7 بازنشسته دوست‌داشتنی

به مناسبت اعلام تاریخ بازنشستگی نرم‌افزار اینترنت اكسپلورر از ویندوز ویژگی‌های نرم‌افزارهای محبوبی را بررسی کرده‌ایم كه بعدها به دلایلی بازنشسته شدند

7 بازنشسته دوست‌داشتنی

دنیای نرم‌افزارها با سرعت شگفت‌آوری به پیش می‎رود. در دو دهه گذشته پیوسته نرم‌افزارهایی معرفی و وارد بازار شده‎اند و تعدادی نیز بازنشسته و كنار گذاشته شده‎اند. علتش هم این بوده كه عملكرد خوبی نداشته‎اند، یا به دلایل متنوع توسعه‎شان متوقف شده یا گزینه بهتری جای آنها را گرفته است. معمولا بیشتر این نرم‌افزارها خیلی زود فراموش می‎شود. اما در میان آنها نرم‌افزارهایی است كه هنوز به یاد آوردن‎شان برای ما جالب و خاطره‌انگیز است، زیرا فعلا هیچ نرم‌افزاری به‌خوبی آنها عرضه نشده، یا اولین نرم‌افزارهایی بودند كه در زمان آشنایی با دنیای رایانه و فناوری دیجیتال با آنها آشنا شده‎ایم. بیش از 40 سال از راه‎اندازی غول رایانه‌ای بزرگ جهان یعنی مایكروسافت می‎گذرد كه در پیشینه خود میراثی از نرم‌افزارها را به‌جا گذاشته است. اخیرا مایكروسافت اعلام كرد به‌زودی برنامه مرورگر اینترنت اكسپلورر نیز به جمع نرم‌افزارهای منقرض‌شده این شركت خواهد پیوست. تقریبا پنج سال پیش مایكروسافت در ویندوز 10، برنامه اِج (Edge) را به عنوان مرورگر جدید خود معرفی كرد. از همان زمان می‎شد حدس زد اینترنت اكسپلورر 11 آخرین نسخه ارائه‌شده خواهد بود تا این‌كه مایكروسافت به طور رسمی اعلام كرد از 26 مرداد 1400 اینترنت اكسپلورر پس از 25 سال برای همیشه كنار گذاشته خواهد شد. به همین مناسبت سراغ نرم‌افزارهایی رفته‎ایم كه روزگاری اقبال زیادی به آنها می‌شد اما بعدا از صفحه روزگار محو شدند.

مایكروسافت فوتو ادیتور (Microsoft Photo Editor)
مایكروسافت فوتو ادیتور، برنامه‌ای ساده و كاربردی بود كه برای ویرایش عكس‎های عادی استفاده می‎شد. همراه با مایكروسافت آفیس 97 در سال 1379 ارائه شد و تا ویندوز ایكس‌پی(XP) حضور داشت. اما در مایكروسافت آفیس 2003 برنامه دیگری به‌نام (Microsoft Office Picture Manager) جایگزین آن شد كه ویژگی‎های اندكی برای تصحیح و ویرایش تصویر داشت. گرچه پیكچر منیجر تمام قابلیت‎های فوتو ادیتور را مانند برجسته‎سازی تصویر، كاهش نویز، مدل رنگی RGB، گزینه دقت گاما، روتوش و پوشش‎دهی تیره نداشت، در مقابل امكان اشتراك‌گذاری تصاویر از طریق ایمیل یا فرستادن مستقیم عكس‎ها به ورد (Word)، پاور پوینت و اكسل را ممكن می‎كرد.
ویژگی‎های اصلی پیكچر منیجر نیز شامل تصحیح رنگ، برش، برعكس‌ كردن، تغییر اندازه تصویر و چرخش بود. ویژگی‎های دیگری مثل تنظیم روشنایی، كنتراست، سایه رنگ و میزان اشباع یا غلظت رنگ‎ها، فشرده‌سازی تصویر و از بین بردن قرمزی چشم در عكس‎ها از قابلیت‎های پیشرفته‎تر آن بود. این برنامه در سال 1392 بازنشسته شد و در حال حاضر مایكروسافت آفیس از ابزار ویرایشگر تصویر در نسخه‎های خود استفاده نمی‎كند و كاربران باید ویرایشگر تصویری مستقل بارگزاری كنند.
اگر هنوز هم با فوتو ادیتور خاطره دارید و دوست دارید از آن استفاده كنید، می‎توانید از نسخه قابل حمل (Portable) آن روی درایو USB یا كارت SD استفاده كنید.



ادوبی مدیا پلیر (Adobe Media Player)
اگر فیلم جالبی را در یكی از صفحه‌های وب ببینیم، چرا یك نرم‌افزار چند رسانه‎ای نداشته باشیم تا بتوانیم فیلم‎های دلخواه خود را در آن جمع‎آوری و مدیریت كنیم بدون این‎كه مرورگر وب، صفحه نمایش را شلوغ كند؟ این سوالی بود كه یكی از كارمندان شركت ادوبی از خودش می‎پرسید و به این ترتیب ادوبی مدیا پلیر در فروردین 1387 متولد شد.
ادوبی مدیا پلیر فایل‎های صوتی و تصویری را در فرمت‎های مختلف روی كامپیوترهای خانگی پخش می‎كرد و به كاربران خود اجازه می‎داد تا با محتوای رسانه‎ای خود تعامل داشته باشند و آن را مدیریت كنند. همچنین به پخش‌كننده‎های محتوا امكان ایجاد برند تجاری خود و تبلیغ آن را در محتوای‌شان می‎داد. ادوبی به‌هنگام تماشای فیلم‎ها چه به صورت آنلاین و چه به صورت آفلاین، تبلیغات را پخش می‎كرد. به‌علاوه این پخش‌كننده به كاربران امكان دنبال‌كردن وب‎كست‎های (پخش‌كننده‎های صوت و تصویر به صورت اینترنتی) تولیدكننده‎های مختلف را می‎داد تا هم به صورت آنلاین و هم پس از دانلود آفلاین تماشا كنند. صفحه اصلی گویا و ساده آن و امكان دسترسی سریع به قسمت‎های مختلف مانند فیلم‎های برجسته و ژانرهای محتوایی از دیگر ویژگی‎های خوب این اپلیكیشن بودند كه در 25 شهریور 1389 بازنشسته شد.



گوگل پلاس (+ G  یا + Google)
گوگل پلاس چهارمین تلاش گوگل برای ساخت شبكه‎ای اجتماعی پس از سه تجربه چندان ناموفق و كنار گذاشتن گوگل فرند كانكت (Google Friend Connect) در 1390، اوركات (Orkut) در سال 1393 و گوگل باز (Google Buzz) در 1398 بود. گوگل پلاس در ابتدای راه‎اندازی از تیر 1390 شبكه اجتماعی برای رقابت با دیگر شبكه‎های اجتماعی مانند فیسبوك و پیوند با دیگر محصولات گوگل مثل یوتیوب، گوگل درایو (Google Drive)، جیمیل، نقشه و تقویم گوگل بود. اما كم‌كم تبدیل به محصولی جانبی برای ثبت‌نام در دیگر سرویس‎های گوگل شد. به همین دلیل در سال‎های ابتدایی تعداد كاربران فعال آن به‌شدت رشد كرد اما زمان میانگینی كه هر كاربر در این وبگاه می‎گذاراند كسر كوچكی در مقایسه با شبكه‎های اجتماعی رقیب بود. برای مقایسه از همان ابتدا این مقدار در گوگل پلاس 3/3 دقیقه و در فیسبوك 7ساعت و نیم بود.
این پیام‌رسان قابلیت‎هایی مانند ارسال عكس، میزگردها، گروه‎های مختلف دوستانه (Circles)، گپ متنی و ویدئویی به نام هنگ‌اوتس (Hangouts)، رویدادها، برچسب‌گذاری موقعیت مكانی و... داشت. تا این‌كه در بهمن 97 بازنشسته شد. علتش تعامل اندك كاربران با آن (90 درصد كاربران كمتر از پنج ثانیه از این وبگاه استفاده می‎كردند)؛ سختی برآورده‌كردن انتظارات كاربران و همچنین تشخیص نقصی در رابط با برنامه‌نویسی (API) بود كه می‎توانست اطلاعات خصوصی كاربران را فاش كند. اما با این حال نشریه وال‌استریت ژورنال (Wall Street Jounal) در مقاله‎ای مدعی شد كه در فروردین 97 اطلاعات 500 هزار كاربر مثل نام، نشانی ایمیل، آدرس، شغل، سن و جنسیت فاش شده است. اما گوگل به‌دلیل فشارهای نظارتی و جلوگیری از خدشه‎دار شدن اعتبارش آن را مخفی نگه داشت.




گوگل ریدر (Google Reader)
با گسترش استفاده از اینترنت نویسنده‎ها، عكاسان و خبرنگاران زیادی شروع به فعالیت وبلاگ نویسی كردند. با رشد وبلاگ‎ها، یافتن و دنبال‌كردن محتواهای خوب كار سختی به نظر می‎رسید و نیاز به بستری احساس می‎شد كه محتوای مورد نظر ما را از میان وبلاگ‎ها و وبسایت‎ها جست‎وجو و جمع‎آوری كند.
گوگل ریدر، برنامه‌ای تحت وب و ابزاری كاربردی برای پیگیری اخبار و اطلاعات بود كه توسط گوگل در مهر 1384 عرضه شد و كم‌كم جایگاه خود را بین كاربران به‌عنوان بستری برای خبرخوانی به دست آورد. امكان دسته‎بندی، تگ‌گذاری، اشتراك‌گذاری با دیگران، مرور اجمالی چند مورد به طور همزمان، افزودن محتوای ویدئویی از یوتیوب و گوگل‌ویدئو (Google Video)، جست‌وجو در تمام فیدها، ستاره‎دار كردن آیتم‎ها و بارگیری آیتم‎ها و خواندن آنها به صورت آفلاین از قابلیت‎های این نرم‌افزار بودند.
23 اسفند 91 بود كه گوگل اعلام كرد به ‌دلیل كم‌ شدن استفاده كاربران، این برنامه به‌زودی بازنشسته می‎شود و به كاربران خود تا 10 تیر 92 فرصت داد تا اطلاعات خود را جابه‎جا كنند. اما 48 ساعت پس از اعلام این خبر، 500 هزار كاربر جدید به آن اضافه شد و سه‌ میلیون نفر در دو هفته بعدی به آن پیوستند. درخواست‎های زیادی برای نگه‌داشتن گوگل ریدر فرستاده و صد هزار امضا جمع‎آوری شد. اما حدس زده می‎شود یكی از دلایل بسته شدن این برنامه كه بازگو نمی‎شد، تشویق كاربران به استفاده از اپلیكیشن بازنشسته‌شده گوگل پلاس در آن زمان بود.




یاهو مسنجر (Yahoo! Messenger یا Y!M)
یاهو مسنجر از قدیمی‎ترین و از اولین برنامه‌‎های پیام‌رسان جهانی بود كه پس از 20 سال بازنشسته شد. این سرویس در ابتدا با نام Yahoo! Pager در اسفند 1376 راه‌اندازی شد و سال بعد به یاهو مسنجر تغییر نام داد. كاربران می‎توانستند با یك شناسه یاهو (Yahoo ID) در آن عضو شوند و به دیگر سرویس‎های یاهو مثل «یاهو میل» دسترسی داشته باشند. امكان ارسال صدا، فایل، استفاده از وب‎كم، سرویس پیام‌رسان متنی و اتاق‎های گفت‌وگو (چَت‌روم) از ویژگی‎های مختلف این پیام‌رسان نوستالژیك بودند.
یاهو مسنجر تا سال 88 نزدیك به 123 میلیون كاربر داشت اما با ورود تلفن‎های هوشمند و پلتفرم‎های پیام‌رسان فوری مانند واتس‌اپ و فیسبوك مسنجر (Facebook Messenger) توانستند از آن پیشی گیرند و این سرویس در تیر 97 پایان كار خود را اعلام كرد. یاهو دلیلی برای توضیح پایان كار این پیام‌رسان ارائه نداد اما با توجه به تعداد زیاد پیام‌رسان‌های محبوب در بازار، می‎توان حدس زد احتمالا رقابت دشوار بوده است. شركت یاهو پس از یاهو مسنجر، سرویس جدید دیگری را با نام یاهو توگِدر (Yahoo Together) به بازار معرفی كرد كه این سرویس نیز یك سال بعد تعطیل شد.  در اواخر دهه 70 شمسی به‌دلیل رایگان بودن و آسانی استفاده از آن، یاهو مسنجر به یك نرم‌افزار محبوب، نه‌تنها بین عموم مردم بلكه بین تجار نفت و بازارهای مالی تبدیل شده بود و راه ارتباطی اصلی بین آنها بود.



كوتاه‌كننده لینك گوگل (Google URL Shortener یا goo.gl)
كوتاه‌ كردن نشانی وب یكی از ترفندهای شبكه جهانی اینترنت است كه در آن آدرس‎های طولانی وب كوتاه‎تر می‎شود و همچنان شما را مستقیم به صفحه مقصد هدایت می‎كند. با استفاده از كوتاه‌كننده‎های لینك علاوه‌بر زیباتر شدن لینك، تعداد كاراكترهای پیام‎های متنی كمتر می‎شود و برای یادداشت كردن نشانی وب از روی یك منبع چاپ‌شده، راحت‎تر است.
goo.gl سرویس كوتاه‌كننده لینك گوگل بود كه از آذر 1388 در ابتدا به صورت نوار ابزاری در بالای صفحه‎ی گوگل استفاده می‎شد و در شهریور 1389 به صورت وبگاهی جداگانه درآمد. كاربران با ورود به حساب گوگل خود می‎توانستند به فهرست لینك‎هایی دسترسی داشته باشند كه پیشتر كوتاه كرده بودند. به‌علاوه تجزیه و تحلیل بی‎وقفه اطلاعات شامل ترافیك در طول زمان، بهترین بازدیدكننده‎ها و پروفایل آنها ثبت می‎شد. برای حفظ امنیت، گوگل سیستم اسپم خودكار مانند فناوری فیلترینگ استفاده شده در جیمیل را هم اضافه كرده بود. گوگل به قصد جایگزینی این سرویس با سرویس فایربیس پویا لینك (FDL سرواژه Firebase Dynamic Links)، سرویس كوتاه‌كننده لینك خود را در فروردین 1398 بازنشسته كرد. ولی پیوندهایی كه پیشتر با این سرویس ایجاد شده‎اند، همچنان به مقصد قبلی خود هدایت می‎شوند. FDLها نشانی‎های وب هوشمندی است كه به شما امكان هدایت مخاطب‎تان را به هر مكانی چه در iOS یا اندورید یا برنامه‎های وب قرار می‎دهد.



مایكروسافت پینت (Microsoft Paint)
پینت از اولین ویرایشگرهای گرافیكی است كه اولین نسخه آن با اولین نسخه ویندوز (ویندوز 1.0) در آبان 1364 عرضه شد و تا به امروز در تمام نسخه‎های ویندوز مایكروسافت وجود داشته است. به دلیل سادگی استفاده از آن، از همان اول به یكی از پركاربردترین برنامه‎های ویندوز تبدیل شد و هنوز هم برای ویرایش‎های ساده تصاویر استفاده می‎شود. این برنامه ساده گرفیكی رایانه‎ای دارای دو حالت رنگی و دو رنگ سیاه - سفید است و فایل‎ها را در فرمت‎های BMP (Windows bitmap)، JPEG، GIF، PNG و TIFF باز و ذخیره می‎كند. به‌علاوه دارای چند عملكرد مثل حالت تمبر (stamp mode)، حالت دنباله‌ كشیدن (trail mode)، اشكال منظم و تصاویر متحرك است كه در بخش كمك (help) به آنها اشاره‎ای نشده است.
مایكروسافت از مرداد 1396، پینت را به فهرست قابلیت‎های منسوخ‌شده ویندوز اضافه و اعلام كرد كه پینت دیگر به صورت پیش فرض روی ویندوز نصب نخواهد شد و از فروشگاه مایكروسافت (Microsoft Store) به صورت مستقل و رایگان قابل دانلود است. گرچه بعدا در ویندوز 10، همچنان پینت و در كنار آن Paint 3D قرار گرفت. Paint 3D نسخه به‎روز‌رسانی‌شده پینت نبوده و امکان ساخت و ویرایش مدل‎ها و تصاویر سه‌بعدی را فراهم می‎كند.
مایكروسافت هنوز زمان رسمی حذف پینت را مشخص نكرده ولی چه كاربران ویندوز از این موضوع خوشحال شوند یا ناراحت، تاریخ بازنشستگی پینت که یکی از قدیمی‌ترین نرم‌افزارهاست، لحظه مهمی در تاریخ ویندوز خواهد بود.