌توان گفت افزایش جمعیت حیات وحش در محدوده قرق‌های اختصاصی هرقدر كه برای زیست‌بوم این مناطق موثر بوده باعث ایجاد خسارت برای جوامع محلی شده است.
این در حالی است رونق حضور حیوانات در قرق‌های اختصاصی، پول‌های كلانی را نیز از فروش پروانه‌های شكار به جیب مدیران این قرق‌ها سرازیر كرده است، اما این افراد براساس صحبت‌های مسؤولان محلی، حاضر به كنترل حیات وحش در سطح قرق‌ها نمی‌شوند كه هیچ، از پرداخت خسارت ناشی از حضور حیوانات در زمین‌های مردم نیز سر باز می‌زنند و حتی از چرای دام‌های روستاییان در محدوده قرقشده نیز جلوگیری می‌كنند.
از این اتفاقات می‌توان این‌طور برداشت كرد كه نه فقط وعده اختصاص منافع حاصل از برپایی این قرق‌ها به جوامع محلی اطراف آن محقق نشده است، بلكه راه‌اندازی قرق‌های اختصاصی مشكلاتی را نیز برای مردم بومی ایجاد كرده است. مشكلاتی كه گاهی قرق‌دارها و ماموران آنها برای مردم پیش می‌آورند و گاهی نیز حیات وحش محدوده‌های قرق شده.
ضمیمه تپش
