سابقه طرح شفافیت آرا
طرح شفافیت آرا در دوره قبلی مجلس در دستور کار نمایندگان قرار گرفت و در مجلس دهم سه‌بار تلاش شد تا طرح شفافیت آرای نمایندگان تصویب شود. از سال ۹۶ محمدجواد فتحی، نماینده تهران دنبال شفافیت آرای نمایندگان بود. سال ۹۷ هم مجتبی ذوالنوری، نماینده قم دنبال طرحی مشابه بود که علاوه بر آرای نمایندگان، بخش‌های دیگری مثل حضور و غیاب و سفرهای نمایندگان هم شفاف می‌شد. در کنار این دو طرح، سال ۹۷ حسینعلی حاجی‌دلیگانی هم به‌دنبال شفافیت بود. براساس طرح او در جریان بررسی لوایح و طرح‌ها، رای‌گیری مخفی به رای‌گیری علنی تغییر می‌یافت. البته قرار بود برخی موارد همچنان استثنا باشند و رای‌گیری درباره آنها به‌صورت مخفی اخذ شود. در نهایت طرح فتحی و حاجی‌دلیگانی با یکدیگر ادغام و به صحن مجلس ارائه شد ولی در کمال ناباوری این طرح با وجود حمایت ۲۰۷ نماینده فقط ۵۹ رای آورد. این ماجرا، امتیاز منفی بزرگی در کارنامه نمایندگان مجلس دهم بود و همه را از شفافیت در مجلس دهم مایوس کرد.
همین مساله باعث شد شفافیت به‌تدریج به یکی از اصلی‌ترین وعده‌های انتخاباتی برای مجلس یازدهم تبدیل شد و بسیاری از نامزدهای مجلس می‌دانستند که باید تکلیف خود را با طرح شفافیت روشن کنند و افکار عمومی می‌خواهد بداند نامزدی که دنبال رای هست چه نگاهی به شفافیت دارد. کاندیداهای مجلس در انتخابات در فضای مجازی و رسانه‌ها روی شفافیت مانورهای زیادی دادند و در آغاز مجلس یازدهم همه منتظر بودند که آنها به وعده انتخاباتی خود عمل کنند.
بر همین اساس در همان هفته اول شروع به کار مجلس یازدهم در خرداد، این طرح با امضای 170 نماینده که رئیس مجلس هم اولین نفر در فهرست امضاکنندگان بود اعلام وصول شد.
از همان ابتدا عده‌ای این نگرانی را مطرح می‌کردند که این طرح ۱۷۰ نفره به سرنوشت حمایت ۲۰۷ نماینده مجلس دهم دچار شود اما با توجه به حمایت علنی خیلی از نمایندگان از این طرح، این نگرانی‌ها چندان پررنگ نبود.
 در طرح جدید نمایندگان، پیش‌بینی شده مذاکرات کمیسیون‌های تخصصی مجلس، رای‌گیری‌های صحن و حضور و غیاب نمایندگان به‌صورت شفاف و علنی در اختیار مردم قرار گیرد. هرچند این طرح نسبت به طرح قبلی مجلس در سال ۹۷ رویکرد شفاف‌تری در پیش گرفته‌بود و اصلاحات بیشتری را به دنبال دارد اما انتقادهایی را در افکار عمومی به‌دنبال داشت تا جایی که برخی در فضای مجازی به‌دنبال «حذف تبصره ماده ۱۲۲» بودند. آنها معتقد بودند مطابق این تبصره، مجلس هر وقت بخواهد می‌تواند رای‌گیری را غیرعلنی کند و این با روح شفافیت ناسازگار است و بعدها می‌تواند سنگ‌بنای عدم شفافیت باشد.
در نهایت این طرح برای بررسی و چکش‌کاری به کمیسیون رفت و پس از هشت ماه در دستور کار جلسه علنی مجلس قرار گرفت و نمایندگان در یک نمایش ناامیدکننده، کلیات این لایحه را رد کردند.  نکته جالب این‌که قبل از آغاز نشست‌علنی دیروز مجلس، طرح شفافیت آرا در نشست غیرعلنی از سوی نمایندگان بررسی شد تا به گفته برخی نمایندگان مجلس این اطمینان حاصل شود که نمایندگان خانه ملت به طرح شفافیت آرا مهر تایید می‌زنند اما نتیجه‌ای که در جلسه علنی حاصل شد خلاف این اظهارات بود.
 اظهارات موافقان و مخالفان طرح
پیش از رای‌گیری درباره طرح شفافیت آرای نمایندگان، تعدادی از وکلای ملت در موافقت و مخالفت با این طرح صحبت کردند. عمده دلیل مخالفان طرح این بود که اگر رای‌گیری علنی باشد نمایندگان ممکن است برای جلب نظر برخی اقشار جامعه، با نگاه‌های پوپولیستی و نه کارشناسی به طرح‌ها و لوایح نگاه کنند. از سوی دیگر برخی مخالفان هم معتقد بودند نمایندگان شهرستان‌ها ممکن است به دلیل رای خود به بعضی طرح‌ها در حوزه انتخابیه خود از سوی دستگاه‌های اجرایی یا گروه‌هایی از مردم تحت فشار قرار گیرند.
اما موافقان تاکید داشتند با وجود این‌که ممکن است نواقصی متوجه طرح شفافیت آرا باشد با این‌حال مضرات مخفی‌کاری همیشه بیشتر از شفافیت است.
محسن پیرهادی، نماینده تهران در موافقت با این طرح گفت: همه ما در ایام تبلیغات انتخابات مطالبه شفافیت را دنبال می‌کردیم و به نوعی به موکلان خود این قول را داده‌بودیم که اگر وارد مجلس شویم موضوع شفافیت آرا را حل خواهیم کرد بنابراین امروز همان روز است که باید به آن وفا کرد. وی با بیان این‌که در وهله نخست باید شفافیت را از خودمان شروع کنیم، افزود: پس از آن باید سراغ دیگر مجموعه‌هایی برویم که مردم توقع دارند اما باید گام به گام پیش برویم و در مراحل بعد این موضوع باید برای همه مسؤولان اتفاق بیفتد.
حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده شاهین‌شهر هم در دفاع از این طرح با تاکید بر این‌که طرح شفافیت آرای نمایندگان اعتمادسازی مردم را به‌دنبال خواهد داشت، گفت: اگر برخی افراد اعتمادشان نسبت به بعضی از مسؤولان سلب شده، به دلیل عدم شفافیت است.
عبدالحسین روح‌الامینی، نماینده تهران در مخالفت با این طرح گفت: نمی‌توانیم ژست شفافیت به خود بگیریم اما اقدامات کاریکاتوری انجام دهیم بنابراین اصل شفافیت و مراقبت، لازم و ضروری است اما نباید باعث عدم انجام و ایفای نقش نمایندگی شود این در حالی است که در عصر ارتباطات هیچ‌چیز نمی‌تواند پنهان باشد.
محمد باقری، نماینده بناب در مجلس هم با اعتقاد به این‌که این طرح برای عوام‌فریبی به مجلس آمده‌است، گفت: این طرح حاوی تبصره‌هایی است که عملا آن را از شفافیت خارج می‌کند و به یقین عقلانیت را از مجلس خواهد گرفت. به‌عبارت دیگر با تصویب این طرح منافع ملی را زیر سؤال خواهیم برد و ما دیگر با عقلانیت تصمیم نخواهیم گرفت. وی افزود: مردم مدافع شفافیت برای همه حاکمیت از جمله دولت، مجلس، قوه قضاییه، خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای نگهبان، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای اقتصاد، شورای برنامه‌ریزی استان‌ها و... هستند.
 محمدحسین فرهنگی، نماینده تبریز هم در واکنش به برخی انتقادات مبنی بر این‌که علنی بودن آرا ممکن است باعث فشار بر نمایندگان شود، گفت: مخفی بودن آرای نمایندگان آثاری دارد و ممکن است باعث آزاد بودن نمایندگان در رأی‌گیری شود اما آشکار بودن و شفافیت آرا می‌تواند صداقت را به جامعه القا کند.
نماینده تبریز عنوان کرد: در تبصره ماده ۹ طرح آرای شفافیت نمایندگان آمده که «در موادی که به تشخیص هیات رئیسه مجلس جنبه صنفی و منطقه‌ای دارد، آرای نمایندگان اعلام نمی‌شود تا جنبه پوپولیستی آن گرفته شود.
محمد وحیدی، نماینده مردم بجنورد هم در حمایت از طرح شفافیت گفت: پنهان ماندن آرای نمایندگان در تصمیمات تخصصی هیچ‌گاه به نفع کشور نخواهدبود؛ لذا مطالبه علنی‌بودن روند مجلس را به جز در موارد خاص پیگیری می‌کنیم و مردم بایستی از آرای نمایندگان در خصوص طرح‌ها و لوایح مختلف آگاه باشند.
 طرح دو شوری
یکی از دلایل مخالفان هم دو شوری بودن این طرح بود به این معنی که قرار بود در صورت تصویب کلیات بار دیگر به کمیسیون برگردد و جزئیات آن مجددا مورد بررسی قرار گیرد.
الیاس نادران، نماینده تهران در مخالفت با طرح شفافیت آرا با بیان این‌که دو شوری کردن طرح شفافیت آرای نمایندگان هیچ توجیه و معنایی ندارد، گفت: در جلسه غیرعلنی امروز برای جلب آرای همکاران گفته‌شد طرح شفافیت آرای نمایندگان دو شوری خواهد شد که پخته‌تر شود. سوالم آن است طرحی که ۹ ماه در مجلس مانده و پخته نشده پس چه زمانی قرار است پخته شود؟
نماینده تهران افزود: درست نیست شور اول طرح شفافیت آرای نمایندگان رأی‌گیری شود اما آن را کنار بگذاریم و در اواخر کار مجلس مورد رسیدگی قرار گیرد.
وی تاکید کرد:‌ حرف بنده آن است که اگر صداقت دارید باید بلافاصله و پس از تصویب کلیات طرح شفافیت آرای نمایندگان، وارد بررسی جزئیات آن شویم. این جور رفتارها، نمایش است نه رأی به اصل شفافیت.

به اعتقاد بنده فضای مجلس نسبت به طرح شفافیت آرا مثبت است و به نظر می‌رسد كه نتیجه آرای دیروز مربوط به یك شوری یا دو شوری بودن این طرح بود.
در هر صورت با درخواست جمع زیادی از نمایندگان به‌زودی رای‌گیری مجددی به صورت علنی درخصوص این طرح انجام خواهد شد. چراكه باید مجلس و آرای نمایندگان به سمت شفافیت حركت كند و در این‌باره كوتاه نخواهیم آمد.
جلسات متعدد و بسیار مهم و جدی درخصوص جزئیات طرح شفافیت آرای نمایندگان داشته‌ایم، در این زمینه نظر مركز پژوهش‌ها و سایر نهادهای مرتبط را نیز گرفته‌ایم و امیدواریم بتوانیم در مرحله بعد، اقدام مثبتی درخصوص این طرح انجام دهیم.



بنده می‌خواهم از سوی اعضای فراكسیون جوانان گام دوم سخن بگویم؛ در این فراكسیون معتقد به شفافیت بوده و تبلیغ‌كننده این طرح بوده‌ و به آن نیز رای مثبت داده‌ایم.
در عین حال معتقدیم كه دیروز زمان مناسبی برای عنوان كردن این طرح نبود، زیرا با توجه به شوك وارد شده به مجلس در نتیجه رای روز سه‌شنبه به بودجه، بهتر بود كه طرح شفافیت آرای نمایندگان، زمان دیگری مورد بحث قرار می‌گرفت.
دیروز در مجلس سخنان موافقان و مخالفان طرح شفافیت آرا متاثر از بحث‌های روز سه‌شنبه درباره بودجه بود، به این معنی كه مخالفان و موافقان دیروز همه موارد را به مطالب عنوان شده در جلسه بودجه ارجاع می‌دادند، گویی دعوای بودجه به جلسه دیروز انتقال داده شده بود و به این ترتیب بر رای نمایندگان نیز تاثیر گذاشت.
در هر حال به اتفاق همكاران، درخواستی را طراحی كرده و به هیات‌رئیسه ارائه دادیم تا دوباره طرح شفافیت آرای نمایندگان در دستور كار قرار گیرد.

كلیات طرح شفافیت برای تصویب در جلسه علنی دیروز مجلس، فقط سه رای كم داشت. طی این مدت شاهد بودیم كه اكثر نمایندگان پای كار آمدند و خواهان تصویب آن بودند اما با توجه به آن‌كه در آیین‌نامه مجلس شورای اسلامی پیش‌بینی شده كه برای تغییر در مفاد قانون آیین‌نامه داخلی مجلس نیاز به دوسوم آراء است، طرح مذكور نتوانست حدنصاب لازم را كسب كند. در هر حال بلافاصله بعد از جلسه دیروز صحن، جمعی از موافقان و مخالفان طرح در كمیسیون آیین‌نامه به بحث و مذاكره پیرامون آن پرداختند. مخالفان جدی طرح هم البته مخالفتی با بحث شفافیت ندارند، بلكه اعتقاد داشتند كه این طرح باید دقیق‌تر باشد و ابعاد جامع‌تری را دربر گیرد. البته برخی مخالفان معتقد بودند كه این مدل شفافیت ممكن است باعث حساسیت‌های منطقه‌ای و صنفی شود و پیشنهادشان این بود كه در طرح مجدد، موارد به گونه‌ای تنظیم شود تا دغدغه‌های مرتبط با موضوعات حساسیت‌برانگیز منطقه‌ای و صنفی مرتفع شود.


احمد امیرآبادی فراهانی، عضو هیات رئیسه مجلس پس از رد کلیات طرح شفافیت آرا گفت: ۵۰ نفر از نمایندگان در نامه‌ای به هیات رئیسه مجلس اجرای مواد ۱۲۱، ۱۲۲ و ۱۳۰ آیین نامه داخلی را در خصوص این طرح خواستار شدند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما، امیرآبادی افزود: در صورت بررسی تقاضای این تعداد از نمایندگان؛ طرح شفافیت آرا مجدد در دستور کار قرار خواهدگرفت و رای‌گیری به صورت قیام و قعود انجام خواهدگرفت.
علی‌اکبر کریمی،‌ نماینده اراک هم در گفت‌وگو با فارس گفت: بر اساس ماده ۱۳۰ قانون آیین‌نامه داخلی مجلس اگر طرحی مورد تصویب مجلس قرار نگیرد، این طرح بدون آن‌که تغییر اساسی کند، تا شش ماه دیگر قابل طرح مجدد در مجلس نیست مگر این‌که با تقاضای کتبی ۵۰ نفر از نمایندگان در صحن مجلس مطرح بشود و با رای‌گیری به تصویب برسد. وی با بیان این‌که طرح شفافیت آرای نمایندگان برای تصویب نیاز به دو سوم آرا داشت که نتوانست این نصاب را کسب کند، گفت: به همین دلیل تقاضایی توسط تعداد زیادی از نمایندگان مجلس برای قرار گرفتن مجدد این طرح در دستور صحن مجلس تدوین شده که به امضای ۵۰ نفر از نمایندگان مجلس رسیده و امضاهای آن در حال افزایش است.
کریمی ابراز امیدواری کرد با تقدیم این تقاضای کتبی که به نصاب ۵۰امضا رسیده، در اولین فرصت این طرح مجددا در دستور کار مجلس قرار گرفته و به راگیری مجدد گذاشته شود.
حالا باید منتظر ماند و دید مجلس جدید بالاخره از سد شفافیت عبور خواهدکرد و به یکی از اصلی‌ترین وعده‌های انتخاباتی خود عمل می‌کند یا این‌که مجلس یازدهم هم مسیر مجلس قبل را در زمینه شفافیت آرا دنبال خواهد کرد؟