نگاهی به آثار بخش رادیوتئاتر چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر
آغاز با صدا پایان بر صحنه
چهل‌و‌یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، این روزها با بخش رادیوتئاتر کار خود را آغاز کرده و از روز شنبه اول بهمن نیز بخش صحنه‌ای و خیابانی این رویداد بین‌المللی در سالن‌های شهر تهران کار خود را شروع خواهد کرد. رادیوتئاتر از بخش‌هایی جذابی است که طی یک دهه گذشته جزئی از بدنه جشنواره تئاتر فجر شده و علاقه‌مندان را پای اجرای این گونه نمایشی می‌نشاند؛ اجرایی که متکی بر بیان و احساس است و بیش از هرچیز دیگری در این اجراها محصور کار بازیگران می‌شویم.
این‌که بازیگر با اکت و احساس خود در غالب بیان بتواند مخاطب را برای مدتی همراه و غوطه‌ور در داستانی کند از جذابیت‌های بخش رادیوتئاتر است که در این دوره از جشنواره تئاتر فجر هم شاهد آن هستیم. به‌طور قطع با گسترش فضای مجازی و تولیدات چند‌رسانه‌ای که با پادکست‌ها رواج زیادی پیدا کرده، بخش رادیو تئاتر هم در سال‌های اخیر بر مخاطبانش و علاقه‌مندانش افزوده شده است. این بخش که تا 30 دی‌ماه در حوزه هنری میزبان علاقه‌مندان است، ما را بر آن داشت تا با برخی از چهره‌های حاضر در بخش رادیوتئاتر چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر صحبت کنیم تا از کم و کیف این بخش از جشنواره مطلع شویم:
«جیغ» روایتی از ژانر وحشت
نمایش «جیغ» نوشته کوین ویلیامسون که توسط ایوب آقاخانی تنظیم شده از سوی جمعی از هنرمندان استان قزوین با کارگردانی رضا داداشی در چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر اجرا شد. این نمایش که در ژانر وحشت است روایتگر ماجرای قتلی در یک شهر است. مردم این شهر وقتی در رابطه با این اتفاق به اداره پلیس تماس می‌گیرند، باعث رخ دادن اتفاقات بیشتری برای مردم این شهر می‌شوند.
داداشی که در شش دوره گذشته جشنواره تئاتر فجر هم در بخش رادیوتئاتر حضور داشته درباره سطح کیفی این دوره از جشنواره فجر گفت: «به‌نظرم سطح اجراها بسیار پیشرفت کرده و رشد رادیوتئاتر فجر طی این سال‌ها به چشم می‌آید اما نبودن پیشکسوتان در این بخش بسیار حس می‌شود، چون باعث می‌شد رقابت برای ما جذاب‌تر شود.»
وی افزود: «خوشبختانه رادیوتئاتر مسیر خوبی را پیش گرفته و امیدوارم در طول سال شاهد اجراهای زیادی از رادیوتئاتر در استان‌ها و شهرها باشیم و فقط به جشنواره محدود نشویم. متاسفانه موضوع و توجه به رادیوتئاتر در استان‌ها جا نیفتاده و هیچ نهادی هم از آن حمایت نمی‌کند.»
«شبیه پدر» داغ فراموش‌نشدنی یک شهید
«شبیه پدر» که از استان قم در بخش رادیوتئاتر چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر حضور دارد، روایتگر داستان فرزند شهیدی است که باور ندارد پدرش شهید شده و نمی‌خواهد بپذیرد که پدرش وجود ظاهری ندارد تا زمانی که پدر به خواب او می‌آید و داستان شهادتش را بازگو می‌کند.
شبیه پدر نوشته حسین فدایی‌حسین و با کارگردانی مهدی صباغ‌زاده در جشنواره فجر اجرا شده. این کارگردان معتقد است: «همان‌طور که مسئولان به تلویزیون توجه ویژه‌ای دارند، باید به رادیو و رادیوتئاتر که به تعبیری همیشه مظلوم بوده، هم توجه شود تا این حرفه جان بیشتری بگیرد. رادیوتئاتر تلفیقی از رادیو و تئاتر است و علاوه بر صدا و بیان، جنبه‌های بصری اجرا هم بسیار مهم است.»
این هنرمند عقیده دارد بخش رادیوتئاتر نباید فقط در ایام جشنواره مورد توجه قرار گیرد: «به‌نظر من نباید اجرای رادیوتئاتر فقط به جشنواره‌ها محدود شود، بلکه باید با حمایت‌های مسئولان فرهنگی و هنری استانی در طول سال هم اجرای رادیوتئاتر داشته باشیم و مردم را با رادیوتئاتر بیشتر آشنا کنیم.»
شهید بی‌سر در «روایت ناتمام زیبای خط‌خطی»
نمایش رادیویی «روایت ناتمام زیبای خط‌خطی» که از استان قزوین در چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر حضور دارد، روایتگر شهادت مرتضی قربان‌زاده در منطقه ذوالفقاریه آبادان است که توسط دشمنان سر از تنش جدا شد. این نمایش نوشته اصغر خلیلی است که با کارگردانی بهاره کاظمی در جشنواره اجرا شد. این کارگردان در این‌باره گفت: این نمایش عرض‌ارادت گروه ما به مقام شامخ شهدا و اهمیت نقش آنها در رشد و شکوفایی امروز کشور است و داستان نمایش بر‌اساس واقعیت نوشته شده و حاصل یادداشت‌های روزنوشت شهید قربان‌زاده است که در قالب کتابی نیز منتشر شده است.
وی با اشاره به این‌که نمایش رادیویی روایت ناتمام زیبای خط‌خطی توجه خاصی به شیوه اجرایی هم داشته، افزود: «سعی کردیم با افکت‌های زنده و اجرای دقیق و هماهنگ آن با اجرای بازیگران نمایش، باورپذیری بیشتری را برای مخاطب نمایش ایجاد کنیم تا مخاطب بیشتر درگیر اجرا این نمایش باشد.»
«بلا روزگار» داستان یک عشق ناکام
نمایش رادیویی «بلا روزگار» که از استان همدان در بخش رادیوتئاتر اجرا شد، به موضوع ناکامی در عشق می‌پردازد که با رویدادهای تاریخی و سیاسی همزمانی دارد.
این نمایش به کارگردانی حسین اسفندیاری در چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر اجرا شد؛ کارگردانی که معتقد است: «رادیو تئاتر نباید تنها در جشنواره‌ها دیده شود و باید شاهد اجرای رادیوتئاتر و نمایش‌های رادیویی در تمامی سال باشیم.»
او که برای اولین‌بار در بخش رادیوتئاتر فجر حاضر شده، گفت: «رادیوتئاتر قدمت زیادی ندارد اما به نظرم مخاطب خودش را پیدا کرده و جای خود را در جشنواره تئاتر فجر شناخته است. قطعا با تبلیغات بیشتر رادیوتئاتر در دل مردم جا پیدا می‌کند، زیرا به رادیوتئاتر خیلی سلیقه‌ای نگاه می‌شود، یعنی این‌که ما بالاخره به رادیو نزدیک‌تریم یا به تئاتر؟ باید شناخت کامل صورت گیرد تا اصل و پایه یک نمایش رادیویی یا همان رادیوتئاتر مشخص شود.»
وی افزود: «با این‌که رادیوتئاتر چند سالی است که در ایران اجرا می‌شود اما رادیو هنوز مظلوم است، رادیو یک کلاس درس است و امیدوارم مسئولان نگاه دقیق‌تر و ریزبینانه‌تری نسبت به رادیوداشته باشند.»
«زیبا» راوی جزیره مجنون
نمایش «زیبا» به نویسندگی ملیحه مرادی‌جعفری و با کارگردانی محمدرضا قبادی‌فر یکی از آثاری است که در جشنواره فجر چهل‌و‌یکم اجرا شد. این نمایش روایتی از زندگی همسر جانبازی است که شوهرش در جزیره مجنون شیمیایی شده و از بیماری رنج می‌برد.
محمدرضا قبادی‌فر که برگزاری بخش رادیو تئاتر را مفید ارزیابی می‌کند، معتقد است: «رادیوتئاتر حدود 10، 12 سال است که فعالیت حرفه‌ای خود را شروع کرده و یک دهه است که در جشنواره تئاتر فجر دیده می‌شود اما خیلی از افراد در راه رشد رادیوتئاتر سنگ‌اندازی می‌کنند و مانع رشد بیشتر آن می‌شوند. الان هم متاسفانه فعالیت عمده رادیوتئاتر در جشنواره‌هاست و در حالت معمول خیلی کم اجرای رادیوتئاتری داریم که این به ضرر این گونه نمایشی است.»
او در ادامه مسئولان فرهنگی را خطاب قرار داد و گفت: «امیدوارم مسئولان فرهنگی و هنری پیگیر شوند و سالن‌ها و پلاتوهایی اختصاصی برای رادیوتئاتر فراهم کنند تا هنرمندان تمرین مداوم و اجرای عموم داشته باشند و خودشان را برای جشنواره‌ها و رویدادهای هنری بیشتر آماده کنند.»
«دست‌انداز» قصه عشق‌های مجازی
نمایش «دست‌انداز» نوشته سهیلا رمیم با کارگردانی سیدسروش پیمبری از کرمانشاه هم در چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر اجرا شد. این نمایش روایتی از عشق‌هایی است که در فضای مجازی شکل می‌گیرد.
پیمبری بر این عقیده است که هنرمندان عرصه رادیوتئاتر با عشق کار می‌کنند و نگاه مادی به این عرصه ندارند و مشکلات زیادی سر راه هنرمندان تئاتر قرار دارد، گفت: «عشق داشتن به کار و هنر، این راه را برای اهالی تئاتر آسان می‌کند. رادیو خصوصا بخش رادیوتئاتر این روزها بیشتر از تلویزیون مخاطب دارد؛ چون رادیو احساس صمیمیت و نزدیکی بیشتری با مخاطب برقرار می‌کند. اتفاقا با رواج پادکست‌ها بر مخاطبان رادیوتئاتر نیز افزوده شده است.»
این کارگردان عنوان کرد: «رادیوتئاتر دست‌کمی از یک تئاتر صحنه‌ای ندارد و من مطمئنم بینندگان و شنوندگان بخش رادیوتئاتر جشنواره تئاتر فجر، از این بخش استقبال می‌کنند.»
«بوکه مِن» و معرفی فرهنگ و آیین‌های سنتی
نمایش «بوکه مِن» از خراسان‌شمالی هم که در بخش رادیوتئاتر اجرا شد؛ نمایشی است که تلاش کرد فرهنگ و آیین‌های سنتی کرمانج را در جشنواره فجر معرفی کند. این نمایش قصه‌ای بومی و محلی را با رویکردی اجتماعی به موضوع خانواده روایت کرد.
طاهره شاددل، کارگردان این اثر، نمایشنامه‌اش را بر‌اساس پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای نوشته و سعی در معرفی فرهنگ و آیین‌های سنتی خراسان‌شمالی دارد و موضوع آن احترام به خانواده، عشق و مسیر دستیابی به آن است.
این کارگردان معتقد است: «رادیو تئاتر یکی از بخش‌های مهم جشنواره فجر برای استان‌هایی است که از امکانات کمتری بهره می‌برند؛ چراکه با ابتدایی‌ترین نیازهای اجرای یک نمایش، اثری جذاب و تاثیرگذار را خلق و به مخاطب ارائه می‌کنند.»
شاددل پیشنهاد داد: «از آنجا که رادیوتئاتر بخش تازه‌ای در ادوار اخیر جشنواره فجر است، نیاز دارد تا چارچوب و اساسنامه‌ای مدون برای آن تنظیم و به گروه‌های رادیوتئاتر ابلاغ شود تا بی‌نقص و به دور از تلاش‌های بیهوده در جشنواره حاضر شوند؛ به‌عنوان مثال این‌که طراحی لباس یا دکور در اجراهای‌مان داشته باشیم یا نه، هنوز مشخص نیست و هر گروهی سلیقه‌ای با این موضوع برخورد می‌کند؛ در حالی‌که بی‌شک گروه‌ها خواهان شفافیت الزامات این بخش هستند؛ چراکه بر قضاوت داوری اجراها تاثیر می‌گذارد.»
«جیغ» روایتی از ژانر وحشت
نمایش «جیغ» نوشته کوین ویلیامسون که توسط ایوب آقاخانی تنظیم شده از سوی جمعی از هنرمندان استان قزوین با کارگردانی رضا داداشی در چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر اجرا شد. این نمایش که در ژانر وحشت است روایتگر ماجرای قتلی در یک شهر است. مردم این شهر وقتی در رابطه با این اتفاق به اداره پلیس تماس می‌گیرند، باعث رخ دادن اتفاقات بیشتری برای مردم این شهر می‌شوند.
داداشی که در شش دوره گذشته جشنواره تئاتر فجر هم در بخش رادیوتئاتر حضور داشته درباره سطح کیفی این دوره از جشنواره فجر گفت: «به‌نظرم سطح اجراها بسیار پیشرفت کرده و رشد رادیوتئاتر فجر طی این سال‌ها به چشم می‌آید اما نبودن پیشکسوتان در این بخش بسیار حس می‌شود، چون باعث می‌شد رقابت برای ما جذاب‌تر شود.»
وی افزود: «خوشبختانه رادیوتئاتر مسیر خوبی را پیش گرفته و امیدوارم در طول سال شاهد اجراهای زیادی از رادیوتئاتر در استان‌ها و شهرها باشیم و فقط به جشنواره محدود نشویم. متاسفانه موضوع و توجه به رادیوتئاتر در استان‌ها جا نیفتاده و هیچ نهادی هم از آن حمایت نمی‌کند.»
«شبیه پدر» داغ فراموش‌نشدنی یک شهید
«شبیه پدر» که از استان قم در بخش رادیوتئاتر چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر حضور دارد، روایتگر داستان فرزند شهیدی است که باور ندارد پدرش شهید شده و نمی‌خواهد بپذیرد که پدرش وجود ظاهری ندارد تا زمانی که پدر به خواب او می‌آید و داستان شهادتش را بازگو می‌کند.
شبیه پدر نوشته حسین فدایی‌حسین و با کارگردانی مهدی صباغ‌زاده در جشنواره فجر اجرا شده. این کارگردان معتقد است: «همان‌طور که مسئولان به تلویزیون توجه ویژه‌ای دارند، باید به رادیو و رادیوتئاتر که به تعبیری همیشه مظلوم بوده، هم توجه شود تا این حرفه جان بیشتری بگیرد. رادیوتئاتر تلفیقی از رادیو و تئاتر است و علاوه بر صدا و بیان، جنبه‌های بصری اجرا هم بسیار مهم است.»
این هنرمند عقیده دارد بخش رادیوتئاتر نباید فقط در ایام جشنواره مورد توجه قرار گیرد: «به‌نظر من نباید اجرای رادیوتئاتر فقط به جشنواره‌ها محدود شود، بلکه باید با حمایت‌های مسئولان فرهنگی و هنری استانی در طول سال هم اجرای رادیوتئاتر داشته باشیم و مردم را با رادیوتئاتر بیشتر آشنا کنیم.»
شهید بی‌سر در «روایت ناتمام زیبای خط‌خطی»
نمایش رادیویی «روایت ناتمام زیبای خط‌خطی» که از استان قزوین در چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر حضور دارد، روایتگر شهادت مرتضی قربان‌زاده در منطقه ذوالفقاریه آبادان است که توسط دشمنان سر از تنش جدا شد. این نمایش نوشته اصغر خلیلی است که با کارگردانی بهاره کاظمی در جشنواره اجرا شد. این کارگردان در این‌باره گفت: این نمایش عرض‌ارادت گروه ما به مقام شامخ شهدا و اهمیت نقش آنها در رشد و شکوفایی امروز کشور است و داستان نمایش بر‌اساس واقعیت نوشته شده و حاصل یادداشت‌های روزنوشت شهید قربان‌زاده است که در قالب کتابی نیز منتشر شده است.
وی با اشاره به این‌که نمایش رادیویی روایت ناتمام زیبای خط‌خطی توجه خاصی به شیوه اجرایی هم داشته، افزود: «سعی کردیم با افکت‌های زنده و اجرای دقیق و هماهنگ آن با اجرای بازیگران نمایش، باورپذیری بیشتری را برای مخاطب نمایش ایجاد کنیم تا مخاطب بیشتر درگیر اجرا این نمایش باشد.»
«بلا روزگار» داستان یک عشق ناکام
نمایش رادیویی «بلا روزگار» که از استان همدان در بخش رادیوتئاتر اجرا شد، به موضوع ناکامی در عشق می‌پردازد که با رویدادهای تاریخی و سیاسی همزمانی دارد.
این نمایش به کارگردانی حسین اسفندیاری در چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر اجرا شد؛ کارگردانی که معتقد است: «رادیو تئاتر نباید تنها در جشنواره‌ها دیده شود و باید شاهد اجرای رادیوتئاتر و نمایش‌های رادیویی در تمامی سال باشیم.»
او که برای اولین‌بار در بخش رادیوتئاتر فجر حاضر شده، گفت: «رادیوتئاتر قدمت زیادی ندارد اما به نظرم مخاطب خودش را پیدا کرده و جای خود را در جشنواره تئاتر فجر شناخته است. قطعا با تبلیغات بیشتر رادیوتئاتر در دل مردم جا پیدا می‌کند، زیرا به رادیوتئاتر خیلی سلیقه‌ای نگاه می‌شود، یعنی این‌که ما بالاخره به رادیو نزدیک‌تریم یا به تئاتر؟ باید شناخت کامل صورت گیرد تا اصل و پایه یک نمایش رادیویی یا همان رادیوتئاتر مشخص شود.»
وی افزود: «با این‌که رادیوتئاتر چند سالی است که در ایران اجرا می‌شود اما رادیو هنوز مظلوم است، رادیو یک کلاس درس است و امیدوارم مسئولان نگاه دقیق‌تر و ریزبینانه‌تری نسبت به رادیوداشته باشند.»
«زیبا» راوی جزیره مجنون
نمایش «زیبا» به نویسندگی ملیحه مرادی‌جعفری و با کارگردانی محمدرضا قبادی‌فر یکی از آثاری است که در جشنواره فجر چهل‌و‌یکم اجرا شد. این نمایش روایتی از زندگی همسر جانبازی است که شوهرش در جزیره مجنون شیمیایی شده و از بیماری رنج می‌برد.
محمدرضا قبادی‌فر که برگزاری بخش رادیو تئاتر را مفید ارزیابی می‌کند، معتقد است: «رادیوتئاتر حدود 10، 12 سال است که فعالیت حرفه‌ای خود را شروع کرده و یک دهه است که در جشنواره تئاتر فجر دیده می‌شود اما خیلی از افراد در راه رشد رادیوتئاتر سنگ‌اندازی می‌کنند و مانع رشد بیشتر آن می‌شوند. الان هم متاسفانه فعالیت عمده رادیوتئاتر در جشنواره‌هاست و در حالت معمول خیلی کم اجرای رادیوتئاتری داریم که این به ضرر این گونه نمایشی است.»
او در ادامه مسئولان فرهنگی را خطاب قرار داد و گفت: «امیدوارم مسئولان فرهنگی و هنری پیگیر شوند و سالن‌ها و پلاتوهایی اختصاصی برای رادیوتئاتر فراهم کنند تا هنرمندان تمرین مداوم و اجرای عموم داشته باشند و خودشان را برای جشنواره‌ها و رویدادهای هنری بیشتر آماده کنند.»
«دست‌انداز» قصه عشق‌های مجازی
نمایش «دست‌انداز» نوشته سهیلا رمیم با کارگردانی سیدسروش پیمبری از کرمانشاه هم در چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر اجرا شد. این نمایش روایتی از عشق‌هایی است که در فضای مجازی شکل می‌گیرد.
پیمبری بر این عقیده است که هنرمندان عرصه رادیوتئاتر با عشق کار می‌کنند و نگاه مادی به این عرصه ندارند و مشکلات زیادی سر راه هنرمندان تئاتر قرار دارد، گفت: «عشق داشتن به کار و هنر، این راه را برای اهالی تئاتر آسان می‌کند. رادیو خصوصا بخش رادیوتئاتر این روزها بیشتر از تلویزیون مخاطب دارد؛ چون رادیو احساس صمیمیت و نزدیکی بیشتری با مخاطب برقرار می‌کند. اتفاقا با رواج پادکست‌ها بر مخاطبان رادیوتئاتر نیز افزوده شده است.»
این کارگردان عنوان کرد: «رادیوتئاتر دست‌کمی از یک تئاتر صحنه‌ای ندارد و من مطمئنم بینندگان و شنوندگان بخش رادیوتئاتر جشنواره تئاتر فجر، از این بخش استقبال می‌کنند.»
«بوکه مِن» و معرفی فرهنگ و آیین‌های سنتی
نمایش «بوکه مِن» از خراسان‌شمالی هم که در بخش رادیوتئاتر اجرا شد؛ نمایشی است که تلاش کرد فرهنگ و آیین‌های سنتی کرمانج را در جشنواره فجر معرفی کند. این نمایش قصه‌ای بومی و محلی را با رویکردی اجتماعی به موضوع خانواده روایت کرد.
طاهره شاددل، کارگردان این اثر، نمایشنامه‌اش را بر‌اساس پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای نوشته و سعی در معرفی فرهنگ و آیین‌های سنتی خراسان‌شمالی دارد و موضوع آن احترام به خانواده، عشق و مسیر دستیابی به آن است.
این کارگردان معتقد است: «رادیو تئاتر یکی از بخش‌های مهم جشنواره فجر برای استان‌هایی است که از امکانات کمتری بهره می‌برند؛ چراکه با ابتدایی‌ترین نیازهای اجرای یک نمایش، اثری جذاب و تاثیرگذار را خلق و به مخاطب ارائه می‌کنند.»
شاددل پیشنهاد داد: «از آنجا که رادیوتئاتر بخش تازه‌ای در ادوار اخیر جشنواره فجر است، نیاز دارد تا چارچوب و اساسنامه‌ای مدون برای آن تنظیم و به گروه‌های رادیوتئاتر ابلاغ شود تا بی‌نقص و به دور از تلاش‌های بیهوده در جشنواره حاضر شوند؛ به‌عنوان مثال این‌که طراحی لباس یا دکور در اجراهای‌مان داشته باشیم یا نه، هنوز مشخص نیست و هر گروهی سلیقه‌ای با این موضوع برخورد می‌کند؛ در حالی‌که بی‌شک گروه‌ها خواهان شفافیت الزامات این بخش هستند؛ چراکه بر قضاوت داوری اجراها تاثیر می‌گذارد.»
