هفته کتاب در آبان‌ماه هرسال برگزار می‌شود. امسال هم این هفته از 21 تا 27 آبان برگزار می‌شود و ما نیز برای داشتن معیار زمانی مشخص که بتواند مقایسه درستی به دست دهد، بازه زمانی اول فروردین تا اول مهر را در سه سال پشت‌سرهم یعنی 1399،1400و1401 انتخاب کردیم. دلیل این‌که در این مقایسه، سال1399 را هم محسوب کردیم این بود که در این سال، نخستین چالش‌های صنعت نشر در اثر کرونا خود را نشان داد، نمایشگاه کتاب تهران برگزار نشد و بسیاری از کتابفروشی‌ها مجبور به تعلیق فعالیت‌های خود شدند اما صنعت نشر به دلیل این‌که هنوز در‌حال عرضه تولیدات خود در سال1398 بود، آسیب شدیدی نخورده‌بود. به همین منظور سال1400 تصویر روشن‌تری از وضعیت صنعت نشر در دوران اوجگیری بحران کرونا را به ما نشان می‌دهد.
در شش‌ماهه نخست سال‌جاری درمجموع ۵۰ هزار و ۳۶۶ عنوان کتاب با شمارگان 50میلیون و۲۳۵هزار و ۶۷۰ کتاب در کشور منتشر شد که از این میان ۳۵هزار و 591 کتاب در استان تهران انتشار یافت و میانگین قیمت کتاب در این سال بیش از 72هزار تومان است. همچنین میانگین قیمت تمام‌شده هر صفحه کتاب در سال‌جاری حدود 365 تومان محاسبه شده‌است. 

کتاب‌های ترجمه، گران‌ترند
از میان کتاب‌های چاپ‌شده درمجموع 27هزار و 67‌کتاب برای گروه سنی بزرگسال تالیفی بوده‌است که شمارگان 22میلیون و 204هزار و 966 کتاب و 20هزار و 849 کتاب چاپ اول را شامل می‌شده‌است. میانگین قیمت کتاب‌های تالیفی بزرگسالان در این سال، 68هزار و 386 تومان و قیمت هر صفحه ۳۳۴ تومان بوده‌است. 
بیشترین کتاب‌های تالیفی بزرگسال را بخش ادبیات به خود اختصاص داده که 6977 عنوان را شامل می‌شده‌است. 
شمارگان کتاب‌های تالیفی ادبیات چهارمیلیون و 735هزار و 935 کتاب بوده که از این میان حجم زیادی از کتاب‌ها یعنی 5304 کتاب چاپ اول بوده‌است و خریداران کتاب در این بخش با میانگین قیمت 62هزار و 382 تومانی روبه‌رو شده‌اند. 
پس از بخش ادبیات، تالیف در حوزه علوم‌اجتماعی با 5155 عنوان کتاب و شمارگان سه‌میلیون و ۹۷۵هزار و ۷۴۳ عدد، رونق بیشتری داشته‌است. از این میان 4085 عنوان چاپ اول بوده‌است و جالب اینجاست که کتاب‌های تالیفی این حوزه، گران‌تر از دیگر حوزه‌ها هم بوده چراکه میانگین قیمت آنها 86هزار و 900 تومان بوده‌است. حوزه علوم عملی با ۴۴۶۱ عنوان، شمارگان سه‌میلیون و ۸۱۴هزار و ۲۳۷ و چاپ اول 3916 کتاب و قیمت میانگین 67هزار و 786 تومان در رده سوم بیشترین کتاب‌های تالیفی سال‌جاری قرار‌داشته‌است. 
چهارمین حوزه مورد اقبال نویسندگان برای تولید کتاب، دین بوده‌است که در این حوزه 3734 عنوان با شمارگان سه‌میلیون و ۹۰۷هزار و ۱۷۳ کتاب منتشر شده که 2584 کتاب، چاپ اول بوده‌است. میانگین قیمت کتاب‌های تالیفی دینی کمی‌ بیش از 54هزار تومان ارزیابی شده‌است. 
اگر مقایسه‌ای میان حوزه ترجمه و تالیف در بخش بزرگسال انجام دهیم، مشخص می‌شود که 11هزار و 44 عنوان کتاب ترجمه با شمارگان 9میلیون و 273هزار و ۵۶۱‌کتاب در این شش‌ماه منتشر شده که میانگین قیمت آنها نزدیک به 90هزار تومان بوده‌است. به عبارت دیگر کتاب‌های ترجمه از نظر عنوان و شمارگان از کتاب‌های تالیفی بسیار کمتر تولید شده‌است ولی از آنها گران‌تر هم بوده‌است. 

سقوط شاخص‌ها در سال 1400
شش‌ماه اول سال 1400 با شوک ناشی از برگزار نشدن نمایشگاه کتاب و تعطیلی موقت و گاه دائم بسیاری از ناشران و کتابفروشی‌ها همراه بود. در این شش‌ماه شاهد افت 4000 عنوان و سه‌میلیون عدد کتاب نسبت به سال‌جاری هستیم. در مجموع 46هزار و 248 کتاب در شمارگان 47میلیون و ۹۰۲هزار و ۳۰۶ عددی هستیم که از این میان همچنان استان تهران با انتشار 35هزار و 424 عنوان کتاب پیشتاز است. 29هزار و 360 کتاب چاپ اول بوده‌است و میانگین قیمت کتاب کمی‌ بیش از 50هزار تومان و قیمت تمام‌شده هرصفحه کتاب حدود 246 تومان بوده‌است که اگر این مقدار را با امسال مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که کتاب در این یک‌سال، به‌شدت گران‌تر شده‌است. در حوزه تالیف بزرگسال، در شش‌ماه نخست سال گذشته درمجموع 23هزار و 29 عنوان کتاب با شمارگان بیش از 19میلیونی را شاهد بوده‌ایم که 18هزار و 23 عنوان چاپ نخست بوده و قیمت میانگین کتاب تالیفی بزرگسال حدود 45هزار تومان و قیمت تمام‌شده هر صفحه 221 تومان محاسبه شده‌است. 
 
ادبیات همچنان پیشتاز
در این حوزه، بخش ادبیات با 5۸۱۸ عنوان کتاب با شمارگان چهارمیلیون و 488 هزار و 410عدد شامل 4759 کتاب چاپ اول پیشتاز بوده که میانگین قیمت کتاب در این حوزه حدود 43هزار تومان بوده‌است. کتاب‌های تالیفی علوم اجتماعی نیز همچنان با 4377عنوان و شمارگان سه میلیون و 562 هزارو 259  عددی در رتبه دوم قرار داشته‌است. از این میان 3584کتاب چاپ اول بوده و میانگین قیمت دراین بخش 47 هزارتومان بوده اما عنوان گران‌ترین حوزه چاپ کتاب در این سال به بخش علوم اختصاص یافته که میانگین قیمت دراین حوزه بیش از 50 هزارتومان بوده‌است. در حوزه علوم عملی در شش ماه نخست سال قبل 3921عنوان کتاب با شمارگان دو میلیون و 834 هزار و 417 عدد و 3428  کتاب چاپ اول منتشر شده‌است. حوزه دین همچنان در رتبه چهارم قرار دارد و  3062عنوان کتاب با شمارگان سه میلیون و 157 هزار و 519 عددی، 2169 کتاب چاپ اول و میانگین قیمت34 هزار و 783 تومان در این حوزه منتشر شده‌است. اما در حوزه ترجمه در این بازه زمانی 9774 عنوان کتاب با شمارگان هشت میلیون و 889 هزار و 168 عدد و میانگین قیمت حدود 62 هزارتومان برای بزرگسالان ترجمه شده‌است که بازهم کتاب‌های ترجمه شمارگان بسیار کمتری نسبت به تالیف دارند و هم به‌شدت گران‌هستند.

هنوز به شمارگان دو سال قبل نرسیده‌ایم
از اول فروردین تا اول مهر 1399 در مجموع 41 هزار و 608 عنوان کتاب در کشور به چاپ رسیده که سهم استان تهران از این میان بیش از 30 هزار و 600 عنوان بوده‌است. شمارگان کتاب در این سال 51 میلیون و 926‌هزار عدد بوده که از میان این تعداد کتاب، 25 هزار و 887 عنوان، چاپ اول بوده‌است. میانگین قیمت در این بازه زمانی 31 هزار و 214 تومان بوده و قیمت هر صفحه تقریبا 164 تومان تمام می‌شده‌است. 
کتاب‌های تالیفی بزرگسالان در مجموع 21 هزار و ۲۸۶‌عنوان شامل 16 هزار و ۲۳۴ کتاب چاپ اول بوده که شمارگان آن به 22 میلیون و 926 هزارو نسخه ۱۹۰ رسیده‌است. میانگین قیمت کتاب در شش ماه اول سال 99، حدود 30 هزارتومان و قیمت هر صفحه 142‌تومان بوده‌است.
عناوین کتاب‌های ادبی شامل 7۹۵۸ کتاب بوده که 6۶۰۲عنوان، تالیفی و 2356 عنوان کتاب ترجمه بوده‌است، با شمارگان چهار میلیون و 845 هزار و 333‌نسخه؛ ۱۳۷۸ کتاب چاپ اول، میانگین قیمت28‌هزارو ۷8۴ تومان. حوزه علوم اجتماعی در این سال با انتشار 3۵۹۱ عنوان کتاب که 2۸۶۹ عنوان آن چاپ اول بوده‌است، رتبه دوم کتاب‌های تالیفی را در اختیار داشته. این کتاب‌ها در شمارگان سه میلیون و 427 هزار و ۲۹۶ نسخه و با میانگین قیمت 34 هزار و ۶۶۰‌تومان منتشر شده و این حوزه، مانند امسال‌ گران‌ترین کتاب‌های تالیفی را به بازار عرضه کرده‌است. 
علوم عملی با 3۴۳۵عنوان کتاب، در شمارگان سه میلیون و 157 هزار و ۵۷۲ نسخه و ۹۵۱‌2کتاب چاپ اول رتبه سوم کتاب‌های تالیفی را در اختیار داشته است. میانگین قیمت کتاب‌های این حوزه 32هزار تومان بوده‌است.
همچنین در این بازه زمانی 2۹۸۱ عنوان در حوزه دین با شمارگان چهار میلیون و 368 هزار و ۷۴۲ عدد منتشر شده که 2089 عنوان چاپ اول بوده و میانگین قیمت‌های دینی 20 هزار و 753 تومان برآورد شده‌است. 
در بین 8742 عنوان کتاب ترجمه برای بزرگسال، بیشترین حوزه کتاب‌های ادبی بوده که شامل ۲۳۵۶ عنوان بوده‌است. 
شمارگان این کتاب‌ها هشت میلیون و 48 هزار و ۹۷۳ و میانگین قیمت آن حدود 41 هزار تومان و قیمت هر صفحه ۱۳۹ تومان بوده که بازهم به وضوح بیشتر از کتاب‌های تالیفی در همین بازه زمانی است.
گرچه عناوین کتاب در شش ماهه نخست سال جاری رشد زیادی را نشان می‌دهد اما شمارگان کتاب در این مدت، حتی از شمارگان کتاب در همین بازه زمانی در سال 1399 هم کمتر است. 
این امر نشان دهنده افت تیراژ کتاب در دو سال اخیر است که بخشی از آن به بحران کرونا و بخشی دیگر به مشکلات اقتصادی و افزایش هزینه‌های چاپ کتاب مربوط می‌شود به گونه‌ای که قیمت تمام شده هر‌صفحه کتاب از 164 تومان در سال 99 به 365 تومان در سال‌جاری رسیده‌است.

یک آمار امیدوارکننده
بحث بر سر این‌که در کشور ما چقدر کتاب برای گروه سنی کودک و نوجوان تالیف می‌شود و این بازار در انحصار کتاب‌های ترجمه است، همیشه وجود داشته و خود ما هم در این صفحه به آن پرداخته‌ایم اما واقعیت نشان می‌دهد در سال جاری شاهد یک رشد قابل توجه و امیدوار کننده در حوزه تالیف کتاب برای این گروه سنی هستیم. آمار کتاب‌های ترجمه هرسال رشدی طبیعی را نشان می‌دهد اما تفاوت میان آمار کتاب تالیفی و ترجمه در سال‌جاری با توجه به افت شدید در سال گذشته، کاملا معنادار است.
در شش ماهه نخست سال‌جاری 3 هزار و 981 کتاب با شمارگان 6‌میلیون و 919‌هزار و 203 عددی برای گروه سنی کودک و نوجوان تالیف شده که 2‌هزار  کتاب آن برای نخستین بار به چاپ رسیده و میانگین قیمت کتاب‌های تالیفی برای کودک و نوجوان 20هزار تومان بوده‌است. در همین بازه زمانی 3209 کتاب ترجمه برای این گروه سنی با شمارگان چهار میلیون و 507 هزار و 445 عددی و میانگین قیمت کمی‌بیش از 50 هزار تومان به چاپ رسیده‌است. مقایسه میان تالیف و ترجمه در این گروه سنی هم نشان می‌دهد، با وجود فاصله زیاد میان تالیف و ترجمه، بازهم کتاب‌های ترجمه در این گروه بسیار گران بوده‌است.  همچنین در بازه زمانی شش‌ماه نخست سال 1400، تعداد 3120 عنوان کتاب تالیفی برای گروه سنی کودک و نوجوان با شمارگان پنج میلیون و 904 هزار و ۶۹۴ منتشر شده که 1637 کتاب چاپ اول بوده و میانگین قیمت کمی‌بیش از 20 هزارتومان و 3384 عنوان با شمارگان چهار میلیون و 746 هزار و 17 عدد و میانگین قیمت حدود 34 هزارتومان برای گروه سنی کودک و نوجوان ترجمه شده‌است.  در شش ماه نخست سال 1399، نویسندگان کودک و نوجوان 3612 عنوان کتاب، تالیف کرده‌اند که ۱۷۱۹ کتاب چاپ اول بوده و شمارگان آنها هشت میلیون و 387 هزار و ۶۷۰ نسخه بوده‌است. میانگین قیمت کتاب‌های تالیفی این گروه سنی 13هزار و 256 تومان بوده در حالی که میانگین قیمت کتاب‌های ترجمه برای گروه کودک و نوجوان21 هزار و640 تومان بوده‌است که باز هم اختلاف فاحشی را میان قیمت کتاب‌های ترجمه و تالیفی در این حوزه شاهدیم. در این دوره 3159 عنوان کتاب با شمارگان چهار میلیون و 987 هزار و۹۹۰ عددی برای گروه سنی کودک و نوجوان ترجمه شده‌است.

آرش شفاعی - روزنامه‌نگار