سرخ است و شیرین ، نامش انار نیست!
گردشگری خوراك امروزه یكی از مهمترین انواع گردشگری به شمار میرود كه جهانیان روی آن سرمایهگذاری هنگفتی كردهاند؛ این سرمایهگذاری چرخهای از فرآیند تولید محصول اولیه در مزارع تا رسیدن به محل طبخ و عرضه در بازار را شامل میشود. آخرین حلقه از این چرخه البته مربوط میشود به برندسازی و معرفی محصول و تبلیغات و بازاریابی برای آن از طریق تهیه فیلمهای مستندِ خوش آب و رنگ كه از شبكههای ماهوارهای برای مردم سراسر كره زمین پخش میشود. در این میان ایران با داشتن ۲۵۰۰ نوع غذای سنتی و محصولات زراعی متنوع و مغذی، ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر دارد، حال آن كه برای استفاده از این ظرفیت هنوز در ابتدای راه هستیم و راهی كه تاكنون رفتهایم تنها شامل ثبت ملی برخی خوراكها و عرضه تعداد كمتری از آنها در رستوران استانهای گردشگرپذیر بوده و در این میان كمتر به چرخه تولیدی آنها و به ویژه اولین حلقه از این چرخه یعنی تولید محصولات زراعی خاص و بومی پرداخته شده است؛ محصولاتی چون شكر قرمز كه در مزارع نیشكر مازندران تولید و در همین فصل زمستان برداشت میشود و محصول نهایی آن یكی از تولیدات مرغوب و گردشگرپسند استان به شمار میرود.
مهتاب مظفری سوادكوهی
شكر قرمز شاید به گوش بسیاری از مردم نرسیده باشد، اما نامی آشنا و قدیمی در میان محصولات كشاورزی مازندران است و از جایگاهی ویژه در میان مردم این استان برخوردار است. بیشترین سطح زیر كشت نیشكر در شهرهای بابلسر، بهنمیر و قائمشهر است، اما معروفترین و با كیفیتترین نیشكر شمال كشور در دهستان كوهساران در بخش مركزی قائمشهر كشت میشود. فصل برداشت این محصول از اوایل زمستان آغاز و تا اواخر آن ادامه دارد.
شكر قرمز از كجا آمد؟
مهدی فیاض بخش، معروف به مطیع چاكری از قدیمیترین تولیدكنندگان نیشكر و شكر قرمز در مازندران و ساكن روستای ریكنده است. او در مورد تاریخچه كشت نیشكر در منطقه كوهساران به ما میگوید: گیاه نیشكر یا ل له برای اولین بار توسط عبدالواحد والهی در سال 1335 به روستای ریكنده آورده شد كه البته در عملآوری آن دچار مشكل شد. بعد از چند سال ما این گیاه را به زمینهای خود انتقال دادیم و چند سال بر روی آن كار كردیم تا توانستیم كشت این محصول را توسعه داده و به روستاهای مجاور معرفی كنیم.
در آن زمان با استفاده از نیروی اسب، نیشكر را آب گیری میكردیم و در دیگهای معمولی با هیزم میپختیم كه كار بسیار سخت و زمانبری بود. اما امروز كارها بسیار آسانتر شده، طوری كه در كارگاهها چند دیگ به طور همزمان بارگذاری میشوند و از هر دیگ تا 25 كیلو شكر قرمز به دست میآید. در هر كارگاه هم چهار كارگر به صورت فصلی كار
میكنند.
فیاض بخش كیفیت و مرغوبیت شكر قرمز را منوط به مرغوبیت نیشكر و كیفیت بالای نیشكر را هم بسته به نوع گیاه و زمینی كه در آن كشت میشود میداند و میگوید: برداشت نیشكر نیاز به زمانسنجی دقیق دارد و اگر زودهنگام یا دیرهنگام برداشت شود، محصول خوبی نخواهد داد. همچنین فاصله میان نشاها باید رعایت شود و برای پرورش آن حتی الامكان از مصرف سم و كودهای شیمیایی پرهیز شود.
این تولیدكننده شكر قرمز یك گلایه هم از مسؤولان دارد و میگوید متاسفانه دولت آن گونه كه باید از ما حمایت نمیكند و كارگاههای ما به صورت پراكنده و با كمترین امكانات درحال فعالیتند، حال آن كه فرزندان ما به دلیل پرزحمت بودن و سود كمِ این كار، حاضر به ادامه كشت نیشكر در منطقه نیستند.
برنامه خاصی نداریم اما حمایت میكنیم
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد كشاورزی مازندران كشت نیشكر و پخت شكر سرخ در استان را حرفهای قدیمی با تاریخچهای طولانی میداند و به جامجم میگوید: میزان برداشت نیشكر در مازندران حدود 800 كیلو در هر هكتار است كه در 37 كارگاه نیمه صنعتی شكرپزی در استان فرآوری و به شكر قرمز تبدیل میشود.
مجید بهادری ارزش اقتصادی پخت نیشكر و تولید شكر قرمز در مازندران را سالانه 5/3 میلیارد تومان عنوان میكند و میافزاید: تقویت و ترویج كشت نیشكر در مازندران جزو برنامههای كلان جهاد كشاورزی نیست، اما به كمك كارشناسان، روشهای نوین كشت نیشكر را به كشاورزان آموزش میدهیم تا علاوه بر افزایش بهرهوری، شكر قرمز مرغوبتری تولید كنند.
وی خاطرنشان میكند: تولیدكنندگان شكر سرخ در مازندران میتوانند در قالب شركت تعاونی، علاوه بر برندسازی، مطالبات خود را پیگیری كرده و محصولات ارزشمند خود را به بازارهای داخلی و خارجی عرضه كنند.
چرا این شكر محبوب است؟
محمد یزدانپناه از كارشناسان زراعی جهاد كشاورزی مازندران است كه سالها در زمینه كشت نیشكر و روشهای نوین آبیاری و كوددهی این محصول تحقیق كرده است.
وی كاهش مصرف آب و كودهای شیمیایی را از مهمترین محاسن روشهای جدید كشت نیشكر میداند و میگوید: بهترین محصول نیشكر مازندران در منطقه كوهساران و روستای ریكنده و سیدابوصالح كشت میشود كه به دلیل مرغوبیت خاك و درجه «ایسی» آن، فاقد هرگونه نمك و طعم شوری است. شكر قرمز ریكنده و سید ابوصالح به همین دلیل، شیرینی خالص است كه مورد پسند گردشگران و ساكنان بومی و محلی واقع شده است. به گفته یزدانپناه، در گذشته نیشكر محلی كه از ارقام كم محصول و آسیبپذیر بود و ساقههایی نازك و ظریف داشت، در منطقه كشت میشد. نژادهای بومی و محلی بعدها به دلیل مقاوم نبودن در مقابل آفتهای گیاهی به طور كامل از بین رفتند و منسوخ شدند. اما بعدها نیشكر اهوازی به مازندران آورده شد كه ساقههای قطوری داشت و به دلیل مقاومت بیشتر و پرمحصول بودن، مورد استقبال كشاورزان قرار گرفت.
پیش به سوی تولید
ارقام كم مصرف و پربازده
كارشناس زراعی جهادكشاورزی مازندران به تلاش برای تغییر نژاد نیشكر اهوازی و بومی كردن و رشد رویشی آن در مزارع مازندران اشاره كرده و میگوید: ما در این خصوص برنامههای تحقیقاتی مفصلی داریم كه امیدواریم تا سال آینده بتوانیم ارقام جدید تایید شده را به كشاورزان معرفی كنیم.
یزدانپناه به ابداع روش آبیاری بارانی در مزارع نیشكر استان هم اشاره و تصریح میكند: در این روش ما آبهای ناشی از بارندگی را در یك استخر پلاستیكی كه با كمترین هزینه قابل احداث است جمع میكنیم و سپس با استفاده از تجهیزات لازم به ساقهها و برگهای گیاه نیشكر، آب و كود میرسانیم، به این ترتیب كه برای كودرسانی به گیاه مقدار مناسبی از آن را به صورت محلول وارد سیستم آبیاری میكنیم. گیاه نیشكر از طریق غلاف برگها تغذیه میشود و نیاز كمتری به آبیاری از طریق ریشه دارد.
این مسأله به خصوص در زمینهای كشاورزی منطقه كوهساران كه از شیبهای تندی برخوردار است و آب را در خود نگه نمیدارد، بسیار حیاتی است. در این روش تا 60 درصد در مصرف آب و 70 درصد در مصرف كودهای شیمیایی صرفهجویی میشود.
در حالی كه در روشهای سنتی حدود صد تا 200 كیلو كود سفید در مزارع نیشكر استفاده میشود كه به سلامت این محصول آسیب میزند.
ارزش برندسازی دارد؛ اما...
كارشناس زراعی مازندران درعین تاكید بر قابلیت برندسازی شكر قرمز مازندران، از روشهای فعلی پخت و بسته بندی این محصول در این استان انتقاد كرده و میگوید: متاسفانه چون سطح زیر كشت نیشكر در مازندران بسیار پایین و حدود 260 هكتار است و كشاورزان با روشهای كارشناسی شده آشنا نیستند، صنعتی شدن این محصول ارزشمند و پرطرفدار، قدری دور از ذهن به نظر میرسد، حال آن كه در استانهای بزرگی چون خوزستان، سطح زیركشت نیشكر بیش از هزاران هكتار است و از تفاله نیشكر آبگیری شده نیز برای تولید محصولات جنبی چون الكل، خمیر مایه، صنایع چوب و كاغذ و تولید نئوپان استفاده
میشود.
و در پایان
حكایت شكر قرمز مازندران همینها بود كه گفتیم و حال باید پرسید كه این شكر به عنوان یك محصول اقتصادی با ارزش تا چه اندازه توانسته در بازارهای محلی و ملی جای خود را باز كند؟
در وصف شكر قرمز ریكنده همین بس كه بگوییم بسیاری از دلالان و سودجویان بازار، نیشكر مناطق دیگر را به نام نیشكر ریكنده میفروشند كه این موضوع اهمیت برندسازی این محصول استراتژیك را در استان نشان میدهد.
جالب این كه شكر قرمز ریكنده در سال 96 به ثبت ملی رسید و در سالهای اخیر نیز جشنوارههایی با رویكرد معرفی و تقویت این كسب و كار در مازندران برگزار شد، اما هنوز تا معرفی كامل این محصول و عرضه صنعتی آن به بازارهای داخلی و خارجی راه زیادی باقی مانده است.
به نظر میرسد دولت میتواند با حمایت از تولیدكنندگان نیشكر و با اجرای برنامههای مدون آموزشی و اعطای تسهیلات كارآفرینی، تا حد زیادی در توسعه این حرفه و اشتغالزایی در منطقه كمك كند، تا این شیرینی سرخ و لذیذ به عنوان یكی از مهمترین سوغاتهای مازندران در سبد كالای مسافران (كه در سال تعدادشان به دهها میلیون نفر میرسد)، جای بگیرد.
شكر قرمز چگونه تولید میشود
اهمیت كشت نیشكر علاوه بر استراتژیك بودن این محصول،
به فرآوردههای متنوعی است كه از آن میگیرند. نیشكر سه محصول مستقیم و تازهخوری دارد كه بعد از برداشت و آبگیری این محصول، قابل تهیه است. شكر قرمز در كارگاههای سنتی و نیمه صنعتی مازندران كه به «كلواسر» مشهور است، تهیه و بستهبندی
میشود.
در گذشته در كارگاههای سنتی از هیزم برای ایجاد حرارت و از اسب و گاو برای گرداندن محتویات دیگ استفاده میشد. اما امروز این كارگاهها مجهز به دستگاههای آبگیری و همزن برقی هستند كه در زیر دیگهای بزرگ فلزی شان اجاقهای گاز طبیعی قرار میگیرد. آب نیشكر در دیگ بزرگی روی حرارت جوشانده شده و بعد از قوام یافتن به شیره سیاه رنگی به نام «روشكر» تبدیل میشود.
این شیره غلیظ شده پس از سه ساعت پخت و هم زدن، محصول كف را تولید میكند كه در صورت ادامه پخت و هم زدن یعنی حدود پنج ساعت، شیره باقی مانده سفت و متراكم شده و به شكر قرمز تبدیل میشود.
شكر قرمز را میتوان ماهها در محیط بیرون از یخچال و در خانه نگهداری كرد. از این محصول به دلیل طبع خنكی كه دارد شربت گوارایی در فصل تابستان تهیه میشود كه كشاورزان در فصل برداشت برنج از آن مینوشند.
روشكر یا شكرسیاه از دیگر محصولات نیشكر است كه میتوان آن را در زمستان در فضای باز نگه داشت، اما اگر قرار به مصرف در بهار و تابستان باشد، باید در یخچال نگهداری شود. و كف نیشكر سومین محصول به دست آمده از نیشكر است كه نمیتوان آن را بیشتر از یك هفته نگه داشت، چرا كه به سرعت به همان شیره یا شكرسیاه تبدیل میشود.
و اما شكر قرمز فرآوردههای جنبی نیز دارد كه زنان روستایی از آن در تهیه «بشت زیك»، «بادونه»، «نقل» و... استفاده میكنند و در بستهبندیهای مختلف به بازارچههای محلی میبرند و میفروشند.
-
شگفتیهای یك حنجره هفتاد ساله
-
فدائیان امنیت
-
نماز جمعه، رسانهای اثرگذار بر رشد فرهنگی کشور
-
برندگان فکر بکر
-
ملت ایران كار خود را بلد است
-
میانبر تهران_شمال
-
تماشاگه رای!
-
مردی که جهان را تکان داد
-
سرخ است و شیرین ، نامش انار نیست!
-
خودکشی ترامپ در فرودگاه بغداد
-
نماز جمعه، رسانهای اثرگذار بر رشد فرهنگی کشور
-
اشرف غنی برای بار دوم رئیسجمهور افغانستان شد
-
بدلفن کینهورزی دشمن