مرتضی افقه، عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز درباره تفاوت‌های اقتصاد ایران در حال حاضر با سال‌های دفاع مقدس به خبرنگار جام‌جم گفت: سرمایه اجتماعی ناشی از انقلاب مردمی ایران در سال‌های دهه60 بسیار بالا بود. به‌طوری‌که 98درصد مردم به انقلاب رای آری داده بودند و پای آرمان‌های آن نیز ایستاده بودند. بنابراین مردم حداقل توقعات و انتظارات را از دولت و حکومت داشتند. وی افزود: از طرف دیگر هنوز سیستم دولتی به این معنا در کشور ایجاد نشده بود و به دلیل تفکرات انقلابی مسؤولان در آن زمان حمایت از محرومان، مستضعفان و فقرا ملاک اصلی عملکرد مسؤولان بود، از این رو عمده سیاست‌های اعلامی، متمرکز و توام با تامین نیازهای آحاد مردم بود، به‌علاوه این‌که مردم نیز توقع چندانی از نظام و دولت نداشتند.
 کاهش صبر مردم
ناشی از بی‌تدبیری مسؤولان است
این کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: مردم در آن سال‌ها نه‌تنها چندان متوقع نبوده و به دنبال زندگی اشرافی نبودند، بلکه بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های جنگ نیز از سوی مردم تأمین می‌شد. به جرات می‌توان گفت به‌واسطه ساده زیستی و حمایت‌های مالی و جانی مردم از نظام جمهوری اسلامی و دفاع از آن در برابر دشمن، کمترین فشار به اقتصاد ایران نسبت به جنگ‌های کلاسیک معمول وارد شد.
رئیس اسبق دانشکده اقتصاد شهید چمران اهواز در بیان دلایل تغییر نگاه مردم طی سال‌های اخیر نسبت به سال‌های دفاع مقدس اظهار کرد: امروز توقع مردم مانند زمان جنگ نیست و به‌شدت متوقع شده و بی‌کفایتی‌های سه دهه گذشته مسؤولان در حوزه مدیریتی باعث شده تورم‌های شدیدی بر زندگی مردم تحمیل شود و براثر این بی‌کفایتی‌ها سرمایه اجتماعی مردم، یعنی حمایت و همراهی‌شان با مسؤولان به حداقل ممکن رسیده است. به‌طوری‌که کوچک‌ترین کم ‌و زیادی در کالاها و قیمت‌ها منجر به نگرانی و اعتراض مردم می‌شود. مجموعه این عوامل و این تفاوت‌ها باعث شده مردم در زمان جنگ احساس رنج کمتری در مقایسه با شرایط فعلی داشته باشند. این استاد دانشگاه ادامه داد: کاهش صبر مردم در سال‌های اخیر ناشی از بی‌تدبیری مسؤولان است، بی‌تدبیری‌ها و ویژه خواری‌های برخی از آنها و مدیران کشور موجب شده تأثیر فشارهای خارجی دشمن ازجمله تحریم‌ها برای مردم عریان‌تر شود.
قناعت مردم، پشتوانه‌ای برای اقتصاد
 عبدالمجید شیخی، اقتصاددان نیز دراین‌باره به جام‌جم می‌گوید: تفاوت اقتصاد ایران در زمان جنگ تحمیلی با اقتصاد در جنگ تحریمی را می‌توان از جهات مختلفی تحلیل کرد. یکی از این مسائل روحیه ایثارگری و قناعت مردم در سال‌های دفاع مقدس بود که به‌عنوان یک پشتوانه بسیار قوی برای اقتصاد ایران و رویارویی هر چه‌بهتر و قوی‌تر با دشمن بعثی مطرح بود.
شیخی ادامه داد: متأسفانه در دو دهه اخیر مدل زندگی و دغدغه‌های اقتصادی مردم نسبت به سال‌های اول پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تغییرات بسیاری کرده است. دولت‌ها طی این سال‌ها با عملکرد غلط خود، ریخت‌وپاش‌ها، تبعیض‌ها و.... هزینه‌های زیادی را به اقتصاد ایران تحمیل کرده‌اند که یکی از این هزینه‌ها، افزایش انتظارات مادی در جامعه بوده است.
وی با اشاره به این‌که دولت‌ها و مسؤولان اجرایی طی این سال‌ها الگوهای خوبی برای مردم نبودند، افزود: طبیعتاً از مردمی که دولتمردانشان حقوق‌های نجومی دریافت کنند، نمی‌توان انتظار قناعت داشت!
وقتی مردم شاهد تفاوت در هزینه‌ها و سبک زندگی خودشان با مسؤولان هستند قطعاً رویکردشان با رویکرد مردم در سال‌های انقلاب و دفاع مقدس متفاوت خواهد بود.
بنابراین نباید انتظار داشت رویکرد مردم با شرایط موجود شبیه رویکرد مردم در سال‌های جنگ تحمیلی باشد،چراکه در آن سال‌ها همراهی و ساده زیستی مسؤولان به‌عنوان الگویی برای جامعه مطرح بود، مسأله‌ای که امروز تقریباً وجود ندارد یا بسیار کمرنگ شده است.
امروز بیشتر از سال‌های جنگ یارانه می‌دهیم
 جواد اسماعیلی، رئیس سابق بسیج اقتصادی که به پدر کوپن ایران معروف بوده و از ابتدای آغاز جنگ تا زمان پایان نظام توزیع کالاهای اساسی از طریق کوپن مسؤول این موضوع بود در این باره به خبرنگار جام‌جم می‌گوید: در برخی از سال‌های جنگ، کاهش درآمدهای ارزی به طوری بود که مجموع درآمدهای کشور از 6میلیارد دلار تجاوز نمی‌کرد. برای مثال حتی در سال65 که هر بشکه نفت چیزی حدود پنج تا هفت دلار به فروش می‌رسید کشور هرگز با پدیده‌ای تحت عنوان کمبود کالا مواجه نشد، چرا که سیستمی کوپنی و سهمیه‌ای توزیع کالا در آن شرایط توانسته بود عملکرد مناسبی در تنظیم بازار داشته باشد.
اسماعیلی افزود: در آن سال‌ها تقریبا چیزی حدود 700هزار تن برنج وارد کشور می‌شد، اما در تمام این مدت به واسطه نظام توزیع مناسب قیمت برنج هرگز از 1500تومان فراتر نرفت، در حالی که فقط چند ماه بعد از برچیده شدن کوپن، قیمت برنج به حدود 5000تومان رسید.
وی ضمن مخالفت با برقراری نظام کوپنی در شرایطی فعلی ادامه داد: البته الان نیازی به بازگرداندن کوپن یا طرح‌هایی مانند کوپن الکترونیک و... نیست؛ چرا که ما در حال حاضر با کمبود کالا مواجه نیستیم، بلکه مشکل اصلی عدم توزیع مناسب کالا در جامعه است. به نظر می‌رسد باید به جای پرداخت یارانه به واردکننده‌ها، این یارانه بعد از تحویل کالا به مغازه‌دار به تولیدکننده پرداخت شود.
رئیس سابق بسیج اقتصادی خاطرنشان کرد: بدون شک تا وقتی سیستم فعلی به روز نشده و نظام توزیع ما کارآمد نشود کالاها به دست مصرف‌کننده نهایی نخواهد رسید. همان‌طور که دیدیم سال 97 به‌رغم تخصیص یک میلیارد دلار ارز ترجیحی به واردات گوشت قرمز برای تنظیم قیمت بازار، گوشت نه تنها با کاهش قیمت مواجه نشد، بلکه حتی در اختیار مردم نیز قرار نگرفته و به سمت رستوران‌ها و.... رفت.
پدر کوپن ایران بیان کرد: شرایط فعلی نه تنها با سال‌های دفاع‌مقدس بلکه با یک دهه پیش هم قابل مقایسه نیست، بلکه به واسطه پیشرفت‌های رخ داده در فناوری آی‌تی، شرایط برای تنظیم بازار و بهبود نظام توزیع بسیار راحت‌تر شده است. این در حالی است که اکنون برای تامین کالاهای اساسی یارانه بیشتری از سوی دولت نسبت به سال‌های دفاع‌مقدس پرداخت می‌شود، اما متاسفانه به واسطه عدم نظارت و اشکال در نظام توزیع، این کالاها در اختیار مردم قرار نمی‌گیرد. 



 نسبت به سال‌های جنگ امکانات بیشتری داریم
 محمدصادق مفتح، معاون سابق وزارت صمت در گفت‌وگویی که با خبرنگار جام‌جم داشت به روش‌های نظام توزیع در زمان جنگ تحمیلی اشاره کرد و گفت: در زمان جنگ تحمیلی مسؤولان به این نتیجه رسیدند تا روشی را به کار بگیرند که بتواند معیشت مردم را تأمین کند. درنهایت نیز با توجه به امکانات و شرایط آن سال‌ها نظام کوپنی برای توزیع کالاهای اساسی اجرایی شد.
وی افزود: با این‌که امکانات و مسائل مربوط به فناوری آی‌تی در آن سال‌ها پایین بود، اما تقریبا تمام جامعه هدف از کالاهای یارانه‌ای توزیع شده از طریق سیستم کوپنی بهره‌مند می‌شدند.
این موضوع باعث می‌شد بخش زیادی از خانوارها تقاضای خود را برای خرید کالای اساسی کاهش دهند و قیمت در بازار آزاد نیز کاهش می‌یافت.
مفتح به مقایسه اقتصاد جنگ و شرایط کنونی پرداخت و تصریح کرد: در آن زمان سبک زندگی مسؤولان همانند مردم بود اما اکنون سبک و نحوه زندگی‌ها، فاصله معناداری پیدا کرده است. به طوری‌که عمده مسؤولان، زندگی بسیار ساده‌ای داشتند و سبک زندگی آنها با سبک زندگی مردم تفاوتی نداشت.
معاون سابق بازرگانی داخلی وزارت صمت با اشاره به این‌که اکنون فناوری‌های بالایی برای رساندن کالا به جامعه هدف وجود دارد، گفت: قبلا سیستم کوپنی در کشور اجرایی شده، اما اکنون طرح‌هایی مانند سبد کالا می‌تواند جایگزین سیستم کوپنی شود. در حال حاضر امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بیشتری نسبت به گذشته در کشور وجود دارد، به نحوی که می‌توان حتی به دهک‌های مختلف درآمدی سبد کالاهای مختلفی تخصیص داد. این در حالی است که در زمان جنگ چنین امکانی به لحاظ نرم‌افزاری و سخت‌افزاری وجود نداشت.
وی تاکید کرد: وقتی سیستم کوپنی در کشور اجرا شد هدف، تامین معیشت مردم بود و انصافا طرح موجود انحراف بسیار کمی از ماموریت‌های خود داشت، اما متاسفانه در حال حاضر از تجربه‌های خود استفاده نمی‌کنیم.
در حالی که ایران در شرایط فعلی نیز درگیر جنگ است و فقط نوع این جنگ فرق کرده است، لذا باید رفتارها و تصمیم‌گیری‌ها مبتنی با شرایط کشور باشد.
این کارشناس تنظیم بازار ادامه داد: اگر سیستم سبد کالا برای هفت‌دهک درآمدی که 90درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، اجرایی شود تقاضای این بخش از جمعیت، از بازار حذف می‌شود که نتیجه آن کاهش قیمت کالاهای اساسی در بازار است. از سوی دیگر باید توجه داشت معیشت مردم با تامین هشت قلم از کالاهای اساسی تامین می‌شود.
مفتح به سیستم یارانه در اقتصادهای آزاد اشاره کرد و گفت: آمریکا به عنوان مجری یک اقتصاد آزاد به 45میلیون نفر سبد کالا و یارانه پرداخت می‌کند. طبیعتا ایران که معتقد است نظام اقتصادیش مبتنی بر اقتصاد آزاد نیست باید کمک‌های بیشتری به اقشار آسیب‌پذیر جامعه داشته باشد.
به گفته وی، دو سال پیش روسای اتاق بازرگانی، اتاق اصناف و اتاق تعاون طی نامه‌ای به رئیس‌جمهور اعلام کردند با بازگشت تحریم‌های آمریکا، سیستم کوپن الکترونیک احیا شود تا کشور از بحران عبور کند، اما به این درخواست توجه چندانی نشد.