گفت‌وگو با محمدرضا کائینی، درباره اولین نماز جمعه تهران به امامت مرحوم آیت‌ا... طالقانی
نماز شگفتی‌ساز
41 سال قبل در چنین روزی اولین نماز جمعه تهران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به امامت آیت‌ا... طالقانی در دانشگاه تهران برگزار شد. نماز جمعه‌ای با حضور گسترده مردم که شگفتی‌ساز شد و رسانه‌های معتبر جهان آن را بازتاب دادند.آیت‌ا... طالقانی 19 شهریور 58 از دنیا رفت اما چند نماز جمعه‌ای که به امامت ایشان برگزار شد، مثل بقیه کارهای انقلابی اش برای همیشه در تاریخ ماندگار خواهد بود. با محمدرضا کائینی، پژوهشگر و روزنامه‌نگار هم‌صحبت شدم تا درباره این نماز جمعه تاریخی ، قبل و بعد آن بیشتر برایمان بگوید.
آیت‌ا... طالقانی قبل از پیروزی انقلاب در زندان و سال 47 در مسجد نارمک تهران نمازجمعه برگزار کرده و خطبه‌های آنها را هم می‌خواندند، در دوره‌پهلوی که نمازجمعهها را، روحانیون درباری برگزار می‌کردند، چگونه آیت‌ا... طالقانی می‌توانستند در زندان و در مسجد، نماز جمعه بخوانند؟
در میان شیعه درباره نماز جمعه نظرات مختلفی وجود دارد، برخی فقها به جواز و استحباب معتقدند و برخی به حرمت. اما اهل تسنن این اختلاف‌نظرها را ندارند آن زمان بیشتر متظاهر به برگزاری نماز جمعه بودند. آیت‌ا... طالقانی بر این باور بود که شیعه باید طعن دشمنان را از میان بردارد و نماز جمعه را برگزار کند، آن‌هم بیشتر به خاطر تاثیرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی. این که ایشان در زندان چگونه نماز می‌خواندند به این دلیل بود که آیت‌ا... طالقانی به دلیل نفوذ بین همه اقشار جامعه، سیاسیون،دانشجویان و ... تبدیل به شخصیتی حقوق بشری شده‌بود و حکومت پهلوی بخشی از محدودیت‌هایی را که برای زندانیان دیگر اعمال می‌کرد برای ایشان نمی‌کرد. حتی در آخرین دوره زندان، لباس او را نگرفته‌بودند. آیت‌ا... طالقانی را شکنجه جسمی نمی‌کردند اما شکنجه روحی بسیار. مثلا ایشان را در جایی قرار می‌دادند تا صدای زندانیانی را که شکنجه می‌شدند ، بشنوند. برخی از مصونیت‌هایی که در زندان پیدا کرده بود، توانست چند نوبتی در زندان نماز جمعه را اقامه کند. در مسجد نارمک که به‌تازگی احداث شده بود، چند نماز جمعه اقامه کرد سپس ادامه آن را به حجت‌الاسلام سید محمد تقی واحدی، برادر شهیدان واحدی و پدر اقبال واحدی ( مجری تلویزیون ) واگذار کرد و ایشان سال‌ها پیش‌نماز این مسجد بود.آیت‌ا... طالقانی در سخنرانی‌ها و صحبت‌هایشان هم اشاره صریحی به برگزاری نماز جمعه توسط شیعه دارند.
قبل از انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه به چه نکاتی اشاره می‌کردند به‌خصوص با محدودیت‌هایی که وجود داشت؟
مرحوم طالقانی بیشتر از طریق تفسیر قرآن به انتقادات اجتماعی و سیاسی می‌رسید. طبیعی بود در آن زمان بیشتر از صنعت کنایه استفاده می‌کرد ؛ اما مخاطبان خیلی راحت متوجه صحبت‌های ایشان می‌شدند. اگر به راپورت‌هایی که ساواکیان درباره آیت‌ا... طالقانی می‌دادند و سه جلد از آن منتشر شده، نگاه کنید کنایه‌های زیادی را در گفتار ایشان می‌بینید.
درباره نماز جمعه تهران که5 مرداد 58 برگزار شد اطلاع‌رسانی چگونه بود؟ چون جمعیت زیادی رفته بودند.
مرحوم طالقانی بعد از پیروزی انقلاب، مکرر به امام و سایر شخصیت‌های روحانی برگزاری نماز جمعه را گوشزد می‌کرد. علت این بود که برخی فقه‌ها بر این باور بودند که اگر فقیه بسط ید داشته باشد، می‌تواند خطبه نماز جمعه را بخواند وگرنه نمی‌تواند. این سختگیری‌ها باعث شده بود برگزاری نماز جمعه با حساسیت روبه‌رو شود. تا این‌که اول مرداد، حاج‌احمد آقا با منزل آیت‌ا... طالقانی تماس گرفتند و گفتند امام فرموده‌اند جمعه همین هفته نماز جمعه به امامت خود شما برگزار شود. ایشان گفت اصرار من بر برگزاری نماز جمعه این نیست که خودم امام‌جمعه باشم، هر کسی که صلاحیت داشته باشد، می‌تواند این کار را انجام دهد. از طرفی بیماری دیابت، آقای طالقانی را اذیت می‌کرد و احوال خوبی هم نداشت و پزشک توصیه کرده بود نباید هیجانی شود و سخنرانی هم نباید بکند، اما چون حرف امام راحل معمولا یک کلام بود و ایشان گفته بود، همین جمعه به امامت آیت‌ا... طالقانی و همین هم شد.آقای دکتر جلالی که سال‌ها نماینده ایران در یونسکو بود، طرف مشاوره آیت‌ا... طالقانی قرار گرفت و به پیشنهاد ایشان زمین چمن دانشگاه تهران که در اوج‌گیری انقلاب، محل گرد‌همایی گروه‌های مختلف انقلابی بود، به عنوان محل برگزاری نماز جمعه در نظر گرفته شد که نمادی از پیوند دین و دانشگاه هم باشد. چون فرصت تبلیغات زیادی هم نبود و آقای جلالی در صداوسیما متولی بخشی از کارها بودند. در تلویزیون اعلام شد نماز جمعه این هفته در تهران برگزار می‌شود و مردم هم که تا آن زمان نماز جمعه‌ای در دوره بعد از پیروزی انقلاب ندیده بودند و امام جمعه هم شخص خاصی بودند، استقبال زیادی از آن شد و تصاویر نشان می‌دهد دامنه زیادی داشت و شگفتی‌ساز شد.
همزمان به تهران در شهرهای دیگر هم برگزار شد؟
متاخر با تهران بقیه استان‌ها و شهرها هم شروع به برگزاری نمازجمعه کردند. امام (ره) شخصیت‌های معتبر را مامور این‌کار کردند و به‌تدریج نمازجمعه در سراسر ایران برگزار شد.
از نکات خاصی که آیت‌ا... طالقانی در اولین نماز جمعه بیان کردند این بود که اگر لازم باشد، من و امام خمینی(ره) پشت تانک می‌نشینیم و با ضدانقلابیون مبارزه می‌کنیم. منظور ایشان از این جمله چه بود؟
آن زمان گروه‌های چپگرا در گوشه و کنار کشور بر طبل جدایی‌طلبی می‌کوبیدند. حرف ایشان متوجه افرادی بود که در مناطقی مانند کردستان شلتاق می‌کردند برای جدایی از ایران. آیت‌ا... طالقانی خیلی تلاش کرد جلوی آنها را بگیرد. حتی فروردین سال 58 با آیت‌ا... بهشتی و آیت‌ا... رفسنجانی و چند نفر دیگر به کردستان سفر کردند که آنجا جنگ نشود و جدایی‌طلبی هم شکل نگیرد و مردم کردستان در اداره این استان مشارکت داده شوند و صلح برقرار شود. آنچه آیت‌ا... طالقانی در نماز جمعه بیان کردند، تهدیدی بود به جدایی‌طلبان در همه ایران که فکر می‌کردند با پیروزی انقلاب می‌توانند بخشی از ایران را به نام خود کرده و از کلیت کشور جدا شوند. یکی از اصول نماز جمعه این است که در کنار توصیه به معارف دینی و تقوا باید به مسائل سیاسی و اجتماعی هم پرداخته شود.
ستاد نماز جمعه چه زمانی تشکیل شد که امام‌جمعه‌ها را منصوب می‌کند؟
تا مدت‌ها خود امام (ره) امام‌جمعه‌های شهرهای بزرگ و مراکز استان را تعیین می‌کردند. نمازجمعه تهران ستاد نداشت. بار اولی که قرار شد نمازجمعه تهران برگزار شود، آقای جلالی و برخی افراد دفتر آیت‌ا... طالقانی از جمله پسرشان، آقا مهدی و آقای مرتضایی‌فر که مکبر نماز‌های ایشان بود و بعدها به وزیر شعار معروف شد، نمازجمعهها را اداره می‌کردند و بعد از فوت آیت‌ا... طالقانی هم چند امام‌جمعه را امام راحل مشخص کردند و بعدها شواری ائمه جمعه شکل گرفت که امام‌جمعه‌ها را مشخص می‌‌کنند.
مکبری که وزیر شعار شد
آقای محمود مرتضایی‌فر قبل از انقلاب در مسجد هدایت جزو انقلابیون بود و مکبر آیت‌ا... طالقانی در این مسجد بود. صدای خوبی هم داشت. وقتی قرار شد نمازجمعه خوانده شود، مرحوم طالقانی قبول کرد آقای مرتضایی‌فر مکبر نماز شود و این کار را تا اواخر عمرش که بازنشسته شد ادامه داد و سال 92 فوت کرد. لقب وزیر شعار را مرحوم آقای توسلی به او داده بود. البته آقای مرتضایی‌فر در نوشتن شعار هم توانمندی خاصی داشت و به مناسبت‌های مختلف شعارهای خوبی می‌نوشت و کم‌کم تبدیل به یک تیم شدند. در تظاهرات بزرگ و مهم قبل از انقلاب مثل تظاهرات تاسوعا و عاشورا نقش مهمی در نوشتن و بیان شعارها داشت. روزی هم که امام به ایران آمدند و در بهشت‌زهرا سخنرانی کردند، آقای مرتضایی‌فر بود که در تایید صحبت‌های امام (ره) ا... اکبر گفت و این تکبیر باب شد و جای کف زدن را گرفت.
در میان شیعه درباره نماز جمعه نظرات مختلفی وجود دارد، برخی فقها به جواز و استحباب معتقدند و برخی به حرمت. اما اهل تسنن این اختلاف‌نظرها را ندارند آن زمان بیشتر متظاهر به برگزاری نماز جمعه بودند. آیت‌ا... طالقانی بر این باور بود که شیعه باید طعن دشمنان را از میان بردارد و نماز جمعه را برگزار کند، آن‌هم بیشتر به خاطر تاثیرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی. این که ایشان در زندان چگونه نماز می‌خواندند به این دلیل بود که آیت‌ا... طالقانی به دلیل نفوذ بین همه اقشار جامعه، سیاسیون،دانشجویان و ... تبدیل به شخصیتی حقوق بشری شده‌بود و حکومت پهلوی بخشی از محدودیت‌هایی را که برای زندانیان دیگر اعمال می‌کرد برای ایشان نمی‌کرد. حتی در آخرین دوره زندان، لباس او را نگرفته‌بودند. آیت‌ا... طالقانی را شکنجه جسمی نمی‌کردند اما شکنجه روحی بسیار. مثلا ایشان را در جایی قرار می‌دادند تا صدای زندانیانی را که شکنجه می‌شدند ، بشنوند. برخی از مصونیت‌هایی که در زندان پیدا کرده بود، توانست چند نوبتی در زندان نماز جمعه را اقامه کند. در مسجد نارمک که به‌تازگی احداث شده بود، چند نماز جمعه اقامه کرد سپس ادامه آن را به حجت‌الاسلام سید محمد تقی واحدی، برادر شهیدان واحدی و پدر اقبال واحدی ( مجری تلویزیون ) واگذار کرد و ایشان سال‌ها پیش‌نماز این مسجد بود.آیت‌ا... طالقانی در سخنرانی‌ها و صحبت‌هایشان هم اشاره صریحی به برگزاری نماز جمعه توسط شیعه دارند.
قبل از انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه به چه نکاتی اشاره می‌کردند به‌خصوص با محدودیت‌هایی که وجود داشت؟
مرحوم طالقانی بیشتر از طریق تفسیر قرآن به انتقادات اجتماعی و سیاسی می‌رسید. طبیعی بود در آن زمان بیشتر از صنعت کنایه استفاده می‌کرد ؛ اما مخاطبان خیلی راحت متوجه صحبت‌های ایشان می‌شدند. اگر به راپورت‌هایی که ساواکیان درباره آیت‌ا... طالقانی می‌دادند و سه جلد از آن منتشر شده، نگاه کنید کنایه‌های زیادی را در گفتار ایشان می‌بینید.
درباره نماز جمعه تهران که5 مرداد 58 برگزار شد اطلاع‌رسانی چگونه بود؟ چون جمعیت زیادی رفته بودند.
مرحوم طالقانی بعد از پیروزی انقلاب، مکرر به امام و سایر شخصیت‌های روحانی برگزاری نماز جمعه را گوشزد می‌کرد. علت این بود که برخی فقه‌ها بر این باور بودند که اگر فقیه بسط ید داشته باشد، می‌تواند خطبه نماز جمعه را بخواند وگرنه نمی‌تواند. این سختگیری‌ها باعث شده بود برگزاری نماز جمعه با حساسیت روبه‌رو شود. تا این‌که اول مرداد، حاج‌احمد آقا با منزل آیت‌ا... طالقانی تماس گرفتند و گفتند امام فرموده‌اند جمعه همین هفته نماز جمعه به امامت خود شما برگزار شود. ایشان گفت اصرار من بر برگزاری نماز جمعه این نیست که خودم امام‌جمعه باشم، هر کسی که صلاحیت داشته باشد، می‌تواند این کار را انجام دهد. از طرفی بیماری دیابت، آقای طالقانی را اذیت می‌کرد و احوال خوبی هم نداشت و پزشک توصیه کرده بود نباید هیجانی شود و سخنرانی هم نباید بکند، اما چون حرف امام راحل معمولا یک کلام بود و ایشان گفته بود، همین جمعه به امامت آیت‌ا... طالقانی و همین هم شد.آقای دکتر جلالی که سال‌ها نماینده ایران در یونسکو بود، طرف مشاوره آیت‌ا... طالقانی قرار گرفت و به پیشنهاد ایشان زمین چمن دانشگاه تهران که در اوج‌گیری انقلاب، محل گرد‌همایی گروه‌های مختلف انقلابی بود، به عنوان محل برگزاری نماز جمعه در نظر گرفته شد که نمادی از پیوند دین و دانشگاه هم باشد. چون فرصت تبلیغات زیادی هم نبود و آقای جلالی در صداوسیما متولی بخشی از کارها بودند. در تلویزیون اعلام شد نماز جمعه این هفته در تهران برگزار می‌شود و مردم هم که تا آن زمان نماز جمعه‌ای در دوره بعد از پیروزی انقلاب ندیده بودند و امام جمعه هم شخص خاصی بودند، استقبال زیادی از آن شد و تصاویر نشان می‌دهد دامنه زیادی داشت و شگفتی‌ساز شد.
همزمان به تهران در شهرهای دیگر هم برگزار شد؟
متاخر با تهران بقیه استان‌ها و شهرها هم شروع به برگزاری نمازجمعه کردند. امام (ره) شخصیت‌های معتبر را مامور این‌کار کردند و به‌تدریج نمازجمعه در سراسر ایران برگزار شد.
از نکات خاصی که آیت‌ا... طالقانی در اولین نماز جمعه بیان کردند این بود که اگر لازم باشد، من و امام خمینی(ره) پشت تانک می‌نشینیم و با ضدانقلابیون مبارزه می‌کنیم. منظور ایشان از این جمله چه بود؟
آن زمان گروه‌های چپگرا در گوشه و کنار کشور بر طبل جدایی‌طلبی می‌کوبیدند. حرف ایشان متوجه افرادی بود که در مناطقی مانند کردستان شلتاق می‌کردند برای جدایی از ایران. آیت‌ا... طالقانی خیلی تلاش کرد جلوی آنها را بگیرد. حتی فروردین سال 58 با آیت‌ا... بهشتی و آیت‌ا... رفسنجانی و چند نفر دیگر به کردستان سفر کردند که آنجا جنگ نشود و جدایی‌طلبی هم شکل نگیرد و مردم کردستان در اداره این استان مشارکت داده شوند و صلح برقرار شود. آنچه آیت‌ا... طالقانی در نماز جمعه بیان کردند، تهدیدی بود به جدایی‌طلبان در همه ایران که فکر می‌کردند با پیروزی انقلاب می‌توانند بخشی از ایران را به نام خود کرده و از کلیت کشور جدا شوند. یکی از اصول نماز جمعه این است که در کنار توصیه به معارف دینی و تقوا باید به مسائل سیاسی و اجتماعی هم پرداخته شود.
ستاد نماز جمعه چه زمانی تشکیل شد که امام‌جمعه‌ها را منصوب می‌کند؟
تا مدت‌ها خود امام (ره) امام‌جمعه‌های شهرهای بزرگ و مراکز استان را تعیین می‌کردند. نمازجمعه تهران ستاد نداشت. بار اولی که قرار شد نمازجمعه تهران برگزار شود، آقای جلالی و برخی افراد دفتر آیت‌ا... طالقانی از جمله پسرشان، آقا مهدی و آقای مرتضایی‌فر که مکبر نماز‌های ایشان بود و بعدها به وزیر شعار معروف شد، نمازجمعهها را اداره می‌کردند و بعد از فوت آیت‌ا... طالقانی هم چند امام‌جمعه را امام راحل مشخص کردند و بعدها شواری ائمه جمعه شکل گرفت که امام‌جمعه‌ها را مشخص می‌‌کنند.
مکبری که وزیر شعار شد
آقای محمود مرتضایی‌فر قبل از انقلاب در مسجد هدایت جزو انقلابیون بود و مکبر آیت‌ا... طالقانی در این مسجد بود. صدای خوبی هم داشت. وقتی قرار شد نمازجمعه خوانده شود، مرحوم طالقانی قبول کرد آقای مرتضایی‌فر مکبر نماز شود و این کار را تا اواخر عمرش که بازنشسته شد ادامه داد و سال 92 فوت کرد. لقب وزیر شعار را مرحوم آقای توسلی به او داده بود. البته آقای مرتضایی‌فر در نوشتن شعار هم توانمندی خاصی داشت و به مناسبت‌های مختلف شعارهای خوبی می‌نوشت و کم‌کم تبدیل به یک تیم شدند. در تظاهرات بزرگ و مهم قبل از انقلاب مثل تظاهرات تاسوعا و عاشورا نقش مهمی در نوشتن و بیان شعارها داشت. روزی هم که امام به ایران آمدند و در بهشت‌زهرا سخنرانی کردند، آقای مرتضایی‌فر بود که در تایید صحبت‌های امام (ره) ا... اکبر گفت و این تکبیر باب شد و جای کف زدن را گرفت.
ضمیمه قاب کوچک
