نگاهی به برخی از آثار صوتی که ثبت جهانی و ملی شدهاند
صدا؛ گواه تاریخ
به گواه تقویم جهانی امروز «روز جهانی میراث سمعی و بصری» است. این روز بزرگداشت توسط یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) در سال 2005 برای افزایش آگاهی در مورد اهمیت و خطرات حفظ اسناد صوتی و سمعی و بصری ضبط شده (فیلم، ضبط صدا و تصویر، برنامههای رادیویی و تلویزیونی) انتخاب شد. آرشیوهای سمعی و بصری داستانهایی در مورد زندگی و فرهنگ مردم از سراسر جهان را به ما میگویند. آنها میراثی گرانبها هستند که تاییدی بر حافظه جمعی ما و منبع ارزشمندی از دانش است چرا که منعکسکننده تنوع فرهنگی، اجتماعی و زبانی جوامع ماست. آنها به ما کمکمیکنند تا رشد کنیم و دنیایی را که همه به اشتراک میگذاریم درک کنیم. حفاظت از این میراث و اطمینان از در دسترس ماندن آن برای عموم و نسلهای آینده، یک هدف حیاتی برای همه نهادهای حافظه و همچنین عموم مردم است. در همه این سالها بسیاری از کشورها دست به ثبت این آثار زدهاند. آرشیو یونسکو پروژه «دیجیتالی کردن تاریخ مشترک یونسکو ما» را با همین هدف راهاندازی کرده است و ایران هم از چند سال پیش دست به ثبت چنین آثاری زده است.
برای ما ایرانیها طنین صدای اذان موذنزاده اردبیلی چیز دیگری است. همین است که آذرماه 1387 اذان موذنزاده اردبیلی با شماره7 در فهرست میراث معنوی کشور ثبت ملی شد. رحیم موذنزاده اردبیلی در 30سالگی یعنی سال 1334 اذان معروفش را گفت. این اذان در حال حاضر، جاودانهترین اذان در ایران است که در گوشه «روح الارواح» خوانده شده. او این اذان را در استودیوی شماره 6 رادیو پس از چند بار سعی و تلاش در گوشههای مختلف موسیقی ایرانی در بیات ترک خواند. ماندگاری این اذان بهواسطه فضای دستگاه بیات ترک با صدای موذنزاده است که باعث شده اذان او بهعنوان اولین رویداد از چهار رویداد منحصر بهفرد در موسیقی آیینی مذهبی ایران ثبت شود.
ای ایران
در فهرست آثار ثبت ملی شده مرتبط با موسیقی میتوان به موارد گوناگونی اشاره کرد از ثبت موسیقی عاشیقی گرفته تا موسیقی عربی خوزستان، حتی ردیف موسیقی ایرانی هم در سازمان یونسکو بهعنوان میراث معنوی ثبت جهانی است اما یکی دیگر صداهای ثبت ملی شده مربوط به سرود «ای ایران» است که در سال 1396 همزمان با روز بزرگداشت فردوسی، ثبت ملی شد. «ای ایران ای مرز پرگهر» در شهریورماه سال 1323 همزمان با حضور نیروهای انگلیسی و متفقین از سوی حسینگلگلاب سروده شد و روحا... خالقی موسیقی آن را در آواز دشتی خلق کرده و غلامحسین بنان نیز آن را خوانده است. از ویژگیهای این سرود، آن است که تکتک واژههای به کار رفته در آن، فارسی است و در هیچیک از ابیات آن، کلمهای معرب یا غیر فارسی وجود ندارد.
رویایی دارم
اما همه صداهای ثبت شده صداهای خوش و آهنگین نبودهاند. در حافظه شنیداری جهانی برخی از سخنرانیهای مشهوری هم بودهاند که در فهرست میراث شنیداری ثبت جهانی شدهاند، شاید معروفترین آنها سخنرانی مارتین لوترکینگ در سال 1963 میلادی باشد. پنج سال پس از این سخنرانی بود که مارتینلوترکینگ، رهبر جریان حقوق مدنی و قهرمان سیاهپوستان آمریکایی در مهمانخانه لورین در ممفیس از ناحیه سر مورد هدف گلوله قرار گرفت. با وجود این که مرگ لوترکینگ بسیار کمتر از آنچه که باید مورد توجه و کالبد شکافی قرار گرفته اما پس از ترور کندی که چهار سالونیم پیش از آن رخ داده بود، قتل مارتین لوترکینگ دومین تروری بود که در قرن بیستم میلادی آمریکا را تحت تاثیر قرار داد.
هزاردستان
در میان آثار ثبت جهانی شده میتوان به فهرست قابلتوجهی از سریالها و آثار تصویری خواهد بود. به این معنا که گستره توجه به این آثار محدود به یک صدا یا موسیقی نیست و مجموعهای تلویزیونی هم قابلیت ثبت برای ماندگاری و توجه به آن در نسلهای آینده وجود دارد. در میان آثار ایرانی هم نام سریال به یادماندنی «هزاردستان» دیده میشود. هزاردستان اثری از علی حاتمی است که در سال ۱۳۵۸ به صورت مجموعه تلویزیونی برای تلویزیون ایران ساخته شد. پروژه هزاردستان بعد از هشت سال تمام شد. ماندگارترین تاثیر هزاردستان در تاریخ سینمای ایران، ساختهشدن شهرک سینمایی غزالی است؛ شهرکی که به گفته خود علی حاتمی، زمان شروعش جوان بوده و وقتی تمام شده پیرمردی از شهرک بیرون آمده است. در این شهرک محلههای اصلی و قدیمی تهران با زیربنای 7000 مترمربع ساخته شده است.