شیخ شوخ
مرحوم شیخ احمد مجتهدی را که این روزها سالگرد درگذشت اوست و 13 سال از عروج او می‌گذرد، با آن لحن شیرین و بیان جذاب که با چاشنی طنز همراه بود در خاطر می‌آوریم. هنوز هم با وجود این‌که چند سالی از درگذشت این عالم ربانی می‌گذرد، ولی ویدئوهای حاوی مواعظ اخلاقی او که گاهی برای اثرگذاری بیشتر با شوخی و مطایبه همنشین می‌شود
دست به دست می‌شود و کاربران شبکه‌های اجتماعی از آن برای یادآوری و تذکر استفاده می‌کنند. شاید آنهایی که «مسجد آقا» را حوالی چهارراه سیروس ندیده باشند و جلسات مرحوم مجتهدی را درک نکرده‌اند به عمق صفا و خلوص مرحوم مجتهدی که شاگردان بسیاری پای درس او بودند و امروز در حسرت جای خالی استاد هستند، پی نبرند، ولی کتبی مانند «آداب الطلاب» یا «در محضر مجتهدی» عناوینی است که با تلاش شاگردان وی جمع‌آوری شده و در آنها نکات آموزنده با همان لحن و بیان در کنار هم قرار گرفته تا علاقه‌مندان بتوانند از آنها برای خودسازی و سلوک استفاده کنند. همچنین چهار رساله در زمان حیات مرحوم مجتهدی توسط وی تالیف شده بود که احکامی مانند محرم و نامحرم، گناهان کبیره و غیبت در هر رساله به همراه احکام ارث بیان شده بود. رویکرد اخلاقی مرحوم مجتهدی او را تبدیل به یکی از استادان اخلاق کرده بود که «مسجد آقا» را تبدیل به پایگاهی برای افراد از طبقات و طیف‌های گوناگون کرده بود. 

اخلاق در ایران

مرحوم آیت‌الله حاج‌آقا مجتبی تهرانی را نسل جوان‌تر نیز به‌خاطر دارند و حتی شاید پای جلسات او در خیابان ایران نیز نشسته باشند. استاد اخلاقی که بسیاری را گرد شمع وجود خود جمع کرده بود که با فوتش جمعیت بسیاری سرگردان شده و در جست‌وجوی مرادی چون او در کوی و برزن افتادند. شب‌های قدر مسجد بازار تهران از خاطر  خیلی‌ها  نمی‌رود. یا همان مدرسه‌ای که در آن نماز مغرب و عشا خوانده می‌شد و سپس مرحوم حاج آقا‌مجتبی روی صندلی می‌نشست و با همان صدای آرام برای مخاطبان خلاصه‌ای مبحث جلسه قبل می‌گفت و سپس مبحث روز را شروع می‌کرد. در فاصله بین نماز و منبر نیز حاضران با چای در استکان‌های براق پذیرایی می‌شدند. حالا امروز که نسل تازه از این موقعیت بی‌بهره‌اند و از استادی مانند مرحوم تهرانی محروم هستند کتاب او می‌تواند به‌عنوان راهنمای خوبی برای علاقه‌مندان مطرح باشد.
مجموعه «ادب الهی» که در پنج جلد مباحثی مانند تربیت نفس، حیا، مبانی تربیت و... در آنها از درس‌گفتارهای حاج‌آقا مجتبی طرح شده یکی از آخرین منشورات دفتر آن مرحوم است. «حقیقت بندگی» عنوان یک مجموعه دیگر از مرحوم تهرانی است که در آن از این منظر به بیان راه‌های توجه و رسیدن به منزل حقیقت اشاره کرده‌اند. همچنین مجموعه‌ای با محوریت مرگ و معاد موجود است که با آن بیان ساده و روان درباره این مقولات سخن گفته‌اند. از مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی آثار متعددی در بازار نشر موجود است که هرکدام از زاویه‌ای مسیر بندگی و حرکت در این راه را به خواننده نشان می‌دهد. حتی مرحوم تهرانی آنجا که وارد تاریخ شده نیز از زاویه توسل و اتصال به منبع حق به تاریخ نگریسته و برای مثال اثری با عنوان «فلیبک الباکون» دارد که در آن به شیوه توسل اصحاب امام حسین(ع) به درگاه الهی پرداخته است. البته نباید از آثاری که درباره قیام سیدالشهدا(ع) از ایشان موجود است چشم پوشید که باز هم در آنجا زاویه ایشان روایت نوعی سلوک است؛ سلوکی که ایشان از آن با عنوان سلوک عاشورایی یاد می‌کند.

معلم مهر
سحرهای ماه رمضان ایشان را قدیمی‌ترها در خاطر دارند. میرزا عبدالکریم حق‌شناس که او هم در همان سالی فوت کرد که مرحوم مجتهدی و در واقع باید گفت سال 86 دو استوانه مهم اخلاق به‌خصوص در شهر تهران از دنیا رفتند. آیت‌ا... حق‌شناس از محضر بزرگان بسیاری در فقه و اصول و عرفان بهره برده بود و افزون برعربی به زبان‌های انگلیسی و فرانسه نیز تسلط داشت. شاید جوان‌ترها کمتر او را به‌خاطر بیاورند، ولی احتمالا اگر مخاطب برنامه‌های سحرگاهی تلویزیون در ماه مبارک رمضان بوده باشید، گاهی در حد خیلی کمی ویدئویی کوتاه از مواعظ اخلاقی او در جمع شاگردانش پخش شده است. شخصیتی ممتاز و برجسته که وقتی به او امر می‌شود برای رسیدگی به امور دینی مردم عازم تهران شود بعدها می‌گوید که قم برای رشد علمی و عملی مناسب بود و علاقه‌ای به این مهاجرت نداشتم. مجموعه «مواعظ» که در چند جلد منتشر شده دربردارنده سلسله مباحث اخلاقی مرحوم حق‌شناس است که در آنها برای تشنگان حقیقت نکاتی به نقل از او بازگو شده است. هرچند شاید کتاب خیلی گویای عظمت این شخصیت نباشد و مخاطب متوجه نشود تقریرات و درس‌گفتارهای چه کسی را می‌‌خواند برای همین توصیه می‌کنم اگر حوصله داشتید ویدئوهایی از ایشان را تماشا کنید. 

اخلاق مثل قند
مرحوم ملا احمد نراقی که در عهد فتحعلی‌شاه قاجار می‌زیسته را باید قدیمی‌ترین شخصیت در این گزارش نام برد. اگر کتاب 
«نخل و نارنج» وحید یامین‌پور را خوانده باشید احتمالا آنجا نامی از این مجتهد برجسته شیعی خوانده‌اید. از او کتابی به‌جا مانده با عنوان «معراج السعاده» که تکمله‌ای بر کتاب «جامع السعاده» پدرش است. این کتاب که مواعظ اخلاقی را پله‌پله مطرح کرده و خواننده را گام به گام در تربیت نفس و سلوک به سمت معبود راهنمایی می‌کند. این کتاب با بیانی روان و آمیخته به شعر فارسی، مسیری برای تربیت نفس پیش روی خواننده قرار می‌دهد و او را در رسیدن به پله‌های بالای مبارزه با نفس 
راهنمایی می‌کند. این کتاب را باید از آثار کاربردی و مهم این حوزه دانست که مؤلف کوشیده براساس تجربه و با مثال‌های فراوان خواننده خود را راهنمایی کند. در واقع مرحوم نراقی در این کتاب یک راهنمای کامل جهاد با نفس آماده کرده و مرحله به مرحله خواننده را با خود در مسیری که مد نظر دارد بالا می‌کشد. هرچند که ظاهر این کتاب ممکن است مخاطب را به وحشت اندازد، ولی بیان شیوا و شیرین مرحوم نراقی در این کتاب هر خواننده‌ای را جذب می‌کند. نکاتی که در کتاب 
بیان می‌شود خواننده را در موقعیتی قرار می‌دهد که بتواند در عمل آنها را به کار ببندد.

بهجت اهل دل
در کنار تمام چهره‌ها و شخصیت‌هایی که نام بردیم نمی‌توان به نام مرحوم آیت‌ا... بهجت اشاره نکرد. مجتهد و عارف بزرگی که وجوه عرفانی و اخلاقی شخصیتش بیش از وجوه دیگر مانند مرجع‌تقلید بودنش دیده شده و اغلب او را به‌عنوان یک پیر طریقت می‌شناسند. مجموعه «در محضر بهجت» شاید تنها کتاب موجود اخلاقی است که طی 15 سال از بیانات مرحوم بهجت گردآوری شده و در کنار هم قرار گرفته و امروز در دسترس است. هرچند سلوک عملی مرحوم بهجت بیشتر از سلوک نظری او دیده شده و بسیاری رفتارها و آموزه‌های عملی او را تبدیل به چراغی برای طی طریق کرده و از آن برای رسیدن به درگاه معبود بهره می‌برند. گاهی برخی از نقل‌ها درباره مرحوم بهجت به شکلی می‌شود که رنگ و بوی افسانه به خود می‌گیرد و این شاید اصلی‌ترین مشکل نبود آثار مکتوب در این عرصه باشد، ولی با این حال شاگردان و دفتر ایشان می‌توانند منبع خوبی برای تشخیص باشد.

پای درس میرزاجواد آقا
مرحوم میرزا جواد آقای ملکی تبریزی بیش از 95 سال پیش دارفانی را وداع گفته و شاید اگر اهل حرکت در این وادی نباشید احتمالا نام آشنایی برایتان نیست. اما برای سالکان و مشتاقان حق نام مرحوم ملکی تبریزی آشناست. 
مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی را آنهایی که در سلوک و مراقبت از نفس حرکت می‌کنند با کتاب «المراقبات» می‌شناسند. رساله‌ای اخلاقی که برای بسیاری یک کتاب بالینی محسوب می‌شود و در آن مواعظ و رهیافت‌های تربیتی برای تزکیه نفس آمده تا مخاطب پله‌پله به سمت حق راهنمایی شود. این کتاب را شاید باید پایه بسیاری از کتب اخلاقی دانست هرچند کتاب‌های دیگری نیز از این کتاب قدیمی‌تر یافت می‌شود. مرحوم ملکی تبریزی در این کتاب سلوکی مبتنی بر مبارزه با نفس را 
پیشنهاد می‌کند تا مخاطب بتواند با بهره جستن از آن در مسیری که رضایت الهی را در پی دارد حرکت کند.

راهنمای روز
استاد محمدعلی جاودان را اگر با حسینیه شیخ مرتضی زاهد و حسینیه مرحوم حق‌شناس نمی‌شناسید احتمالا خیلی با او آشنایی ندارید. چون او را تلویزیون خیلی نشان نمی‌دهد، ولی یکی از مربیان اخلاق و تربیت این روزهای شهر تهران است. شاید اگر اهل کتاب و اتفاقات این حوزه باشید با کتاب «رهنمای طریق» او آشنا باشید. کتابی که در آن پرسش‌های و پاسخ‌های گوناگونی کنار هم قرار گرفته و او سعی کرده با توجه به اقتضای روز و نیازهای مخاطب به سؤالات طوری پاسخ دهد که هرکسی بتواند بهره‌ای از پاسخ ببرد، این در حالی است که سؤالات شخصی است و بعد به صورت کتاب منتشر شده است. نکته‌ای که درباره این کتاب وجود دارد این است که پس از تقریظ رهبر انقلاب در کانون توجه مخاطبان قرار گرفت و گروه بیشتری خود را مخاطب این کتاب یافتند. در این کتاب و دیگر کتاب او سعی شده با توجه به نیازهای مخاطب امروز به مساله نگاه شود که احتمالا این اصلی‌ترین وجه تمایز جناب جاودان با دیگر بزرگان است. هرچند شخصیت‌ها و چهره‌های دیگر نیز هرکدام 
سعی کرده‌اند از مقولات روز مورد نیاز جامعه غافل نشوند.