گفت‌وگو با نویسنده، كارگردان و تهیه‌كننده مستند «گردان تك‌نفره»
قصه تك‌تیرانداز «زرین»
با گذشت سه دهه از پایان جنگ تحمیلی هنوز هم وقتی برگ‌هایی از دفتر آن روزهای تلخ و شیرین را ورق می‌زنیم، با زندگی و شخصیت مردانی روبه‌رو می‌شویم كه شجاعت، ایثار و مردانگی با نام آنها معنا می‌شود. شهید عبدالرسول زرین یكی از این افراد است كه در تیراندازی ركورددار بود. شهیدی كه به خاطر شجاعت و رشادت‌هایش به «گردان تك‌نفره» معروف شد. از این رو داریوش یاری، نویسنده و كارگردان را بر آن داشت كه مستندی به همین نام با هدف آشنایی بیشتر مخاطبان به‌خصوص نسل جوان با این شهید بسازد كه قرار است همزمان با هفته دفاع مقدس از شبكه یك روی آنتن برود. با یاری گفت‌وگویی درباره روند تولید این مستند و ویژگی‌های زندگی شهید داشته‌ایم كه در ادامه می‌خوانید:
شما را بیشتر به‌عنوان كارگردان فیلم و سریال می‌شناسیم. البته تجربه ساخت مستند هم داشته‌اید. اما چطور شد كه به فكر ساخت مستند «گردان تك‌نفره» افتادید؟
واقعیت این است كه وقتی با یكی از دوستان درباره اتفاقات جنگ صحبت می‌كردیم، به این نتیجه رسیدیم كه بعضی از شهدا بعضا گمنام مانده‌اند. به‌هرحال فرماندهان سپاه مثل شهید همت، شهید باقری، شهید باكری و امثالهم به نسبت سایر شهدا شناخته‌شده‌تر هستند و درباره زندگی و شخصیت آنها فیلم‌ها و سریال‌هایی ساخته شده‌است؛ ولی بعضی از شهدا هم هستند كه خیلی در روزهای جنگ تاثیرگذار بودند. بااین‌حال گمنام مانده‌اند و به آنها كمتر توجه شده‌است. مثل شهید عبدالرسول زرین.
پیش از شما كسی درباره شهید زرین مستند یا فیلمی ساخته بود؟
من ندیدم. البته ممكن است در شهر خودش اصفهان كم‌وبیش تیزر یا كار كوتاه ساخته شده باشد. اما مستند جدی درباره این شهید تاكنون ساخته نشده است.
کدام بخش از زندگی شهید برای خودتان جذاب‌تر بود که به تصویر کشیدید و این‌که فکر می‌کردید برای مخاطب هم جالب باشد؟
شهید زرین حدود دو سال و اندی که در جبهه‌ها حضور داشت، به عنوان تک‌تیرانداز تاثیرات مهمی در جنگ داشت. تا جایی که شهید خرازی به عنوان فرمانده لشکر امام حسین(ع) از شهید زرین به عنوان گردان تک‌نفره یاد می‌کرد و دوستانش می‌گفتند که شهید زرین چشم شهید خرازی بود. در مراحل تحقیق و پژوهش و گفت‌وگویی که با دوستان همرزم وی داشتم، متوجه ابعاد مختلف اخلاقی و شخصیتی، نظامی و روحانی ایشان شدم؛ یعنی نقشی که در شرایط جنگ و پیش از عملیات داشت و تاثیری که در شرایط نظامی ایجاد می‌کرد. در کنار این‌که با شخصیتی روبه‌رو هستید که به عنوان تیرانداز نزدیک به 3000 شلیک موفق انجام داده و برترین تک‌تیرانداز جهان است.
طبق تحقیقاتی که داشتید به این نتیجه رسیدید که شهید زرین عنوان برترین تک‌تیرانداز جهان را دارد؟
بله، چون معروف‌ترین تک‌تیراندازهایی که در جهان وجود دارند، با 250 شلیک موفق نفر اول جهان شناخته شده‌اند در صورتی که شهید زرین نزدیک به 3000 شلیک موفق داشته و از این نظر رکورددار بوده است.
چه مقطعی از زندگی این شهید به تصویر کشیده شده؟
بخشی از مستند به دورانی که شهید در جبهه حضور داشت و به شهادت رسید مربوط می‌شود، اما درباره قبل از آن زمان هم اطلاعاتی به بیننده داده می‌شود. این‌که چطور وارد شهر اصفهان می‌شود و مقطعی از زندگی ایشان که به دوران نوجوانی و جوانی او برمی‌گردد هم تا حدودی پرداخته می‌شود.
با توجه به نکاتی که درباره شهید مطرح کردید، زندگی او پتانسیل این را نداشت که در چند قسمت به این شهید پرداخته شود که به صورت تک قسمتی ساختید؟
نگاه من کمی به این مقوله موجزتر است وگرنه زندگی شهید زرین این پتانسیل را داشت که از زوایای مختلف به او پرداخته شود، اما آنچه در این مستند مدنظر من بود، این است که چرا عنوان برترین را دارد. نه صرفا به دلیل تیراندازی‌هایش، بلکه به خاطر اخلاق و روحیه و معنویات و شخصیت اجتماعی و تاثیرگذاری که در خانواده داشته بیشتر مورد توجه من بود. بنابراین شهید زرین را باید ابتدا به عنوان یک انسان شناخت که در مقطع و دوره‌ای که زندگی می‌کرده، از جان خودش گذشته و با روحیه حب ایمانی و حب وطنی که داشته، حامی کشور و دینش شده. از این زاویه برایم جذاب بود که نگاه کنم. به همین دلیل با توجه نوع نگاهی که ما در کار داشتیم، به همین یک قسمت هم کفایت می کرد. البته می‌توان با یک ایده متفاوت درباره زندگی این شهید و شهدای دیگر کارهای بیشتر و با زمان بیشتری ساخت.
کل تصویربرداری در اصفهان انجام شده؟
در کنار اصفهان، در تهران و نجف آباد هم تصویربرداری کردیم. البته شهید زرین اصالتا اهل گچساران است که در مقطعی به دلیل درگیری با خان های محلی مجبور می شود به اصفهان برود و در آنجا در گیر مناسبات انقلاب می شود و بعد هم پایش به درگیری‌های کردستان و جنوب کشور باز می شود. همه این نکات در این مستند دیده می شود.
«گردان تک نفره» برای نسل جدید که جنگ را لمس نکرده و صرفا بر اساس شنیده‌هایش قضاوت می‌کند، چه حرفی برای گفتن دارد؟
ما در دورانی زندگی می‌کنیم که با دوربینی که در اختیار داریم، ادوار مختلف تاریخی را نگاه می‌کنیم. واقعیت این است که مقطع جنگ ایران و عراق بخش جدی تاریخ ماست که باید با دوربین زمانی خودش به آن نگاه شود. آن وقت است که یکسری پرسش‌ها و قضاوت‌ها و گمنامی‌های مطرح شده برطرف می‌شود. به عنوان مثال آدمی مثل شهید زرین وجود داشته که هفت فرزند داشته و با وجود مخالفت‌هایی که برای حضورش در جبهه و جنگ بوده، اما خودش را به جبهه‌های جنگ رسانده است. این در حالی است که ما برای آینده زندگی‌مان برنامه‌ریزی می‌کنیم و گاهی منافع جمعی را فدای منافع شخصی می‌کنیم. اما در آن دوران انسان‌هایی بودند که از زندگی شخصی شان برای کشور و دین‌شان می‌گذشتند. آنهایی که برای دین و وطن مقابل دشمن ایستادند و از خودگذشتگی کردند. بنابراین آشنایی و شناخت زندگی چنین افرادی می‌تواند نکات مهمی را به نسل جدید و جوان منتقل کند. البته معتقدم ما جوان‌هایی داریم که اگر شرایط جنگ پیش بیاید، حتما و قطعا مانند همان افراد برای دین و کشورشان می‌ایستند. به عنوان مثال شهید حججی از نسل همین جوانان بود که از جان خودش برای دین گذشت. این در حالی بود که وقتی صحبت از جنگ به میان می‌آمد، می‌گفتیم چه کسی برای دفاع می‌رود؟ اما امثال حججی‌ها رفتند و از جانشان برای دین‌شان گذشتند. یا شهید قاسم سلیمانی و... بنابراین باید ایجاد حکمت و اخلاق کنیم. چون جامعه ما نیاز به تزریق حکمت و اخلاق دارد. من هم سعی کردم به بهانه ساختن این فیلم و بردن مخاطب به دهه60 که برای نوجوانان و جوانان ما ناشناخته است، به آنها بگویم که حکمت و اخلاق چه سنگر جدی و مهی برای حفظ دین و وطن است.
قرار است این روند ادامه پیدا كند و شما درباره شهدای گمنام دیگری مستند بسازید؟
واقعیت این است كه از زندگی این شهید می‌توان یك سینمایی خیلی خوب ساخت. اما من هم در حال حاضر روی طرح دیگری در این زمینه كار می‌كنم كه مربوط به شهید مجید فریدفر است كه قرار است در یك مستند به زندگی وی بپردازیم كه او را خود شبكه به من معرفی كرد و خیلی كاراكتر جذابی دارد.
از تولد تا شهادت
عبدالرسول زرین متولد 1320 در كهگیلویه و بویر‌احمد به دنیا آمد. در دوران كودكی پدر و مادرش را از دست داد و در نوجوانی راه اصفهان در پیش گرفت تا روی پای خودش بایستد. در اصفهان با پشتكار و جدیت كار كرد و در 20 سالگی ازدواج كرد و صاحب هفت فرزند شد. او جزو نخستین فردی بود كه در محله شیخ‌صدوق اصفهان روی پشت‌بام رفته و ا...اكبر گفت. مردم كه اولین‌بار با این اتفاق روبه‌رو شده بودند، تعجب كردند ولی با جرات پیدا‌كردن، آنها هم در مقاطع بعدی این كار را تكرار كردند. به خاطر مبارزات انقلابی‌اش تحت تعقیب ساواك قرار گرفته بود. پس از پیروزی انقلاب و با آغاز ناآرامی‌های كردستان به همراه حسین خرازی و رحیم صفوی عازم كردستان شد. جنگ تحمیلی برای او مانند یك نقطه‌عطف بود و تا زمان شهادت در 11 اسفند 62 برای لشكر امام حسین(ع) یك تك‌تیرانداز قهار بود. شهید زرین جزو نیروهای اصلی و بنیانگذاران لشكر امام حسین (ع) بوده و در جبهه‌ها نقش منحصر به فردی را ایفا می‌كرد؛ در جنگ‌های نامنظم و دیگر عملیات‌ها به‌عنوان تك‌تیرانداز نقش حساس و ظریف خود را بازی كرده و ضربات مهلكی را ماهرانه به ایادی دشمن وارد كرد كه ارتش بعثی را بعد از تلفات سنگین مادی و انسانی دچار سرگیجه كرد.
شهید خرازی درباره مبارزات شهید زرین گفته است: «قبل از شروع جنگ تحمیلی در كردستان و در گروه ضربت خیلی خوب خود را نشان داد. دیواندره و آوردگاه گاران شاهد دلاوری‌های اوست».
نشانه‌گیری‌های دقیق شهید زرین بیشترین آسیب‌ها را به دشمن زده است. او بارها آتشبار دشمن را در ارتفاعات صعب‌العبور فقط با یك‌بار فشار دادن ماشه تفنگ خاموش كرده است. در طول جنگ هم تلفات بسیار سنگین مادی به دشمن وارد كرده و بیش از 3000 دشمن بعثی را به هلاكت رسانده و چندین تك‌تیرانداز ماهر و فرمانده عراقی را از میان برداشته است.
وی بهترین تك‌تیرانداز ایران در دوران دفاع مقدس با نام «گردان تك‌نفره» و «صیاد خمینی» معروف شده است. در مقایسه با تك‌تیراندازان دیگر در دنیا بیشترین تیر موفق را داشته است و از این نظر به «گردان تك‌نفره» شهرت پیدا كرده است. یكی از دوستان نزدیك شهید خرازی بود. جالب این‌كه عراقی‌ها او را صیاد خمینی(ره) نامیده بودند و زمانی كه به شهادت رسید، همرزمانش در بی‌سیم‌ها و رادیوی دشمن شنیده بودند كه دشمن اظهار می‌كند شكارچی خمینی را زدیم.
واقعیت این است كه وقتی با یكی از دوستان درباره اتفاقات جنگ صحبت می‌كردیم، به این نتیجه رسیدیم كه بعضی از شهدا بعضا گمنام مانده‌اند. به‌هرحال فرماندهان سپاه مثل شهید همت، شهید باقری، شهید باكری و امثالهم به نسبت سایر شهدا شناخته‌شده‌تر هستند و درباره زندگی و شخصیت آنها فیلم‌ها و سریال‌هایی ساخته شده‌است؛ ولی بعضی از شهدا هم هستند كه خیلی در روزهای جنگ تاثیرگذار بودند. بااین‌حال گمنام مانده‌اند و به آنها كمتر توجه شده‌است. مثل شهید عبدالرسول زرین.
پیش از شما كسی درباره شهید زرین مستند یا فیلمی ساخته بود؟
من ندیدم. البته ممكن است در شهر خودش اصفهان كم‌وبیش تیزر یا كار كوتاه ساخته شده باشد. اما مستند جدی درباره این شهید تاكنون ساخته نشده است.
کدام بخش از زندگی شهید برای خودتان جذاب‌تر بود که به تصویر کشیدید و این‌که فکر می‌کردید برای مخاطب هم جالب باشد؟
شهید زرین حدود دو سال و اندی که در جبهه‌ها حضور داشت، به عنوان تک‌تیرانداز تاثیرات مهمی در جنگ داشت. تا جایی که شهید خرازی به عنوان فرمانده لشکر امام حسین(ع) از شهید زرین به عنوان گردان تک‌نفره یاد می‌کرد و دوستانش می‌گفتند که شهید زرین چشم شهید خرازی بود. در مراحل تحقیق و پژوهش و گفت‌وگویی که با دوستان همرزم وی داشتم، متوجه ابعاد مختلف اخلاقی و شخصیتی، نظامی و روحانی ایشان شدم؛ یعنی نقشی که در شرایط جنگ و پیش از عملیات داشت و تاثیری که در شرایط نظامی ایجاد می‌کرد. در کنار این‌که با شخصیتی روبه‌رو هستید که به عنوان تیرانداز نزدیک به 3000 شلیک موفق انجام داده و برترین تک‌تیرانداز جهان است.
طبق تحقیقاتی که داشتید به این نتیجه رسیدید که شهید زرین عنوان برترین تک‌تیرانداز جهان را دارد؟
بله، چون معروف‌ترین تک‌تیراندازهایی که در جهان وجود دارند، با 250 شلیک موفق نفر اول جهان شناخته شده‌اند در صورتی که شهید زرین نزدیک به 3000 شلیک موفق داشته و از این نظر رکورددار بوده است.
چه مقطعی از زندگی این شهید به تصویر کشیده شده؟
بخشی از مستند به دورانی که شهید در جبهه حضور داشت و به شهادت رسید مربوط می‌شود، اما درباره قبل از آن زمان هم اطلاعاتی به بیننده داده می‌شود. این‌که چطور وارد شهر اصفهان می‌شود و مقطعی از زندگی ایشان که به دوران نوجوانی و جوانی او برمی‌گردد هم تا حدودی پرداخته می‌شود.
با توجه به نکاتی که درباره شهید مطرح کردید، زندگی او پتانسیل این را نداشت که در چند قسمت به این شهید پرداخته شود که به صورت تک قسمتی ساختید؟
نگاه من کمی به این مقوله موجزتر است وگرنه زندگی شهید زرین این پتانسیل را داشت که از زوایای مختلف به او پرداخته شود، اما آنچه در این مستند مدنظر من بود، این است که چرا عنوان برترین را دارد. نه صرفا به دلیل تیراندازی‌هایش، بلکه به خاطر اخلاق و روحیه و معنویات و شخصیت اجتماعی و تاثیرگذاری که در خانواده داشته بیشتر مورد توجه من بود. بنابراین شهید زرین را باید ابتدا به عنوان یک انسان شناخت که در مقطع و دوره‌ای که زندگی می‌کرده، از جان خودش گذشته و با روحیه حب ایمانی و حب وطنی که داشته، حامی کشور و دینش شده. از این زاویه برایم جذاب بود که نگاه کنم. به همین دلیل با توجه نوع نگاهی که ما در کار داشتیم، به همین یک قسمت هم کفایت می کرد. البته می‌توان با یک ایده متفاوت درباره زندگی این شهید و شهدای دیگر کارهای بیشتر و با زمان بیشتری ساخت.
کل تصویربرداری در اصفهان انجام شده؟
در کنار اصفهان، در تهران و نجف آباد هم تصویربرداری کردیم. البته شهید زرین اصالتا اهل گچساران است که در مقطعی به دلیل درگیری با خان های محلی مجبور می شود به اصفهان برود و در آنجا در گیر مناسبات انقلاب می شود و بعد هم پایش به درگیری‌های کردستان و جنوب کشور باز می شود. همه این نکات در این مستند دیده می شود.
«گردان تک نفره» برای نسل جدید که جنگ را لمس نکرده و صرفا بر اساس شنیده‌هایش قضاوت می‌کند، چه حرفی برای گفتن دارد؟
ما در دورانی زندگی می‌کنیم که با دوربینی که در اختیار داریم، ادوار مختلف تاریخی را نگاه می‌کنیم. واقعیت این است که مقطع جنگ ایران و عراق بخش جدی تاریخ ماست که باید با دوربین زمانی خودش به آن نگاه شود. آن وقت است که یکسری پرسش‌ها و قضاوت‌ها و گمنامی‌های مطرح شده برطرف می‌شود. به عنوان مثال آدمی مثل شهید زرین وجود داشته که هفت فرزند داشته و با وجود مخالفت‌هایی که برای حضورش در جبهه و جنگ بوده، اما خودش را به جبهه‌های جنگ رسانده است. این در حالی است که ما برای آینده زندگی‌مان برنامه‌ریزی می‌کنیم و گاهی منافع جمعی را فدای منافع شخصی می‌کنیم. اما در آن دوران انسان‌هایی بودند که از زندگی شخصی شان برای کشور و دین‌شان می‌گذشتند. آنهایی که برای دین و وطن مقابل دشمن ایستادند و از خودگذشتگی کردند. بنابراین آشنایی و شناخت زندگی چنین افرادی می‌تواند نکات مهمی را به نسل جدید و جوان منتقل کند. البته معتقدم ما جوان‌هایی داریم که اگر شرایط جنگ پیش بیاید، حتما و قطعا مانند همان افراد برای دین و کشورشان می‌ایستند. به عنوان مثال شهید حججی از نسل همین جوانان بود که از جان خودش برای دین گذشت. این در حالی بود که وقتی صحبت از جنگ به میان می‌آمد، می‌گفتیم چه کسی برای دفاع می‌رود؟ اما امثال حججی‌ها رفتند و از جانشان برای دین‌شان گذشتند. یا شهید قاسم سلیمانی و... بنابراین باید ایجاد حکمت و اخلاق کنیم. چون جامعه ما نیاز به تزریق حکمت و اخلاق دارد. من هم سعی کردم به بهانه ساختن این فیلم و بردن مخاطب به دهه60 که برای نوجوانان و جوانان ما ناشناخته است، به آنها بگویم که حکمت و اخلاق چه سنگر جدی و مهی برای حفظ دین و وطن است.
قرار است این روند ادامه پیدا كند و شما درباره شهدای گمنام دیگری مستند بسازید؟
واقعیت این است كه از زندگی این شهید می‌توان یك سینمایی خیلی خوب ساخت. اما من هم در حال حاضر روی طرح دیگری در این زمینه كار می‌كنم كه مربوط به شهید مجید فریدفر است كه قرار است در یك مستند به زندگی وی بپردازیم كه او را خود شبكه به من معرفی كرد و خیلی كاراكتر جذابی دارد.
از تولد تا شهادت
عبدالرسول زرین متولد 1320 در كهگیلویه و بویر‌احمد به دنیا آمد. در دوران كودكی پدر و مادرش را از دست داد و در نوجوانی راه اصفهان در پیش گرفت تا روی پای خودش بایستد. در اصفهان با پشتكار و جدیت كار كرد و در 20 سالگی ازدواج كرد و صاحب هفت فرزند شد. او جزو نخستین فردی بود كه در محله شیخ‌صدوق اصفهان روی پشت‌بام رفته و ا...اكبر گفت. مردم كه اولین‌بار با این اتفاق روبه‌رو شده بودند، تعجب كردند ولی با جرات پیدا‌كردن، آنها هم در مقاطع بعدی این كار را تكرار كردند. به خاطر مبارزات انقلابی‌اش تحت تعقیب ساواك قرار گرفته بود. پس از پیروزی انقلاب و با آغاز ناآرامی‌های كردستان به همراه حسین خرازی و رحیم صفوی عازم كردستان شد. جنگ تحمیلی برای او مانند یك نقطه‌عطف بود و تا زمان شهادت در 11 اسفند 62 برای لشكر امام حسین(ع) یك تك‌تیرانداز قهار بود. شهید زرین جزو نیروهای اصلی و بنیانگذاران لشكر امام حسین (ع) بوده و در جبهه‌ها نقش منحصر به فردی را ایفا می‌كرد؛ در جنگ‌های نامنظم و دیگر عملیات‌ها به‌عنوان تك‌تیرانداز نقش حساس و ظریف خود را بازی كرده و ضربات مهلكی را ماهرانه به ایادی دشمن وارد كرد كه ارتش بعثی را بعد از تلفات سنگین مادی و انسانی دچار سرگیجه كرد.
شهید خرازی درباره مبارزات شهید زرین گفته است: «قبل از شروع جنگ تحمیلی در كردستان و در گروه ضربت خیلی خوب خود را نشان داد. دیواندره و آوردگاه گاران شاهد دلاوری‌های اوست».
نشانه‌گیری‌های دقیق شهید زرین بیشترین آسیب‌ها را به دشمن زده است. او بارها آتشبار دشمن را در ارتفاعات صعب‌العبور فقط با یك‌بار فشار دادن ماشه تفنگ خاموش كرده است. در طول جنگ هم تلفات بسیار سنگین مادی به دشمن وارد كرده و بیش از 3000 دشمن بعثی را به هلاكت رسانده و چندین تك‌تیرانداز ماهر و فرمانده عراقی را از میان برداشته است.
وی بهترین تك‌تیرانداز ایران در دوران دفاع مقدس با نام «گردان تك‌نفره» و «صیاد خمینی» معروف شده است. در مقایسه با تك‌تیراندازان دیگر در دنیا بیشترین تیر موفق را داشته است و از این نظر به «گردان تك‌نفره» شهرت پیدا كرده است. یكی از دوستان نزدیك شهید خرازی بود. جالب این‌كه عراقی‌ها او را صیاد خمینی(ره) نامیده بودند و زمانی كه به شهادت رسید، همرزمانش در بی‌سیم‌ها و رادیوی دشمن شنیده بودند كه دشمن اظهار می‌كند شكارچی خمینی را زدیم.
ضمیمه قاب کوچک
