بازخوانی سانحه غمانگیز درگذشت 3 فضانورد ماموریت سایوز-11 شوروی سابق در بازگشت به زمین به مناسبت سالگرد این حادثه که در 9 تیر 1350 اتفاق افتاد
تراژدی در مسـیر زمین
بعدازظهر روز 9 تیر 1350، رادیو مسکو برنامه عادی خود را قطع و اعلام کرد: «ناو سایوز-11 بعد از ماموریت موفقیتآمیز 23 روزه خود به زمین بازگشت و به آرامی در منطقه پیشبینی شده فرود آمد. اما متاسفانه هر سه سرنشین آن بهطور مرموزی در داخل سفینه کشته شده بودند» و بهدنبال آن، به پخش موسیقی عزاداری پرداخت. این خبر نه فقط شوروی بلکه کل دنیا را در حیرت فرو برد. تاس، خبرگزاری رسمی شوروی اطلاعیهای منتشر کرد که در آن آمده بود: «سه فضانورد قهرمان اتحاد جماهیر شوروی در بازگشت به زمین و هنگامی که برای فرود آماده میشدند بهطرز اسرارآمیزی درگذشتند. دیروز از مرکز هدایت پرواز به فضانوردان شجاع دستور داده شد خود را برای بازگشت به زمین آماده کنند. بامداد امروز سیستم بازگشت به زمین سفینه بهکار افتاد و سایوز-11 بعد از جدا شدن از ایستگاه سالیوت به سوی زمین حرکت کرد. در جو زمین از سرعت سفینه کاسته و هنگام نزدیک شدن به زمین چتر سفینه شروع به کار کرد و سپس موشکهای ترمزکننده به کار افتادند. همهچیز طبق نقشه پیشبینی شده بهخوبی پیش رفت و سایوز-11 بهآرامی در نقطهای از خاک قزاقستان که محل فرود سفینه فضایی است، فرود آمد. پس از این که هلیکوپتر گروه نجات فرود آمد، ماموران برای بیرون آوردن فضانوردان سراغ شان رفتند و درِ سفینه را باز کردند، اما با جسد فضانوردان روبهرو شدند...
تنها چند روز بعد از در مدار قرار گرفتن سالیوت، خبر پرتاب ناو سرنشیندار سایوز-10 با سه سرنشین به نام ولادیمیر شاتالف، الکسی یلیسیف و نیکلای روکاویشنیکف در سوم اردیبهشت را منتشر کردند. پروازی که چندان طولانی نبود و تنها بعد از 48 ساعت پایان یافت. گرچه فضانوردان ناکام به زمین برگشتند، روزنامههای شوروی سابق پرواز را موفقیتآمیز نشان دادند و فضانوردان چند روز بعد مدال هم گرفتند!
بعد از پرواز ناموفق سایوز-10، مسؤولان برنامه فضایی شوروی سابق تصمیم گرفتند ناو سایوز-11 را با گروهی که از قبل تمرین کرده بودند به ایستگاه مداری سالیوت-1 بفرستند. این گروه عبارت بودند از لئونف، کوباسف و کلودین. همهچیز طبق برنامه پیش میرفت، اما فقط سه روز پیش از پرتاب، پزشکان ناگهان گزارش دادند در عکس رادیوگرافی ریه والری کوباسف، مهندس پرواز، یک تیرگی دیدهاند که گمان میکنند مرحله اول بیماری سل باشد. به همین دلیل به او اجازه پرواز ندادند. طبق مقررات، ولادیسلاو ولکف عضو معادل او در گروه ذخیره، جانشینش شد. اما ولکف نپذیرفت و گفت مایل نیست با لئونف پرواز کند و اگر قرار است عوض شود همه افراد باید عوض شوند. به این ترتیب گروه او شانس بزرگی پیدا کردند: شانس نخستین اقامت در نخستین ایستگاه مداری جهان.
شانزدهم خرداد 1350، ویکتور پاتسایف، ولادیسلاو ولکف و گئورگی دابروولسکی به فضا پرتاب شدند. یک روز بعد سایوز-11 به سالیوت پیوست. اتصال، کیپ شدن و بررسی دستگاهها چهار ساعت طول کشید. همه چیز به خوبی پیش رفت و کیهاننوردان وارد ایستگاه شدند. دابروولسکی، ولکف و پاتسایف، نخستین گروه کیهاننوردانی بودند که به یک ایستگاه مداری پا میگذاشتند.
پرواز گروه اول کیهاننوردان ایستگاه سالیوت دشوار بود؛ زیرا با وجود تمهیدات بهکار رفته، مشکلاتی در حسنتفاهم کیهاننوردان بهوجود آمد و کارشناسان مرکز هدایت پرواز، بارها مجبور شدند در گفتوگو با کیهاننوردان، جو روانی ایستگاه را متعادل کنند. بهتدریج این مشکلات برطرف میشدند و گروه کیهاننوردان به کار خود خو میگرفتند.
سوم تیر ماه دابروولسکی، ولکف و پاتسایف رکورد طول پروازی را که در سال 1349 نیکلایف و سواستیانف ضمن سفر با سایوز-9 از آن خود کرده بودند، شکستند اما در بررسیهای پزشکی و ارتباطها مشخص میشد کیهاننوردان خیلی خسته شدهاند. مرکز هدایت پرواز نگران آنها بود. برنامه تمرینهای ورزشی را بهطور کامل انجام نمیدادند و این میتوانست در بازگشت برای آنها مشکلآفرین باشد و سلامتیشان را به خطر اندازد. به همین دلیل تصمیم گرفتند طول پرواز را کاهش دهند.
5 تیر، آزمایشها و تحقیقاتی که طبق برنامه پرواز تایید شده بود به پایان رسید. کیهاننوردان شروع به تعطیلی موقت و از کار انداختن دستگاهها کردند و برای بازگشت آماده شدند.
بازگشت به زمین
شب 9 تیر 1350، کیهاننوردان در صندلیهای خود در ناو جا گرفتند و دریچه ورودی به سالیوت را بستند تا از آن جدا شوند، اما چراغی که نشان میداد دریچه باز است، روشن بود. کیهاننوردان نگران شدند. کیپنشدن دریچه ناو یعنی مرگ آشکار! زیرا آنها لباس مخصوص نداشتند. یکی از مشکلات ناو سایوز که میتوانست دردسر آفرین باشد این بود که به دلیل کمبود جا، کیهاننوردان از لباس فضایی استفاده نمیکردند. سرانجام مشکل با راهنمایی کارشناسان مرکز هدایت پرواز برطرف شد.
ساعت 1و35دقیقه و24 ثانیه روز 9 تیر 1350، موتور ترمز ناو روشن شد. ساعت 1و48دقیقهو28 ثانیه باید بخشهای مختلف ناو از هم جدا میشدند.
ظاهرا این اتفاق افتاد، اما ارتباط فضانوردان قطع بود. ساعت یک و54 دقیقه بخش فرودی در فاصله 2200 کیلومتر از محل پیشبینی شده برای فرود قرار داشت. ساعت 2و2دقیقه و54ثانیه در ارتفاع حدود هفت کیلومتر از سطح زمین، چتر اصلی ناو کارش را به موقع شروع کرد و بالگردها آن را دیدند. ناو در حال فرود بود، اما هیچ پیامی از کیهاننوردان دریافت نمیشد. ساعت 2و16دقیقه و54 ثانیه موتورهای فرود نرم شروع به کار کردند و سفینه را بر زمین نشاندند.
همزمان در نزدیکی آن، بالگرد گروه جستوجو و بازیابی بر زمین نشست. ماموران جستوجو به طرف ناو رفتند. یک دقیقه بعد دریچه را باز کردند، اما با جسد کیهاننوردان مواجه شدند.
بدنشان هنوز گرم بود، ولی نشانهای از حیات دیده نمیشد. پزشکان تلاش کردند زندگی را به آنها برگردانند، ولی دیگر دیر شده بود. سه کیهان نورد به دلیل کیپ نبودن ناو، خروج هوای داخل سفینه و خفگی مرده بودند.
پیامدهای حادثه 9 تیر 1350
با انتشار خبر این حادثه در مسکو طی مراسم رسمی به پیکر کیهاننوردان ادای احترام شد و سپس خاکسترشان را در دیوار کاخ کرملین دفن کردند. این حادثه افکار عمومی مردم در کشورهای مختلف و حتی در ایران را به شدت تکان داد. آنقدر که در آن دوران، سه مدرسه در استان همدان به نام این سه فضانورد اهل شوروی نامگذاری شد.
حادثه 9 تیر 1350 تأثیر زیادی بر برنامه فضانوردی شوروی سابق گذاشت و به تغییرات عمدهای در سامانههای ایمنی ناوهای فضایی منجر شد. از این پس کیهاننوردان در موقع پرتاب و بازگشت به زمین، ملزم به پوشیدن لباس ویژهای شدند که هرگونه ارتباط آنها را با هوای داخل ناو قطع میکرد و در صورت بروز حادثه مشابه آنها میتوانستند از مخزن اکسیژن لباس فضایی استفاده کنند.
چرا این حادثه اتفاق افتاد؟
در ناو فضایی سایوز، دو دریچه کوچک وجود داشت که کیهاننوردان بعد از فرود بهدلخواه باز میکردند تا از هوای تازه استفاده کنند. این دریچه به صورت لولایی باز میشد. ساچمههای این دریچه دچار خوردگی و در زمان بازگشت، کمی باز شده بود. همین منفذ کوچک هوای داخل ناو را به بیرون کشید. شواهد نشان میداد دابرولسکی تلاش زیادی کرده بود که منفذ را ببندد. از جایش بلند شده و بارها به دور خود چرخیده بود، اما موفق نشده بود. کیهاننوردان چند دقیقه با مرگ مبارزه کردند، اما نتوانستند کاری از پیش ببرند. اعضای گروه نجات در محل فرود به آنها تنفس مصنوعی دادند؛ حتی پزشکان جراح تلاش کردند لختههای خون را با برش شاهرگ برطرف کنند تا شاید نجات یابند، اما متاسفانه نتیجهای نداد. خون آنها کاملا لخته شده بود.
برای تحقیق در مورد این حادثه کمیسیون دولتی به ریاست کلدیش، دانشمند و عضو آکادمی علوم شوروی سابق تشکیل شد. تحلیل اطلاعات نشان میداد از هنگام جدا شدن بخش فرودی از دیگر قسمتها در ارتفاع 150 کیلومتری، فشار در ناو شروع به کاهش کرده بود و طی 115 ثانیه تقریباً به صفر رسید. کمیسیون به این نتیجه رسید که در موقع جدا شدن بخشهای ناو دریچه هوایی یادشده بهطور غیرمجاز باز شده بود. در نتیجه دریچه ناو از وضعیت کیپ درآمده و کیهاننوردان خفه شدند.
ژنرال کامانین، سرپرست وقت آموزش فضانوردان شوروی سابق در خاطرات خود نوشتهاست: «قبل از فرود، کیهاننوردان خود را در صندلی کاملاً بستند و ثابت شدند. در موقع جداسازی بخشها، آنها فشار را زیر نظر داشتند، چون به دلیل مشکل دریچه ورودی نگران بودند. صدای جداشدن و کاهش شدید فشار آغاز شد. دابروولسکی کمربند خود را باز و تلاش کرد دریچه را امتحان کند. دریچه کیپ بود، اما باز هم کم و بیش صدای خروج هوا شنیده میشد. در میان سر و صدای دستگاههای گیرنده خیلی مشکل است بتوان مشخص کرد هوا از کجا خارج میشود. ولکف و پاتسایف کمربندهای خود را باز و ارتباط رادیویی را خاموش میکنند. معلوم میشود صدا از زیر صندلی دابروولسکی است. آنها متوجه محل خروج هوا میشوند. دابروولسکی و پاتسایف سعی میکنند دریچه را ببندند، اما دیگر دیر شده بود، قدرتی نداشتند و روی صندلی میافتند. بر اساس این اطلاعات مشخص شد کیهاننوردان فقط 50 تا 60 ثانیه بعد از جداشدن از ایستگاه هوشیار بودند و در ثانیه 110 نبض و تنفس آنها از کار افتاده بود.
-
خوشحالم كنترل میشوم
-
سقف کاذب برای اجارهبها
-
آخرین وضعیت ازدواج در ایران
-
زندهام که روایت کنم
-
عملیات فرار
-
تراژدی در مسـیر زمین
-
شعلهها شرمنده جنگل شدند
-
بایدن هم به دنبال محدودیت موشکی ایران است
-
8 سال روی صدای کفاشیان کار کردم!
-
40 سال زبــان فارسی در رســانه مـلی
-
بابایی جنگ را درست نوشت نه درشت !
-
باید به تغییر نسخه اندیشید