گزارش «جام‌جم» از هزینه‌های بزرگ‌ترین صندوق بازنشستگی کشور
سازمان تامین اجتماعی در تنگنای سرمایه
نظام بازنشستگی ایران در پیچ حساس قرار گرفته؛ از یک طرف حجم کمک‌های دولت به آن رو به افزایش است و از طرفی قوه مجریه پی برده برای کاهش کسری بودجه، ناچار به کاهش تعهدات خود به صندوق‌هایی است که در قالب زیرمجموعه‌های دستگاه‌های دولتی این نظام را مدیریت می‌کنند.
دولت در لایحه بودجه 1402، ذیل فصل بازنشستگی و رفاه 534هزار میلیارد تومان منابع برای صندوق‌ها و نهادهای حمایتی در نظر گرفته است که از این میزان 207هزار میلیارد تومان مربوط به صندوق بازنشستگی کشوری است. درمقایسه با صندوق بازنشستگی کشوری، سازمان تامین اجتماعی را داریم که با وجود پوشش 53.3درصد جمعیت کشور در قالب بیمه اجتماعی (بازنشستگی، بیمه بیکاری، درمان و...) در بودجه1402 سهم 16هزار میلیارد تومانی دارد. عمده سهم سازمان تامین اجتماعی اما مربوط به این 16هزار میلیارد تومان، نیست؛ بلکه این سازمان مطالباتی از دولت دارد که باید در قالب رد دیون به آن پرداخت شود. همین بحث در نشست خبری روز گذشته (17بهمن) میرهاشم موسوی، مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی مطرح شد. در حالی که موسوی ترجیح می‌داد موضوع حجم مطالبات دولت را مطرح نکند اما در پاسخ به خبرنگاران رقم آن را اعلام کرد: 400 هزار میلیارد تومان؛ البته این رقم در مقایسه با دارایی‌های سازمان در شستا و بودجه 1402 سازمان رقم بزرگی محسوب می‌شود. مدیرعامل این سازمان که بیش از 44میلیون نفر از جمعیت کشور را تحت پوشش دارد در مورد ارزش دارایی شستا به 168هزار میلیارد تومان و بودجه 1402 آن به 640 هزار میلیارد تومان می‌رسد.
گزارش مرکز پژوهش‌ها
به‌تازگی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرده که کل دارایی‌های سازمان تامین اجتماعی در سال 1400 به 625 هزار میلیارد تومان می‌رسید، در شرایطی که در این سال 324 هزار میلیارد تومان مصارف در حوزه‌های بازنشستگی و بیمه‌ای داشته است. این گزارش نشان می‌داد دارایی‌های سازمان در پایان سال 1400، حدود 52 درصد مصارف آن را پوشش می‌داد. این شکاف نشان می‌دهد تورم موجود در اقتصاد و در پایان سال1400 که به 40.2درصد می‌رسید چگونه هزینه‌های این سازمان را در قیاس با ارزش دارایی‌های آن افزایش داده است، به طوری که بیش از نیمی از ارزش دارایی‌های این مجموعه را بلعیده است؛ البته مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی در پاسخ به این پرسش جام‌جم که کل دارایی سازمان در حال حاضر به چه رقمی می‌رسد، گفت: «حدود هزار هزار میلیارد تومان». این رقم حدود 400هزار میلیارد تومان از رقم درج شده در گزارش مرکز پژوهش‌ها بیشتر شده است. با توجه به این‌که طبق اعلام موسوی رقم هزینه‌های جاری سازمان به 30هزار میلیارد تومان در هر ماه می‌رسد، حجم کل مصارف آن در سال 1401 به 360هزار میلیارد تومان می‌رسد که در نتیجه 36درصد هزینه‌ها در دل دارایی‌ها قرار می‌گیرد .
ناکافی بودن پوشش شستا
سازمان‌هایی همچون تامین اجتماعی که یک صندوق بیمه ای فراگیر محسوب می‌شوند و به ازای دریافت حق بیمه (کسور دوران اشتغال افراد) به آنها خدمات می‌دهند، باید بر اساس درآمدهای پایدار حرکت کنند؛ به طوری که در صورت وصل نشدن حق بیمه‌ها یا کاهش وصول حق بیمه به دلایلی چون بیکاری شاغلان، بیماری‌های فراگیر و... بتوانند از محل درآمدهای پایدار یا همان منابع حاصل از سرمایه گذاری، هزینه‌های خود را پوشش دهند اما در رابطه سازمان تامین اجتماعی با بازوی سرمایه‌گذاری یعنی شستا چنین وضعیتی حاکم نیست. به گفته میرهاشم موسوی، صندوق‌هایی مانند تامین اجتماعی باید 60 تا 70 درصد مصارف ماهیانه خود را از طریق DPS (عایدی حاصل از سود سهام) پوشش دهند اما در تامین اجتماعی سهم شستا از کل مصارف به 21 تا 22 درصد می‌رسد. به همین دلیل مدیرعامل می‌گوید: «کل ارزش شستا 168هزار میلیارد تومان است؛ یعنی حتی اگر افزایش سرمایه دهیم و میزان ارزش شستا را به 400 هزار میلیارد تومان برسانیم بازهم تا بودجه 1402 سازمان که 640 هزار میلیارد تومان هدف گذاری شده، فاصله دارد.» از این گفته می‌توان متوجه شد که کل ارزش کنونی شستا تنها حدود 26 درصد بودجه سال آینده سازمان تامین اجتماعی را پوشش می‌دهد.
نسبت بدهی دولت با بودجه سازمان
موسوی در پاسخ به دیگر پرسش جام‌جم در مورد مطالبات تامین اجتماعی از دولت در بودجه 1402 این سازمان گفت: «از بودجه 640 هزار میلیارد تومانی سازمان، 214 هزار میلیارد تومان مربوط به سهم دولت است». مطالبات سازمان از دولت در دو ردیف مطالبات جاری و مطالبات انباشته قرار می‌گیرد. این مطالبات به‌واسطه سهم دولت از بیمه اقشار مختلف ایجاد می‌شود. طبق قوانین جاری دولت باید سهمی از حق بیمه اقشار مختلف را بپردازد. با توجه به این‌که از گذشته دور، دولت‌ها سهم حق بیمه را پرداخت نمی‌کردند و سازمان هم از روی ناچاری به خدمات خود ادامه می‌داد، این مطالبات انباشته شدند. هر ساله هم به حجم این مطالبات افزوده می‌شود. هر چند موسوی گفت دولت 90 هزار میلیارد تومان دیگر از مطالبات سازمان را می‌پردازد اما بدهی دولت تنها زمانی به اتمام می‌رسد که دولت بدهی جاری‌اش را هم هر ساله در بودجه عمومی کل کشور پیش‌بینی و پرداخت کند.
اختلاف بر سر محاسبه بدهی
با همه این احوال، میان سازمان برنامه و بودجه و تامین‌اجتماعی بر سر نحوه محاسبه مطالبات سازمان اختلاف وجود دارد؛ سازمان به قانون استناد می‌کند و می‌گوید طلبش از دولت باید بر اساس ارزش واقعی روز و براساس نرخ اوراق مشارکت محاسبه شود اما دستگاه برنامه چنین اعتقادی ندارد .
راهکارهای سازمان
سازمان تامین اجتماعی قصد دارد بخشی از 90هزار میلیارد تومان مطالباتش از دولت را که مربوط به تسویه در سال 1401 است پس از دریافت از دولت، صرف افزایش سرمایه بانک رفاه کارگران کند. این افزایش سرمایه بزرگ‌ترین در نوع خود محسوب می‌شود. در همین حال دولت 5 لایحه در جنبه‌های مختلف در دست تهیه دارد تا مصارف سازمان تامین اجتماعی در حوزه‌های بیمه‌ای مدیریت شود. مبارزه با فساد دیگر برنامه سازمان است. پرونده‌هایی با ابعاد هزار میلیارد تومان از دولت گذشته در شستا به جا مانده است. این خبرها را مدیرعامل اعلام کرد اما در انتها افزود که رئیس‌جمهور یک خواسته مشخص از او داشته: «آقای موسوی زیر رانت بزن».
پیام عابدی - گروه اقتصاد
گزارش مرکز پژوهش‌ها
به‌تازگی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرده که کل دارایی‌های سازمان تامین اجتماعی در سال 1400 به 625 هزار میلیارد تومان می‌رسید، در شرایطی که در این سال 324 هزار میلیارد تومان مصارف در حوزه‌های بازنشستگی و بیمه‌ای داشته است. این گزارش نشان می‌داد دارایی‌های سازمان در پایان سال 1400، حدود 52 درصد مصارف آن را پوشش می‌داد. این شکاف نشان می‌دهد تورم موجود در اقتصاد و در پایان سال1400 که به 40.2درصد می‌رسید چگونه هزینه‌های این سازمان را در قیاس با ارزش دارایی‌های آن افزایش داده است، به طوری که بیش از نیمی از ارزش دارایی‌های این مجموعه را بلعیده است؛ البته مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی در پاسخ به این پرسش جام‌جم که کل دارایی سازمان در حال حاضر به چه رقمی می‌رسد، گفت: «حدود هزار هزار میلیارد تومان». این رقم حدود 400هزار میلیارد تومان از رقم درج شده در گزارش مرکز پژوهش‌ها بیشتر شده است. با توجه به این‌که طبق اعلام موسوی رقم هزینه‌های جاری سازمان به 30هزار میلیارد تومان در هر ماه می‌رسد، حجم کل مصارف آن در سال 1401 به 360هزار میلیارد تومان می‌رسد که در نتیجه 36درصد هزینه‌ها در دل دارایی‌ها قرار می‌گیرد .
ناکافی بودن پوشش شستا
سازمان‌هایی همچون تامین اجتماعی که یک صندوق بیمه ای فراگیر محسوب می‌شوند و به ازای دریافت حق بیمه (کسور دوران اشتغال افراد) به آنها خدمات می‌دهند، باید بر اساس درآمدهای پایدار حرکت کنند؛ به طوری که در صورت وصل نشدن حق بیمه‌ها یا کاهش وصول حق بیمه به دلایلی چون بیکاری شاغلان، بیماری‌های فراگیر و... بتوانند از محل درآمدهای پایدار یا همان منابع حاصل از سرمایه گذاری، هزینه‌های خود را پوشش دهند اما در رابطه سازمان تامین اجتماعی با بازوی سرمایه‌گذاری یعنی شستا چنین وضعیتی حاکم نیست. به گفته میرهاشم موسوی، صندوق‌هایی مانند تامین اجتماعی باید 60 تا 70 درصد مصارف ماهیانه خود را از طریق DPS (عایدی حاصل از سود سهام) پوشش دهند اما در تامین اجتماعی سهم شستا از کل مصارف به 21 تا 22 درصد می‌رسد. به همین دلیل مدیرعامل می‌گوید: «کل ارزش شستا 168هزار میلیارد تومان است؛ یعنی حتی اگر افزایش سرمایه دهیم و میزان ارزش شستا را به 400 هزار میلیارد تومان برسانیم بازهم تا بودجه 1402 سازمان که 640 هزار میلیارد تومان هدف گذاری شده، فاصله دارد.» از این گفته می‌توان متوجه شد که کل ارزش کنونی شستا تنها حدود 26 درصد بودجه سال آینده سازمان تامین اجتماعی را پوشش می‌دهد.
نسبت بدهی دولت با بودجه سازمان
موسوی در پاسخ به دیگر پرسش جام‌جم در مورد مطالبات تامین اجتماعی از دولت در بودجه 1402 این سازمان گفت: «از بودجه 640 هزار میلیارد تومانی سازمان، 214 هزار میلیارد تومان مربوط به سهم دولت است». مطالبات سازمان از دولت در دو ردیف مطالبات جاری و مطالبات انباشته قرار می‌گیرد. این مطالبات به‌واسطه سهم دولت از بیمه اقشار مختلف ایجاد می‌شود. طبق قوانین جاری دولت باید سهمی از حق بیمه اقشار مختلف را بپردازد. با توجه به این‌که از گذشته دور، دولت‌ها سهم حق بیمه را پرداخت نمی‌کردند و سازمان هم از روی ناچاری به خدمات خود ادامه می‌داد، این مطالبات انباشته شدند. هر ساله هم به حجم این مطالبات افزوده می‌شود. هر چند موسوی گفت دولت 90 هزار میلیارد تومان دیگر از مطالبات سازمان را می‌پردازد اما بدهی دولت تنها زمانی به اتمام می‌رسد که دولت بدهی جاری‌اش را هم هر ساله در بودجه عمومی کل کشور پیش‌بینی و پرداخت کند.
اختلاف بر سر محاسبه بدهی
با همه این احوال، میان سازمان برنامه و بودجه و تامین‌اجتماعی بر سر نحوه محاسبه مطالبات سازمان اختلاف وجود دارد؛ سازمان به قانون استناد می‌کند و می‌گوید طلبش از دولت باید بر اساس ارزش واقعی روز و براساس نرخ اوراق مشارکت محاسبه شود اما دستگاه برنامه چنین اعتقادی ندارد .
راهکارهای سازمان
سازمان تامین اجتماعی قصد دارد بخشی از 90هزار میلیارد تومان مطالباتش از دولت را که مربوط به تسویه در سال 1401 است پس از دریافت از دولت، صرف افزایش سرمایه بانک رفاه کارگران کند. این افزایش سرمایه بزرگ‌ترین در نوع خود محسوب می‌شود. در همین حال دولت 5 لایحه در جنبه‌های مختلف در دست تهیه دارد تا مصارف سازمان تامین اجتماعی در حوزه‌های بیمه‌ای مدیریت شود. مبارزه با فساد دیگر برنامه سازمان است. پرونده‌هایی با ابعاد هزار میلیارد تومان از دولت گذشته در شستا به جا مانده است. این خبرها را مدیرعامل اعلام کرد اما در انتها افزود که رئیس‌جمهور یک خواسته مشخص از او داشته: «آقای موسوی زیر رانت بزن».
پیام عابدی - گروه اقتصاد
