استرس در مفهوم زیست‌شناسی، واكنشی است كه بدن در برابر تهدید به جسم یا ذهن از خود بروز می‌دهد. وجود استرس به اندازه كافی برای انسان خوب است. اما كم یا زیاد آن، فرد را دچار مشكل می‌كند.محققان در بررسی‌های خود دریافته‌اند كه واكنش استرسی، مجموعه‌ای از تغییرات جسم است كه بدن به‌واسطه آن می‌خواهد با شرایط جدید سازگار شود. در این حالت انسان با برخورد به موضوعی استرس‌زا، تمام نیرو و انرژی خود را فقط روی بقای خود متمركز كرده و از موضوعات دیگر مانند رشد و پرورش به‌طور موقت چشم‌پوشی می‌كند.
وقتی مغز با خطری بالقوه مواجه می‌شود، مقدار زیادی هورمون‌های مختلف مانند آدرنالین و كورتیزول ترشح می‌كند. این هورمون‌ها هم روی غدد درون‌ریز، سیستم‌های عصبی و ایمنی بدن اثر می‌گذارند. یك جریان از هورمون‌ها به نام مسیر سیمپاتو مدولاری (SAM)، به راه افتاده و واكنش جنگ یا گریز را موجب می‌شود. در این حالت ضربان قلب، تعداد تنفس و قند خون فرد به‌شدت افزایش می‌یابد. در همین حال مسیر دیگری به نام محور هیپوتالاموس ــ هیپوفیز ــ آدرنال (HPA)، فعال می‌شود و با استفاده از ذخایر گلوكز، بدن را در حالت هوشیار نگه می‌دارد و عملكردهای غیرضروری را از كار می‌اندازد. به این ترتیب بروز استرس به فرد كمك می‌كند خود را از تهدیدهایی كه در اطراف او در جریان است، مصون نگه دارد.
عوامل استرس‌زا
موجودات زنده از دیرباز به واكنش‌های استرسی مجهز شده‌اند تا بتوانند از دست شكارچیان خود بگریزند. اما عوامل استرس‌زای دنیای مدرن انسان‌ها، چیزی غیر از شكارچیان خطرناك است. ترافیك، ضرب‌الاجل‌ها و حتی گاهی‌اوقات اولین قرار ملاقات‌ها موجب ایجاد استرس در افراد می‌شود.بنابر نظرسنجی انجمن روان‌شناسی آمریكا در سال ۲۰۱۸ كه در آن بیش از ۳۰۰۰ نفر شركت كرده بودند، بیشترین موارد استرس‌زای این روزها، كار، پول، وضعیت اقتصادی و بهداشت و سلامت افراد است. مردم در برابر عوامل استرس‌زا، بنابر مهارت‌هایی كه كسب كرده‌اند، واكنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند. تجربه‌هایی كه در طول زندگی كسب می‌كنیم، می‌توانند ما را در بررسی وضعیت موجود و بروز واكنش مناسب در برابر آن هدایت كنند.بنابراین افرادی كه زندگی خود را به‌خوبی كنترل می‌كنند، هورمون اضطراب كمتری در بدن آنها هنگام مواجهه با عوامل استرس‌زا تولید می‌شود و عملكرد سیستم‌های بدنشان به خطر نمی‌افتد. اما وقتی شدت واكنش‌ها به عوامل استرس‌زا زیاد از حد باشد، فرد دچار صدمات روحی و جسمی می‌شود.
از طرفی ژنتیك هم می‌تواند در مضطرب بودن افراد نقش داشته باشد. استرس می‌تواند از طریق هورمون‌هایی كه جنین هنگام رشد در معرض آنها قرار می‌گیرد یا به‌واسطه تغییرات شیمیایی موجود در تخمك یا اسپرم به بدن كودك منتقل شود. به این ترتیب كودك، استرس را از والدین خود را به ارث می‌برد.
خطرات واكنش كم به تهدیدات جدی
برخی از افراد به واكنش‌های تهدید‌آمیز، واكنشی بسیار كمتر از حدی كه لازم است از خود نشان می‌دهند. این وضعیت هم خطرناك است. بررسی‌های محققان نشان داده است، افرادی كه در برابر رویدادهای اطراف خود، واكنش كمی نشان می‌دهند، بیش از دیگران دست به كارهای آنی و خطرناك می‌زنند و احتمال اعتیاد آنها به مواد مخدر بالاست.
به نظر می‌رسد، شدت واكنش‌های استرسی در افراد از وقتی بسیار كوچك هستند، شكل می‌گیرد. بررسی‌ها نشان داده آن دسته از افرادی كه در دوران كودكی با مشكلات و سختی مانند تنبیه بدنی، خانه ناآرام و سوء‌استفاده جنسی مواجه بودند، به واكنش‌های استرسی بی‌صدا در بزرگسالی مبتلا هستند.
ضربان قلب این افراد در برابر تهدید‌ها، افزایش قابل توجهی ندارد و مقدار هورمون اضطراب‌شان مانند كورتیزول بسیار كمتر از دیگران افزایش می‌یابد. در حقیقت چنین به نظر می‌رسد كه به دلیل سختی‌های دوران كودكی، مسیرهای مربوط به استرس در بدن آنها از كار افتاده است. این افراد معمولا جان خود را در تهدید‌های مختلف،
به خطر می‌اندازند.
بی‌خیال بودن هم درست مانند اضطراب ارثی، می‌تواند از مادر به جنین منتقل شود. مثلا كودكانی كه پس از حادثه ۱۱ سپتامبر در آمریكا از مادرانی متولد شدند كه در آن زمان باردار و دچار اختلال استرسی پس از حادثه شده بودند، مقدار كورتیزول كمتری در بدن داشتند. این كودكان در برابر تهدیدات، واكنش مناسب در برابر تهدیدات از خود بروز نمی‌دهند.
روش مقابله با استرس
شگردهای متعددی وجود دارد كه با استفاده از آنها می‌توان از اثرات منفی استرس كاست. از برخی از این روش‌ها می‌توان به عبادت، مراقبه، نوشتن خاطرات، روان‌درمانی و مصرف دارو اشاره كرد. البته برخی از مردم برای كاهش استرس خود به انكار موضوع نگران‌كننده، پرخوری و در برخی كشورها به مصرف الكل روی می‌آورند كه بسیار مخرب هستند.
در برخی از ترفندها، موضوع اضطراب‌آور كه لزوما ممكن است ناشی از كرونا هم نباشد حذف می‌شود. مثلا، زن و شوهری كه ارتباط خوبی با هم ندارند، از یكدیگر جدا شده و به استرس‌های ناشی از آن پایان می‌دهند. یا فردی كه كارهای بسیاری برای انجام دادن دارد، می‌تواند با استفاده مهارت‌های مدیریت زمان، برنامه‌ریزی خوبی داشته و از اضطراب عقب ماندن كارها در امان بماند. انتخاب بهترین روش به فرد یا شرایط او بستگی دارد.
تغییرات ساده برای افراد سالمی كه به مشكلات اضطرابی مبتلا نیستند، اما مشكلات روزمره بسیاری دارند، می‌توانند موثر باشند. مثلا در ۳۰ تحقیق كه جمعا ۲۵۰۰ داوطلب آزمایش در آن شركت داشتند، مشخص شد، ترفندهای ذهن‌آگاهی می‌تواند آرامش را به ذهن مضطرب بازگرداند. ذهن‌آگاهی به مردم یاد می‌دهد در زمان حال زندگی كنند و در مورد خود و زندگی‌شان قضاوتی نداشته باشند. به این ترتیب آنها گرفتار استرس‌های بی‌مورد نمی‌شوند.
از روش‌های دیگر می‌توان به تفكر مثبت، تكنیك‌های اصلاح رفتار و حمایت اجتماعی اشاره كرد. شواهد ثابت كرده است، وقتی به جنبه‌های مثبت زندگی فكر كنیم، كمتر مضطرب می‌شویم. افكار منفی اثرات بدی روی سیستم ایمنی بدن می‌گذارند. همچنین با كنار گذاشتن عادت‌های غلط زندگی‌مان و برخورداری از حمایت اجتماعی می‌توانیم استرس را از خود دور كنیم.
با كنترل استرس و پیشگیری از بروز واكنش‌های نامناسب به رویدادهای زندگی، می‌توانیم خود را از گزند انواع بیماری‌ها و مشكلات روحی و جسمی دور نگه داریم.
منابع: Discover Magazine  و  Psychology Today



استرس بیش از حد و مزمن چه  بلایی سرتان می‌آورد؟!

استرس مزمن، فرد را به بیماری‌های قلبی ــ عروقی، اضطراب و افسردگی مبتلا می‌كند. در واقع «ذهن» می‌تواند «جسم» را بیمار كند. استرس‌های ناشی از رویدادهای بسیار سخت مانند جنگ، منجر به اختلال استرسی پس از آسیب روانی (PTSD) می‌شود. از علائم این اختلال كه افراد بسیاری در دنیا را به خود گرفتار كرده است، می‌توان به مواردی چون تكرار دائمی خاطرات بد و همواره مراقب بودن، حتی پس از گذشت مدت‌ها از زمان حادثه، اشاره كرد.
از دیگر عوارض استرس، تضعیف سیستم ایمنی بدن است. مغز و سیستم ایمنی بدن در تعادلی كاملا ظریف و البته شكننده هستند. هر نوع اختلالی در این تعادل، می‌تواند عوارض بدی روی بدن بگذارد. سیستم ایمنی بدن ضعیف، فرد را مستعد ابتلا به انواع بیماری‌ها می‌كند و در اوضاع شیوع بیماری كووید ــ 19 باید مراقب سیستم ایمنی بدن بود.