اروپا و آژانس بینالمللی انرژی اتمی، رایزنیهایی را برای فشار بر برنامه اتمی ایران انجام دادهاند
برنامه جدید پساز ناکامی ماشه
از 18 اردیبهشت امسال كه ایران در مقابل بدعهدی اروپاییها دست به كاهش تعهدات هستهای خود زد عملا در جایگاه برتری نسبت به طرف مقابل قرار گرفت و بر همین اساس از آن موقع تاكنون غربیها برنامههایی را برای ارتقای جایگاه خود و تضعیف موضع ایران در دستور كار دارند كه از جمله آنها میتوان به ماجرای دیدارهای این روزهای مقامات اروپایی با مدیركل آژانس و طرح ادعاهای جدید علیه كشورمان اشاره كرد. در گزارش جدید آژانس كه روز سهشنبه منتشر شد علاوه بر ارائه جزئیات وضعیت برنامه هستهای ایران پس از گام پنجم كاهش تعهدات هستهای، ادعاهایی نیز درباره دو سایت هستهای كه ایران اجازه دسترسی به آنها را نداده مطرح شده است. همزمان با انتشار این گزارش، رافائل گروسی، مدیركل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در حاشیه دیدار با امانوئل مكرون، رئیسجمهور فرانسه به ابراز نگرانی از برنامه هستهای ایران پرداخت و با تكرار برخی ادعاها مبنی بر كشف ذرات اورانیوم در یك سایت اعلام نشده از تهران خواست در این زمینه «شفافسازی» كند. دفتر ریاست جمهوری فرانسه هم پس از این دیدار با انتشار بیانیهای گزارش داد: رئیسجمهور از ایران میخواهد تا به طور كامل تعهدات خود را در زمینه راستیآزمایی اجرا و با آژانس بینالمللی انرژی اتمی همكاری كند.
در شرایطی كه ایران در یك سال اول خروج آمریكا از برجام، دائم نسبت به بدعهدی اروپا تذكر میداد و آنها اعتنایی نمیكردند از زمان آغاز كاهش تعهدات هستهای ایران، این اروپاییها هستند كه بارها در قالبهای مختلف از جمله تهدید و تشویق و ... خواستار بازگشت ایران به تعهداتش شدهاند اما ایران بدون توجه به این مواضع، برنامه هستهای خود را ادامه میدهد و اعلام كرده صرفا در صورت انجام تعهدات طرف مقابل حاضر است به برجام برگردد.
اروپاییها پس از چند بار جلسه و دادن وعده و وعیدهای بیسرانجام برای قانع كردن ایران به اجرای كامل تعهدات خود در برجام تصمیم گرفتند از سلاح تهدید استفاده كنند. در همین راستا در 24 دی و حدود ده روز پس از برداشته شدن پنجمین و آخرین گام هستهای از سوی كشورمان فرانسه، انگلیس و آلمان در بیانیهای اعلام كردند ساز و كار حل اختلاف در برجام را -كه از آن به مكانیسم ماشه یاد میشد- فعال كردهاند.
وجه تهدیدآمیز این اقدام اروپا این بود كه در صورت طی شدن روند قانونی این ساز و كار و بینتیجه بودن آن، پرونده ایران به شورای امنیت برگشته و تمام تحریمهای سازمان ملل علیه ایران بازمیگردد و كل این فرآیند طی دو ماه قابل انجام است.
این اقدام اروپا هیچ توجیه حقوقی نداشت و براساس برجام، اروپاییها نمیتوانند از بند 36 استفاده كنند، چرا كه پیش از آنها ایران از بند مربوط به حل اختلاف استفاده و با استناد به آن تعهدات خود را كاهش داده بود و قاعدتا طرف مقابل نمیتواند نسبت به كاهش تعهداتی كه ناشی از بدعهدی اوست دوباره شكایت كند.
اما فارغ از استدلالهای حقوقی به نظر میرسد آنچه در این زمینه اروپا را از موضع خود پایین آورد مواضع قاطع مقامات كشورمان بود به طوری كه وزیر خارجه كشورمان اعلام كرد در صورت ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، خروج از انپیتی یكی از گزینههایی خواهد بود كه ایران روی میز خود دارد. این موضعی است كه ظاهرا قبلا هم از سوی رئیسجمهور در نامهای به سران كشورهای اروپایی اعلام شده و همین مواضع در كنار استدلالهای حقوقی بود كه باعث شد جوسپ بورل، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا كه چندی قبل به تهران آمده بود پس از دیدار با مقامات كشورمان اعلام كند اروپاییها استفاده از مكانیسم ماشه را برای مدت نامعلومی تعلیق كردهاند.
چند روز پس از این اظهارات هم حسن روحانی، رئیسجمهور كشورمان در نشست خبری با بیان این كه ماشهای در كار نیست، گفت: استفاده آنها از مكانیسم ماشه اشتباه است و من برای آقای بورل در تهران كاملا توضیح دادم. ضمن این كه پایان برجام به نفع هیچكس نیست و من در نامه صریحی برای سران اروپا نوشتهام كه در صورت پایان برجام چه خواهد شد و بنابراین به دنبال این نخواهند بود.
خوشخدمتی رئیس جدید
پس از تلاش ناكام اروپاییها برای استفاده از ماشه، این بار رافائل گروسی كه از پاییز امسال مدیركلی آژانس بینالمللی انرژی اتمی را به عهده گرفته است حركتی را علیه ایران كلید زد و برخی دیپلماتهای شورای حكام آژانس از قصد مدیركل آژانس برای ارائه هشدارهایی درباره دسترسی به سایتهای هستهای ایران دادند.
به گزارش فارس و به نقل از رویترز یكی از دیپلماتهای عضو كشورهای شورای حكام آژانس با اشاره به این كه اوضاع هماكنون در دوران مدیریت رافائل گروسی مدیركل جدید آژانس با دوران یوكیا آمانو، مدیركل سابق آژانس فرق دارد، تصریح كرد كه گزارش جدید آژانس حامل این پیام است: «رئیس جدیدی روی كار آمده است».
تلاش برای متهم كردن ایران
این فضاسازی جدید علیه فعالیتهای هستهای ایران در حالی مطرح شده كه آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گزارشهای خود هنوز نقض جدی برجام از سوی تهران را تأیید نكرده است. ایران نیز بارها تأكید كرده كه هیچ فعالیت پنهان هستهای ندارد و بارها اعلام كرده كه نمیخواهد از انرژی هستهای برای اهداف نظامی استفاده كند و قصد ساختن سلاح هستهای را ندارد.
بر این اساس به نظر میرسد اینگونه اقدامات بیش از آنكه متكی به واقعیت و ناشی از نگرانیهای حقیقی باشند بیشتر ابزاری است تا برای اقدامات طرف مقابل در مراحل بعدی مورد استفاده قرار گیرند.
به همین دلیل كارشناسان معتقدند جمهوری اسلامی ایران هم باید در مقابل، دست به تقویت جایگاه خود بزند.
ما نباید این تعهد را میپذیرفتیم
فریدون عباسی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی كه از سوی مردم كازرون به عنوان نماینده مجلس یازدهم انتخاب شده است در گفتوگو با جامجم پیشنهاد میكند ایران به اقداماتی از جنس كاهش تعهدات هستهای ادامه دهد.
وی با بیان اینكه تغییر كاربری رآكتور اراك، یكی از تعهدات جمهوری اسلامی ایران در برجام بود، میگوید: ما نباید این تعهد را میپذیرفتیم و كاربری رآكتور اراك را تغییر میدادیم اما حالا كه این كار را كردهایم در شرایط فعلی و با توجه به تهدیداتی كه آژانس انرژی اتمی علیه ایران دارد به نظر میرسد یكی از اقدامات ما برای اتخاذ موضع مقتدرانه برگرداندن كاربری رآكتور اراك به همان شیوه قبلی باشد. همچنین جمهوری اسلامی میتواند در راستای انجام تحقیقات، از آژانس انرژی اتمی بخواهد كه اورانیوم غنی شده بیش از 56 درصد را در اختیار كشورمان قرار دهد و در غیر این صورت از آنجا كه خودمان قادر به تولید این مواد هستیم آن را تولید كنیم.
عباسی با اعتقاد به این كه برای حفظ مواضع مقتدرانه باید روی مواردی كار كنیم كه آنها حساسیت دارند، میافزاید: میتوانیم در اقدام بعدی بحث پیشران هستهای كه مصوبه مجلس را نیز دارد همچنین محاسبات و اندازهگیری نوترونی را در دستور كار قرار دهیم.
وی تاكید میكند كه باید فرماندهی پروژه پیشران هستهای به نیروهای مسلح داده شود، نه سازمان انرژی اتمی؛ چرا كه پیشران شناوری است كه در حوزه نیروهای مسلح است و باید ماموریت به نیروهای مسلح داده شود و سازمان انرژی اتمی صرفا در موضوع تامین سوخت هستهای با نیروهای مسلح همكاری كند.
ضرورت تعلیق شرایط عضویت
در انپیتی
مسعود اخوان فرد، معاون پیشین سازمان انرژی اتمی هم با تاكید بر این كه آژانس باید از وضعیت فعلی خود كه به ابزاری در دست دولتهای بزرگ تبدیل شده خارج شود به جامجم میگوید: در شرایط كنونی ضرورت دارد جمهوری اسلامی موضع مقتدرانهای داشته باشد و در این راستا یكی از اقدامات میتواند خروج از برخی معاهدات مانند انپیتی باشد كه موضوع مهم و حساسی برای طرف مقابل است.وی البته معتقد است برای خروج كلی از این معاهده كمی زود است و ایران در گام اول میتواند شرایط عضویت خود را به حالت تعلیق درآورد تا آژانس به وظایفش عمل كند.
اخوان فرد در این زمینه بر ضرورت بهرهگیری بیشتر و فعالتر از دیپلماسی حقوقی و بینالمللی تاكید كرده و میافزاید: بالا بودن تعداد كشورهای غیرمتعهد عضو آژانس و حامی ایران میتواند فرصتی برای ایران ایجاد كرده تا بتواند از مواضع خود دفاع كند.
بیاعتنایی معترضانه به سیاستهای آژانس
نكته اولی كه تا به حال باید متوجه آن میشدیم این است كه قاعدتا آژانس بینالمللی انرژی اتمی یك نهاد سیاسی و تحت نفوذ و فشار آمریكاست. زمانی كه آمریكاییها میخواستند علیه ایران فشار بیشتری وارد كنند از ابزار آژانس استفاده میكردند و بعضی از قطعنامهها درباره كشورمان را از طرف این نهاد گرفتند و به شورای امنیت سازمان ملل متحد بردند و آنجا هم علیه ما قطعنامه گرفتند. این سبك كار آمریكاییها بود. زمانی كه ما در حوزه هستهای به آمریكاییها امتیازات گسترده دادیم مدتی فشارهای آژانس علیه كشورمان كم شد. الان كه امتیازات را گرفتهاند و علاقهمند به امتیازات بیشتری بودند و در شرایط كنونی كه ایران با توجه به بدعهدیهای صورت گرفته غرب درباره تعهداتش نسبت به برجام روند كاهش تعهدات خود نسبت به این توافق را در دستور كار قرار داده، آژانس دوباره درصدد است امتیازات بیشتری از كشورمان بگیرد. غربیها و بهخصوص آمریكا در شرایط جدید میخواهند دوباره با استفاده از ابزار آژانس، فشار بیشتری علیه ما وارد كنند و به همان حالت سابق برگردند. در حال حاضر سوال، این جاست كه ایران چگونه باید واكنش نشان بدهد؟ ما متوجه شدیم اگر ذیل برجام به طرف مقابل امتیازات بیشتری بدهیم نه تنها مشكلات ما حل نخواهد شد بلكه بیشتر هم خواهد شد. نمونه روشن آن مواجهه با تحریمهای كنونی است كه بیشتر از تحریمهای قبل از برجام است. از این رو منطق حكم میكند در صورت دادن امتیاز، تحریم بیشتر خواهد شد و اگر امتیاز ندهیم تحریمها همچنان ادامه مییابد. بنابراین نباید از این به بعد دغدغه واكنشهای آژانس را داشته باشیم البته اتخاذ این رویه بدان معنا نیست كه در مقابل این اقدام آژانس مقابله و اعتراض نكنیم و حتی بیتفاوت باشیم اما در عین حال نباید سیاستهای كشور متاثر از حرفها و بیانیههای آژانس باشد. كشور باید در مسیر قدرتمندتر شدن در همه حوزهها از جمله هستهای باشد و با توجه به اینكه دادن امتیاز یا ندادن امتیاز به طرف مقابل تفاوتی چندان در كاهش تحریمها نخواهد داشت، ادامه همین روند فعلی و اصرار بر تدوام سیاست فعلی هستهای ایران اقدامی مناسب به نظر میرسد.