وقتی مسائل اصلی صنعت نشر در میان ادارات و مدیران گم می‌شود
بزرگ‌ترین اما منزوی‌ترین
منطقی است اگر انتظار داشته باشیم در رابطه با اهم مسائل صنعت نشر کشور، آمارهای روشن، مسوولان مستقیم و پژوهشگران و مشاوران مشخصی در دستگاه دولتی در دسترس باشند. اما شاید با حجیم‌شدن دولت این اتفاق هم طبیعی به نظر بیاید که مسائل اصلی هر حوزه فرهنگ از قضا در میان دفاتر و مسوولان و ادارات مختلف گم شده باشند! در هر صورت از دالان‌های تودرتوی سمت‌هایی در وزارت فرهنگ که به نظر مرتبط می‌رسند، دنبال جایی می‌گردیم تا درباره یارانه‌های حوزه نشر اطلاعات دقیق و کمی و تحلیل‌های کیفی به افکار عمومی و فعالان نشر ارائه دهد. نهایتا به مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ معرفی می‌شویم تا در میان انبوه فعالیت‌ها، در این حوزه پاسخگوی اقدامات وزارتخانه باشند. در ادامه مصاحبه مکتوب ما با آقای علیرضا اسماعیلی را می‌خوانید.
سازوکار پرداخت یارانه و حمایت‌های مالی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در صنعت نشر (در شکل‌های مختلف از تامین مواد خام مانند کاغذ گرفته تا طرح‌ها و تخفیف‌ها برای ناشر و مصرف‌کننده) به چه صورت است؟
معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اساس سیاستگذاریهای تبیین‌شده در این وزارتخانه وظیفه حمایت از صنعت نشر را دارد. در این راستا نیز یارانه‌ها به صورت‌های مختلفی در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد. در وهله نخست بخشی از این یارانه‌ها در اختیار تولیدکنندگان صنعت نشر قرار می‌گیرد که چاپخانه‌ها و ناشران در این زمره هستند.
چاپخانه‌داران از طریق دریافت زینک دولتی و ناشران به واسطه دریافت کاغذ دولتی از این یارانه منتفع می‌شوند.
زینک و کاغذ: با توجه به بالارفتن قیمت زینک و کاغذ در کشور با ابتکار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مقرر شد کاغذ در فهرست کالاهای اساسی قرار بگیرد تا بدین وسیله کاغذ با قیمت پایین‌تر به دست ناشران و چاپخانه‌داران برسد.
همچنین برای حمایت از چاپخانه‌داران نیز زینک دولتی در اختیار این واحدهای صنفی قرار گرفت. با این اقدامات تلاش شد بخشی از حلقه نشر که در گروه تولیدکنندگان بودند از این یارانه برخوردار شوند. برای این منظور نیز سامانه‌ای تعبیه شده که با مراجعه به آن نسبت به ثبت‌نام و پیگیری درخواست‌های خود اقدام کنند.
کتابفروش: بخش دیگری از یارانه‌های حلقه نشر به کتابفروشان تعلق یافته است. این یارانه‌ها در قالب برگزاری طرح‌های فصلی کتاب(بهاره، تابستانه، پاییزه و زمستانه کتاب) به کتابفروشان تعلق می‌گیرد. در این طرح کتابفروشان سراسر کشور می‌توانند با عضویت در این سامانه از این یارانه بهره‌مند شوند.
این طرح چند سالی است که در حال برگزاری بوده و ثمرات خوبی برای کتابفروشی‌ها و رونق آنها داشته است. البته باید توجه داشت که یکی از دلایل اصلی برگزاری این طرح روشن نگاه داشتن چراغ کتابفروشی‌های محلی بود.
خریدار کتاب: همچنین بخش دیگری از یارانه‌ها به مصرف‌کننده تعلق می‌گیرد که نمونه بارز آن اعطای یارانه خرید کتاب به دانشجویان و طلاب و اساتید دانشگاه‌ها در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران و نمایشگاه‌های کتاب استانی است.
خرید دولت از ناشر: بخش دیگری از این یارانه نیز در قالب خریدهای هیات انتخاب و خرید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. ناشران متقاضی کتاب‌های منتشرشده خود را به دبیرخانه هیات تحویل می‌دهند و معمولا به طور ماهانه جلسه‌ای برای انتخاب این کتاب‌ها برگزار‌می‌شود.
این کتاب‌ها در کارگروه‌های پنجگانه از سوی کارشناسان بررسی می‌شوند و پس از انتخاب تعدادی از این کتاب‌ها برای تجهیز کتابخانه‌های عمومی یا دیگر مراکز خریداری می‌شوند. نتایج آن نیز به صورت متناوب بر روی سایت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بارگذاری می‌شود.
گرنت: همچنین در حوزه انتشار آثار ایرانی به زبان‌های دیگر نیز معاونت امور فرهنگی تلاش کرده است با برگزاری طرح گرنت (ترجمه آثار ایرانی به زبان‌های خارجی) نسبت به حمایت از ترجمه آثار فاخر ایرانی به زبان‌های دیگر اقدام کند. در مجموع متولیان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این دوره تلاش کرده‌اند یارانه نشر به بخش‌های مختلف حلقه نشر (از تولیدکننده تا مصرف‌کننده) تعلق گیرد.
این سازوکار نسبت به سال‌های گذشته چه تغییراتی داشته است؟
در دولت دوازدهم بر شفاف‌سازی عملکردها تاکید بیشتری صورت گرفت. آقای صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دورانی که در معاونت امور فرهنگی حضور داشتند بارها اعلام کردند که فعالیت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید در اتاق شیشه‌ای انجام شود تا تمامی عملکردها قابل مشاهده باشند. از این رو برای نخستین‌بار فهرست اعضای هیات انتخاب و خرید کتاب منتشر شد.
همچنین در گذشته بیشتر از ناشر حمایت می‌شد اما در دوره کنونی با سیاستگذاریهای فرهنگی تلاش شده است دیگر حلقه‌های نشر اعم از کتابفروش و نویسنده مورد توجه قرار گیرند.
پرداخت یارانه در شکل فعلی چه عوارضی برای صنعت نشر در بخش‌های مختلف ممکن است ایجاد کند؟
پرداخت یارانه به صنعت نشر پدیده‌ای است که در دیگر بخش‌های جهان نیز انجام می‌شود اما تلاش می‌شود به صورت غیرمستقیم باشد. باید توجه داشت که پرداخت یارانه به صنعت نشر گاه به صورت مسکن درآمده است و نمونه بارز آن برگزاری نمایشگاه کتاب تهران است که با برگزاری آن سالانه مبلغ قابل‌توجهی نقدینگی به ناشران تعلق می‌گیرد و این مسکن موجب شده تا بسیاری از مشکلات این صنعت در پوشش این اقدام پنهان بماند. به نظرم باید به سمتی حرکت کنیم که با گسترش کتابخوانی در کشور یارانه‌ها به صورت غیرمستقیم به جامعه
تزریق شود.
شکل پرداخت یارانه چه تاثیری بر توانمندسازی ناشران پرمحتوا و کمک به ناشران خصوصی کوچک داشته است؟ آیا به افزایش ناشران کم‌کار یا صوری هم دامن زده است؟
توزیع یارانه‌ها خصوصا در فضای مجازی موجب شده است بسیاری از ناشران کوچک بتوانند از فرصت‌هایی که به مناسبت‌های مختلف برگزار می‌شود بهره‌مند شوند و ناشران بزرگ و کوچک منتفع شوند.
آیا این نحوه پرداخت یارانه بر ترغیب مصرف‌کنندگان به خرید کتاب تاثیری داشته است و اساسا می‌تواند داشته باشد؟
مطمئنا ثمرات مثبتی داشته است. نمونه بارز آن استقبال خوب از طرح‌های فصلی کتاب در سال‌های گذشته است. در گذشته میزان این اعتبار کمتر از یک‌میلیارد تومان بود اما در حال حاضر به دلیل استقبال خوب مخاطبان به چهارمیلیارد تومان افزایش پیدا کرده است. در گذشته کتابخوان‌ها تلاش می‌کردند با برگزاری نمایشگاه کتاب نسبت به خرید کتاب اقدام کنند اما حالا در طول سال چند بار می‌توانند نسبت به تهیه منابع مطالعاتی خود اقدام کنند.
با ورود فناوری‌های اینترنتی جدید، آیا برای پلتفرم‌های اینترنتی کتاب هم حمایت‌های مالی در نظر گرفته شده است؟
معاونت امور فرهنگی در دوره معاونت آقای دکتر جوادی توجه ویژه‌ای به فناوری‌های جدید در حوزه فرهنگ داشته و کارگروهی نیز برای این منظور تشکیل شده است.
همچنین معاونت امور فرهنگی پس از شیوع ویروس کرونا در سال گذشته طرحی را با حضور پلتفرم‌های کتاب الکترونیکی برگزار کرد و در این طرح بین 50 تا 70 درصد به کتاب‌های الکترونیک تخفیف داده شد. میزان دومیلیارد ریال کتاب در این طرح به فروش رسید و معاونت امور فرهنگی نزدیک به یک‌میلیارد تومان یارانه در اختیار این بخش قرار داد.
همچنین هم‌اکنون بخشی از فضای موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در اختیار استارت‌آپ‌های فرهنگی قرار داده شده است تا نسبت به حمایت از تکنولوژی‌های این بخش اقدام لازم صورت گیرد. در چشم‌انداز کلی می‌توان گفت به این سمت حرکت کرده‌ایم که تمامی بخش‌های نشر از یارانه‌های موجود در صنعت نشر منتفع شوند.
معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اساس سیاستگذاریهای تبیین‌شده در این وزارتخانه وظیفه حمایت از صنعت نشر را دارد. در این راستا نیز یارانه‌ها به صورت‌های مختلفی در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد. در وهله نخست بخشی از این یارانه‌ها در اختیار تولیدکنندگان صنعت نشر قرار می‌گیرد که چاپخانه‌ها و ناشران در این زمره هستند.
چاپخانه‌داران از طریق دریافت زینک دولتی و ناشران به واسطه دریافت کاغذ دولتی از این یارانه منتفع می‌شوند.
زینک و کاغذ: با توجه به بالارفتن قیمت زینک و کاغذ در کشور با ابتکار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مقرر شد کاغذ در فهرست کالاهای اساسی قرار بگیرد تا بدین وسیله کاغذ با قیمت پایین‌تر به دست ناشران و چاپخانه‌داران برسد.
همچنین برای حمایت از چاپخانه‌داران نیز زینک دولتی در اختیار این واحدهای صنفی قرار گرفت. با این اقدامات تلاش شد بخشی از حلقه نشر که در گروه تولیدکنندگان بودند از این یارانه برخوردار شوند. برای این منظور نیز سامانه‌ای تعبیه شده که با مراجعه به آن نسبت به ثبت‌نام و پیگیری درخواست‌های خود اقدام کنند.
کتابفروش: بخش دیگری از یارانه‌های حلقه نشر به کتابفروشان تعلق یافته است. این یارانه‌ها در قالب برگزاری طرح‌های فصلی کتاب(بهاره، تابستانه، پاییزه و زمستانه کتاب) به کتابفروشان تعلق می‌گیرد. در این طرح کتابفروشان سراسر کشور می‌توانند با عضویت در این سامانه از این یارانه بهره‌مند شوند.
این طرح چند سالی است که در حال برگزاری بوده و ثمرات خوبی برای کتابفروشی‌ها و رونق آنها داشته است. البته باید توجه داشت که یکی از دلایل اصلی برگزاری این طرح روشن نگاه داشتن چراغ کتابفروشی‌های محلی بود.
خریدار کتاب: همچنین بخش دیگری از یارانه‌ها به مصرف‌کننده تعلق می‌گیرد که نمونه بارز آن اعطای یارانه خرید کتاب به دانشجویان و طلاب و اساتید دانشگاه‌ها در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران و نمایشگاه‌های کتاب استانی است.
خرید دولت از ناشر: بخش دیگری از این یارانه نیز در قالب خریدهای هیات انتخاب و خرید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. ناشران متقاضی کتاب‌های منتشرشده خود را به دبیرخانه هیات تحویل می‌دهند و معمولا به طور ماهانه جلسه‌ای برای انتخاب این کتاب‌ها برگزار‌می‌شود.
این کتاب‌ها در کارگروه‌های پنجگانه از سوی کارشناسان بررسی می‌شوند و پس از انتخاب تعدادی از این کتاب‌ها برای تجهیز کتابخانه‌های عمومی یا دیگر مراکز خریداری می‌شوند. نتایج آن نیز به صورت متناوب بر روی سایت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بارگذاری می‌شود.
گرنت: همچنین در حوزه انتشار آثار ایرانی به زبان‌های دیگر نیز معاونت امور فرهنگی تلاش کرده است با برگزاری طرح گرنت (ترجمه آثار ایرانی به زبان‌های خارجی) نسبت به حمایت از ترجمه آثار فاخر ایرانی به زبان‌های دیگر اقدام کند. در مجموع متولیان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این دوره تلاش کرده‌اند یارانه نشر به بخش‌های مختلف حلقه نشر (از تولیدکننده تا مصرف‌کننده) تعلق گیرد.
این سازوکار نسبت به سال‌های گذشته چه تغییراتی داشته است؟
در دولت دوازدهم بر شفاف‌سازی عملکردها تاکید بیشتری صورت گرفت. آقای صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دورانی که در معاونت امور فرهنگی حضور داشتند بارها اعلام کردند که فعالیت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید در اتاق شیشه‌ای انجام شود تا تمامی عملکردها قابل مشاهده باشند. از این رو برای نخستین‌بار فهرست اعضای هیات انتخاب و خرید کتاب منتشر شد.
همچنین در گذشته بیشتر از ناشر حمایت می‌شد اما در دوره کنونی با سیاستگذاریهای فرهنگی تلاش شده است دیگر حلقه‌های نشر اعم از کتابفروش و نویسنده مورد توجه قرار گیرند.
پرداخت یارانه در شکل فعلی چه عوارضی برای صنعت نشر در بخش‌های مختلف ممکن است ایجاد کند؟
پرداخت یارانه به صنعت نشر پدیده‌ای است که در دیگر بخش‌های جهان نیز انجام می‌شود اما تلاش می‌شود به صورت غیرمستقیم باشد. باید توجه داشت که پرداخت یارانه به صنعت نشر گاه به صورت مسکن درآمده است و نمونه بارز آن برگزاری نمایشگاه کتاب تهران است که با برگزاری آن سالانه مبلغ قابل‌توجهی نقدینگی به ناشران تعلق می‌گیرد و این مسکن موجب شده تا بسیاری از مشکلات این صنعت در پوشش این اقدام پنهان بماند. به نظرم باید به سمتی حرکت کنیم که با گسترش کتابخوانی در کشور یارانه‌ها به صورت غیرمستقیم به جامعه
تزریق شود.
شکل پرداخت یارانه چه تاثیری بر توانمندسازی ناشران پرمحتوا و کمک به ناشران خصوصی کوچک داشته است؟ آیا به افزایش ناشران کم‌کار یا صوری هم دامن زده است؟
توزیع یارانه‌ها خصوصا در فضای مجازی موجب شده است بسیاری از ناشران کوچک بتوانند از فرصت‌هایی که به مناسبت‌های مختلف برگزار می‌شود بهره‌مند شوند و ناشران بزرگ و کوچک منتفع شوند.
آیا این نحوه پرداخت یارانه بر ترغیب مصرف‌کنندگان به خرید کتاب تاثیری داشته است و اساسا می‌تواند داشته باشد؟
مطمئنا ثمرات مثبتی داشته است. نمونه بارز آن استقبال خوب از طرح‌های فصلی کتاب در سال‌های گذشته است. در گذشته میزان این اعتبار کمتر از یک‌میلیارد تومان بود اما در حال حاضر به دلیل استقبال خوب مخاطبان به چهارمیلیارد تومان افزایش پیدا کرده است. در گذشته کتابخوان‌ها تلاش می‌کردند با برگزاری نمایشگاه کتاب نسبت به خرید کتاب اقدام کنند اما حالا در طول سال چند بار می‌توانند نسبت به تهیه منابع مطالعاتی خود اقدام کنند.
با ورود فناوری‌های اینترنتی جدید، آیا برای پلتفرم‌های اینترنتی کتاب هم حمایت‌های مالی در نظر گرفته شده است؟
معاونت امور فرهنگی در دوره معاونت آقای دکتر جوادی توجه ویژه‌ای به فناوری‌های جدید در حوزه فرهنگ داشته و کارگروهی نیز برای این منظور تشکیل شده است.
همچنین معاونت امور فرهنگی پس از شیوع ویروس کرونا در سال گذشته طرحی را با حضور پلتفرم‌های کتاب الکترونیکی برگزار کرد و در این طرح بین 50 تا 70 درصد به کتاب‌های الکترونیک تخفیف داده شد. میزان دومیلیارد ریال کتاب در این طرح به فروش رسید و معاونت امور فرهنگی نزدیک به یک‌میلیارد تومان یارانه در اختیار این بخش قرار داد.
همچنین هم‌اکنون بخشی از فضای موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در اختیار استارت‌آپ‌های فرهنگی قرار داده شده است تا نسبت به حمایت از تکنولوژی‌های این بخش اقدام لازم صورت گیرد. در چشم‌انداز کلی می‌توان گفت به این سمت حرکت کرده‌ایم که تمامی بخش‌های نشر از یارانه‌های موجود در صنعت نشر منتفع شوند.
